برام به این نکته نیز اشاره کرد که به جز دو مورد از مطالعات مربوط به رابطه تورم و استقلال بانک مرکزی، هیچ یک از مطالعات دیگر این امکان را که جهت رابطه علیت بین این دو متغیر نه تنها ممکن است از سمت استقلال بانک مرکزی به تورم، بلکه از تورم به سمت استقلال بانک مرکزی باشد را بررسی نکردهاند. این دو استثنا کوکرمن (۱۹۹۲) و درهر^[۵۵] (۲۰۰۸) هستند.
کوکرمن (۱۹۹۲)، از روش متغیرهای ابزاری برای تخمین معادله رگرسیونی تورم شامل شاخص استقلال بانک مرکزی استفاده کرد. اما مشاهده کرد که شاخص استقلال بانک مرکزی در معادله به صورت معناداری وارد نشده است. او همچنین نرخ جابجایی رئیس بانک مرکزی را به عنوان یک پروکسی برای فقدان استقلال داخلی بانک مرکزی استفاده کرد؛ و مشاهده کرد که ضریب آن به لحاظ آماری معنیدار است. با توجه به این نتایج نتیجه گرفت که تاثیر غیر محتمل مثبت و معنادار متغیر نرخ جابجایی رئیس بانک مرکزی بر کاهش نرخ ارزش واقعی پول، مربوط به رابطه علیت از تورم به سمت نرخ تعویض رییس بانک مرکزی است. به علاوه، او یک آزمون علیت بین تورم و جابجایی رئیس بانک مرکزی انجام داد. نتایجی که باعث شد او نتیجه بگیرد که علیت بین دو متغیر از هر دو جهت در جریان است. درهر^[۵۶] و دیگران (۲۰۰۸)، نیز با بهره گرفتن از نمونهای شامل ۱۳۷ کشور، مدلی مقطعی از تورم را تخمین زد. آنان نرخ تعویض رئیس بانک مرکزی را درونزا در نظر گرفتند؛ اما نتیجه گرفتند که این متغیر به صورت معناداری در مدل رگرسیونی وارد نشده است. اما بر خلاف درهر، برام به این نتیجه رسید که استقلال بانک مرکزی و تورم به صورت برونزا تعیین میشوند؛ و با وجود این موضوع، همچنان همبستگی منفی قوی میان این دو متغیر حکمفرماست.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۶- رابطه استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی

بیشتر مطالعات تجربی بر رابطه بین استقلال بانک مرکزی و نرخ تورم تاکید میکنند. ولی تحقیقات محدودی هم رابطه بین استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی را مورد بررسی قرار دادهاند. به نظر میرسد انگیزه اصلی این مطالعات، نتایج مطالعات قبلی در مورد رابطه بین استقلال بانک مرکزی و تورم باشد. به این معنی که اگر استقلال بانک مرکزی منجر به تورم کمتر شود، آیا این امر به قیمت تولید کمتر اتفاق خواهد افتاد؟ و یا برعکس با توجه به رابطه کوتاه مدت منحنی فیلیپس که به مفهوم قبول تورم بالاتر جهت دستیابی به تولید بیشتر است، بانکهای مرکزی وابسته (غیر مستقل) در جهت افزایش تولید واقعی هستند؟
با فرض اینکه افزایش استقلال بانک مرکزی باعث کاهش تورم میشود، پیرامون هزینه های ایجاد چنین هدفی دو رویکرد وجود دارد. دسته اول مطالعات بیان میکنند که استقلال بیشتر بانک مرکزی از طرفی منجر به کاهش تورم میشود؛ اما از طرف دیگر زیانهای بیشتری را به صورت کاهش تولید به اقتصاد تحمیل میکند. نتیجه مطالعات آنان بیانگر این است که استقلال بانک مرکزی برای اقتصاد بدون هزینه نیست.
گروه دوم مطالعات هیچ رابطه منفی بین رشد اقتصادی و استقلال بانک مرکزی پیدا نکردند. نتایج مطالعات این گروه این است که با وجود اینکه استقلال بانک مرکزی باعث کاهش تورم میشود، اما هیچ هزینه آشکاری برای اقتصاد ندارد. برخی مطالعات نیز به این نتیجه رسیدهاند که نه تنها استقلال بانک مرکزی هیچ هزینه آشکاری برای اقتصاد در بر ندارد، بلکه باعث کاهش تورم و افزایش رشد اقتصادی میشود.
روگوف (۱۹۸۵) در مطالعه خود نشان داد که یک بانک مرکزی مستقل و پایبند به ممانعت از بروز تورم، نوسانات و بیثباتی در میزان تولید را افزایش میدهد. بنابراین به عقیده او کاهش تورم توسط یک بانک مرکزی مستقل، به قیمت بروز اختلال در بخش تولید حاصل میشود؛ و چون بخش پولی در اقتصاد یک بخش غیر واقعی، و تولید بخشی واقعی است، به نظر میرسد در صورت وجود چنین ارتباطی بین این متغیرها، پذیرفتن اختلال در بخش غیر واقعی منطقیتر باشد.
گریلی، ماسیاندارو و تابلینی (۱۹۹۱)، با بهره گرفتن از شاخص استقلال بانک مرکزی خود، برای دوره زمانی ۱۹۵۰- ۱۹۸۸ در مورد ۱۸ کشور صنعتی، به این نتیجه رسیدند که استقلال بانک مرکزی هیچ تاثیر معناداری بر نرخ رشد تولید واقعی ندارد. آنها در پژوهش خود عنوان کردند که داشتن بانک مرکزی مستقل تقریبا مشابه یک ناهار مجانی است، به این معنی که با وجود داشتن فواید زیاد، از نظر عملکرد کلان اقتصادی هیچ هزینه آشکاری در بر ندارد. یعنی اینکه اگر کشوری تمایل داشته باشد نرخ تورم را بدون آسیب رساندن به رشد اقتصادی خود کاهش دهد، نیازمند این است که بانک مرکزی مستقلی داشته باشد.
دی لانگ^[۵۷] و سامرز (۱۹۹۲)، در مطالعه خود رابطه بین استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی را در طی سالهای ۱۹۵۵-۱۹۹۰ بررسی کردند. آنان نشان دادند که یک رابطه مستقیم و معنیدار بین رشد اقتصادی و استقلال بانک مرکزی وجود دارد. این محققان در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که به ازای هر درصدی در افزایش استقلال بانک مرکزی، رشد اقتصادی سالانه ۴/۰ درصد افزایش پیدا میکند.
آلسینا و سامرز (۱۹۹۳) نیز در نمونه مورد بررسی خود که برای دوره زمانی ۱۹۵۵-۱۹۸۸ صورت گرفته است، در زمینه ارتباط بین رشد اقتصادی و استقلال بانک مرکزی به ارتباط معنیداری دست نیافتند. آنان همچنین بین تغییرپذیری رشد اقتصادی و استقلال بانک مرکزی، به نتیجهای نرسیدند. در مجموع نتایج مطالعات آنها بیانگر این موضوع است که استقلال بانک مرکزی ممکن است به دلایل زیر عملکرد واقعی اقتصاد را بهبود بخشد:
اول اینکه رفتار یک بانک مرکزی مستقل و فارغ از هر گونه فشار سیاسی، بهتر قابل پیشبینی است. چنین بانکی ثبات اقتصادی را بهبود میبخشد و عامل ریسک در نرخ بهره واقعی را کاهش میدهد. به عبارت دیگر بانک مرکزی مستقل، با محدود نمودن اعمال نفوذهای قبل از انتخابات در سیاست پولی و نیز کاهش شوکهای پس از انتخابات، اقتصاد را در مقابل سیکلهای تجاری سیاسی محافظت میکند.
دوم اینکه چون تورم شدید از طریق ایجاد اختلالات در نظام اقتصادی، تشویق و ترغیب به سمت فعالیتهای سودآور و یا افزایش ریسکهای متعدد، اثرات نامطلوبی بر عملکرد اقتصاد دارد، لذا میتوان انتظار داشت که استقلال بانک مرکزی عملکرد اقتصادی را بهبود بخشد.
کوکرمن و دیگران (۱۹۹۳) نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که در کشورهای صنعتی، رشد تولید حتی بعد از کنترل عوامل ساختاری، ارتباطی با استقلال بانک مرکزی ندارد. ولی اگر شاخص استقلال بانک مرکزی نرخ تعویض رئیس بانک مرکزی در نظر گرفته شود، به این نتیجه رسیدندکه در کشورهای توسعه یافته استقلال بانک مرکزی اثر مثبتی بر رشد اقتصادی دارد. این محققین معتقدند که اختلاف نتایج بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، بر این نکته دلالت میکند که وابستگی به مقامات سیاسی تنها زمانی برای رشد اقتصادی نامناسب است که سطح استقلال به اندازه کافی بالا باشد.
آکاند^[۵۸](۱۹۹۸)، نیز در مطالعه خود با بهره گرفتن از آزمون لوین^[۵۹] – رنلت^[۶۰]، شدت رابطه آماری بین رشد اقتصادی و شاخصهای مختلف استقلال بانک مرکزی را مورد بررسی قرار داد. او با بهره گرفتن از داده های ۵۶ کشور، به این نتیجه رسید که رشد اقتصادی همبستگی قوی با استقلال بانک مرکزی ندارد. همچنین او بیان کرد که نتایج مطالعات کوکرمن و دیگران در مورد تاثیر مثبت استقلال بانک مرکزی بر رشد، قابل اعتماد نیست.

۲-۸- خلاصه فصل

در این فصل، ابتدا به بیان تاریخچه و وظایف بانک مرکزی پرداخته شد. در ادامه، توضیحاتی در مورد استقلال بانک مرکزی و شاخصهای مختلف آن ارائه شد. سپس روابط بین استقلال بانک مرکزی با تورم و رشد اقتصادی، همچنین رابطه تورم و رشد اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت. در فصل سوم نیز به روش شناسی پژوهش و معرفی روش های مورد استفاده برای تخمین مدلهای پژوهش پرداخته میشود.

فصل سوم:

روش شناسی پژوهش

۳-۱- مقدمه

پیش از تخمین مدلهای مربوط به تخمین روابط میان تورم، استقلال بانک مرکزی و رشد اقتصادی، لازم است که در این فصل به ارائه توضیحاتی در مورد روششناسی پژوهش و تبیین روش های مورد استفاده برای تخمین ارتباط میان متغیرها، پرداخته شود.

۳-۲- مدلسازی در قالب داده‌های پانل^[۶۱]

پانل دیتا (Panel Data) اصطلاحی برای تلفیق مشاهدات مقطعی کشورها، بنگاه‌ها و خانوارها و … طی دوره‌های زمانی چند ساله است. بنابراین در ادبیات اقتصادسنجی، اطلاعات آماری مربوط به داده‌های ادغام شده از سری زمانی و مقطعی را پانل دیتا میگویند، یعنی داده‌های مربوط به یک یا چندین متغیر در دوره‌ای خاص و برای چندین منبع مختلف. در بعضی مواقع، جدا کردن داده‌ها به صورت مقطعی و زمانی میسر نیست و یا تلفیق آن‌ها نتایج بهتری نسبت به تک تک آن‌ها به دست می‌دهد. در این شرایط استفاده از داده های تلفیقی متداول می‌باشد. مثلاً‌ در بررسی‌های تابع تولید، مسئله‌ای که وجود دارد این است که بتوان تغییرات تکنولوژیک را از صرفه‌های مقیاس تفکیک کرد. در این‌گونه موارد داده‌های مقطعی فقط اطلاعاتی را در مورد صرفه‌های مقیاس فراهم می‌آورند، در حالی که داده‌های سری زمانی اثرات هر دو را بدون هیچ‌گونه تفکیکی از اثراتشان نشان می‌دهند. به طور معمول در کارهای تجربی فرض می‌شود که بازده ثابت به مقیاس وجود دارد، لذا تغییراتی که به وجود می‌آید تنها ناشی از تغییرات تکنولوژیکی در نظر گرفته میشود که مسلماً این فرض شبهه ‌برانگیز بوده و جای سؤال دارد. با بهره گرفتن از داده‌های پانل شده می توان اثرات تکنولوژی و صرفههای مقیاس را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد.

۳-۲-۱- مزایای استفاده از داده‌های پانل

به کار بردن داده های پانل مزیت‌هایی دارد که آن را از روش‌های دیگر متمایز می‌سازد. در زیر به چند مورد از این مزیت‌ها اشاره میشود:

1. 1. داده‌های مقطعی صرف و سری زمانی صرف، ناهمسانی‌های فردی^[۶۲] را لحاظ نمی‌کنند. لذا ممکن است که تخمینهای تورشداری به دست دهند، در حالی با بهره گرفتن از داده های پانل می‌توان با لحاظ کردن متغیرهای ویژه فردی^[۶۳] این ناهمسانی‌ها را لحاظ نمود.

1. 1. داده‌های پانل دارای اطلاعات بیشتر، تغییرپذیری بیشتر، هم‌خطی کمتر، درجه آزادی بالاتر و کارایی بالاتر نسبت به سری زمانی و داده‌های مقطعی هستند. به خصوص اینکه یکی از روش‌های کاهش هم‌خطی، ترکیب داده‌های مقطعی و زمانی به صورت پانل است.

در محاسبه واریانس جامعه با توجه به مشاهدات مربوط به سری زمانی، واریانس به دست آمده از مشاهدات بر تعداد داده ها منهای تعداد پارامترها تقسیم می شود.

در حالی که در داده های تلفیقی داریم:

که معمولا در این حالت مخرج بزرگتر شده و بنابراین واریانس محاسبه شده کوچکتر از واریانس به دست آمده از داده های سری زمانی صرف میباشد و بنابراین کارایی تخمین افزایش مییابد.
به همین قیاس چنانچه آزمون  (آزمون معنیدار بودن کل رگرسیون) در دو حالت، یعنی سری زمانی و تلفیقی مقایسه شود، خواهیم داشت:
در مدل سری زمانی تنها:

در صورتی که در مدل تلفیقی F به صورت زیر محاسبه می گردد:

به وضوح مشخص است که مقدار Fدر مدل تلفیقی میتواند بزرگتر از مدل سری زمانی باشد، لذا احتمال معنیدار بودن کل رگرسیون یعنی وجود متغیرهایی توضیحی در مدل تلفیقی بیشتر خواهد بود.

1. 1. مطالعه مشاهدات به صورت پانل دیتا، وضعیت بهتری برای مطالعه و بررسی پویایی تغییرات نسبت به سری زمانی و داده‌های مقطعی دارد.

1. 1. روش پانل دیتا می‌تواند اثراتی که به سادگی توسط سری زمانی و داده‌های مقطعی آشکار نمی‌شوند را اندازه‌گیری ‌کند.

1. 1. روش پانل دیتا ما را قادر می‌سازد تا مشکل‌ترین مدل‌های رفتاری پیچیده را مطالعه کنیم. به طور مثال صرفه‌های اقتصادی و تغییرات تکنیکی بهتر می‌تواند توسط پانل دیتا بررسی و آزمون شوند.

1. 1. پانل دیتا از طریق فراهم کردن تعداد داده‌های زیاد (چندین هزار) تورش را پایین می‌آورد (بالتاجی^[۶۴]،۲۰۰۰ ).

۳-۲-۲- مدل کلی داده‌های پانل

در اینجا با ارائه یک مثال کلی به توضیح داده های پانل پرداخته میشود. فرض کنیم که  واحد تصمیم مجزا وجود دارد که با شاخص i از ۱ تا  شماره‌گذاری می‌شوند. همچنین m دوره زمانی متوالی که با شاخص t از ۱ تا m شماره‌گذاری می‌شوند وجود دارد. بنابراین، مجموع  مشاهده خواهیم داشت. متغیرها عبارتند از:
 : ارزش متغیر وابسته برای واحدi ام در دوره t ام.
 : ارزش متغیر توضیحی j ام برای واحد i ام در دوره t ام.

رگرسیون خطی این پانل، عبارت است از:

• • • • دیگر پارامترهای ژنتیکی

     

دیگر پارامترهای لازم عبارتند از:
تعداد جمعیت: ۱۰
احتمال جهش: بین ۰۱/۰ تا ۲/۰
احتمال آمیزش: بین ۸/۰ تا ۹۹/۰

• • مزایا

مسأله یافتن پایانه‏ها بر روی دو شهر تهران و تبریز با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک اجرا شد. در مورد شهر مشهد زمان حل، با استفاده الگوریتم ژنتیک به ترتیب حدود ۸، ۴۸۵ و ۱۲۰۰ برابر سریعتر از روش‏های گرم و سرد کردن شبیه‏سازی شده، شمارش ضمنی و شاخه و کران اجرا شد. ابعاد شبکه شهر تهران حدود ۵ برابر شهر مشهد است، لذا مکان­ یابی پایانه ­های اتوبوس­رانی با بهره گرفتن از روش شاخه و کران (با بهره گرفتن از نرم‏افزار GAMS) مستلزم تقسیم کردن شهر به چند زیر ناحیه است. این مسأله بدون نیاز به تقسیم‏بندی با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک حل شد که زمان اجرای آن ۳۰ برابر کمتر و میانگین دقت جواب نیز بیشتر از روش گرم و سرد کردن شبیه‏سازی شده است.

• • معایب

زمان مکان­ یابی پایانه‏های شهر مشهد برای تعداد پایانه‏های برابر با ۱، ۲ و ۳، با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک، بیشتر از زمان حل مسأله مذکور با بهره گرفتن از روش شمارش ضمنی است. همچنین زمان حل، برای تعداد پایانه‏های برابر با ۲۰ با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک بیشتر از زمان حل، با بهره گرفتن از دیگر روش‏ها است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • 1. 1. مکان‏یابی جایگاه‏های عرضه سوخت

     

نوبخت و همکارش در سال ۱۳۹۰ [۸] به مکان‏یابی جایگاه‏های عرضه سوخت پرداخته‏اند. پروژه تعیین تعداد و محل مناسب قرار‏گیری جایگاه‏های عرضه سوخت با بهره گرفتن از مدل برنامه‏ ریزی ریاضی است. در این تحقیق شهر مشهد برای مطالعه انتخاب شد. برای مکان‏یابی یک جایگاه عرضه سوخت، پارامترهای متعددی از قبیل فاصله طولی، فاصله زمانی، زمان‏های اتلاف شده، ارزش زمین و غیره را می‏توان مورد بررسی قرار داد، اما بررسی هر یک از عوامل فوق مستلزم انبوهی از آمار و اطلاعات است. از آنجاکه در خصوص محدوده مورد مطالعه محدودیت داده وجود دارد، این مطالعه به بررسی فاصله طولی (مسافت) محدود می‏شود. همچنین آمار و اطلاعات موجود بر اساس مطالعات جامع حمل و نقل شهر مشهد بوده که آن مطالعات شهر مشهد را به گونه‏ای تقریبا همگن (از نظر جمعیت، تراکم و حجم سفرها) ناحیه‏بندی کرده است.
در این مدل برای هر یک از نواحی محدوده مورد مطالعه کمیتی به نام پتانسیل تعریف می‏شود که نشان دهنده ارزش هر ناحیه بدون درنظر گرفتن نواحی اطراف برای احداث جایگاه است. همچنین برای در نظر گرفتن تاثیر نواحی مختلف بر یکدیگر، به هر زوج (i,j) از ناحیه‏ها کمیتی به نام «شاخص تقاضا» نسبت داده می‏شود که بیانگر کسری از پتانسیل موجود در ناحیه j برای خدمت گرفتن از یک پمپ بنزین در ناحیه i است. میزان خدمت‏دهی یک پمپ بنزین به نواحی پیرامون آن با افزایش فاصله نواحی از پمپ بنزین کاهش می‏یابد.

• • پتانسیل هر ناحیه

پتانسیل به نوعی مرتبط با تعداد وسایل نقلیه موجود است. به عبارت دیگر هر چه تعداد وسایل نقلیه موتوری موجود در یک ناحیه بیشتر باشد، آن ناحیه از پتانسیل بیشتری برای نیاز به سوخت و در نتیجه احداث جایگاه پمپ بنزین برخوردار است. اما خودروهای موجود در یک ناحیه ممکن است در تملک ساکنین آن ناحیه باشند و یا به علت انجام سفر در آن ناحیه حضور یافته باشند. پس لازم است ترکیبی از تعداد خودروهای ثابت )تحت تملک ساکنین( و خودروهای متحرک )سفرهای تولید و جذب شده( را به عنوان پتانسیل در نظر بگیریم. از آنجا که تعداد خودرو و تعداد سفر از یک جنس نیستند، برای ترکیب دو عامل از دو مفهوم سهم عوامل ثابت و سهم عوامل متحرک استفاده می‏شود.

• • • • • سهم عوامل ثابت

       

   

۶۸

۵- ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

۷۱

۶- منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

فصل اول:
کلیات
(Brassica napus L.) ۱-۱ گیاه شناسی کلزا
کلزا(Brassica napus L.) گیاهی یک­ساله، متعلق به خانواده Brassicacea یا Crucifera و جنس Brassica است و با نامهای rape، Oilseed rape، rapa، rappi، rapeseed شناخته می­ شود. کلزا آلوتتراپلوئید با ۱۹ جفت کروموزوم ۳۸X=4=n2 از تلاقی دو گونه شلغم روغنی(B.compestris/rapa L.) و کلم روغنی (B.oleracea) و دو برابر شدن کروموزم­ها در هیبرید حاصل به وجود آمده است. شکل ۱ که به مثلث یو^[۱] مشهور است روابط ژنومی گونه­ های رزاعی جنس براسیکا را نشان می­دهد (کیمبر، ۱۳۷۸).
شکل ۱- ۱ - روابط ژنتیکی گونه­ های دیپلوئید و تتراپلوئید جنس براسیکا (کیمبر، ۱۳۷۸).
از نظر گیاه­شناسی کلزا دارای دو تیپ پاییزه و بهاره است. در شرایط مطلوب عملکرد نوع پاییزه ۲۰ تا۳۰ درصد بیشتر از نوع بهاره است (دهشیری، ۱۳۷۹). کلزا یک گیاه سرمادوست و روز بلند بوده و بهترین رشد آن در دمای°C20-15 می­باشد. کلزا گیاهی است علفی با دوره رشد یک­ساله، شاخه­ های راست و منشعب و دارای ریشه­ای راست که طول و تعداد ریشه ­های فرعی بسته به نوع واریته متفاوت است. گل آذین آن از نوع خوشه است و اغلب گل­ها به رنگ زرد هستند. گل­ها کامل و دارای چهار کاسبرگ، چهار گلبرگ وچهارپرچم بلند و دو پرچم کوتاه، مادگی دو برچه­ای و میوه خورجین است که هر میوه خورجین دارای ۱۵ تا۴۰ بذر کوچک است بذر­های این گونه به رنگ سیاه هستند و نسبت روغن و پروتئین در بذر آن زیاد و مقدار الیاف در کنجاله کمتر است (کیمبر، ۱۳۷۸).
۱-۱-۱ ارقام کلزا
ژنوتیپ­های کلزا را ممکن است بر اساس مقدار اسیدهای اروسیک و اولئیک در روغن و مقدار گلوکوزینولات در کنجاله گروه­بندی نمود. ژنوتیپ­ها و یا گروه های ۱ و۲ را کلزا گویند (خواجه پور، ۱۳۸۳):
۱- ژنوتیپ­ها یا ارقامی که بیش از ۴۵ درصد اسید اروسیک دارند و برای استخراج اسید اروسیک مورد استفاده قرار می­گیرند. امروزه ارقامی را اصلاح کرده ­اند که ۴۵ تا ۵۵ درصد اسید اروسیک و یا مقدار بالایی اسید بهنیک^[۲] دارند و از آنها منحصرا” برای استخراج این اسیدها استفاده می­ کنند. روغن خالص این دو اسید (۹۰ تا ۹۵ درصد اسید اروسیک و ۸۵ درصد اسید بهنیک) کاربرد وسیعی در صنعت دارد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲- ارقامی که اسید اروسیک آنها پائین است، اما مقدار زیادی اسید اولئیک و مقدار کمی اسید لینولنیک دارند. روغن این ارقام کاربرد وسیعی در صنایع مختلف دارد. یکی از کاربردها، تغییر اسید اولئیک به استرمتیل اولئات و مصرف آن به عنوان سوخت موتورهای دیزل است.
۳- ارقامی که کمتر از ۲ درصد اسید اروسیک در روغن و کمتر از ۳۰ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله دارند و در گروه کانولا(canola) قرار می­گیرند. روغن کانولا کاربرد خوراکی داشته و کنجاله آن در تغذیه دام و طیور قابل استفاده است.
در یک تقسیم ­بندی دیگر ارقام کلزا را به ۴ دسته تقسیم می­ کنند (شهیدی و فروزان، ۱۳۷۶):
۱- کلزاهای سنتی^[۳]
ارقامی که حاوی ۶۰-۲۲ درصد اسید اروسیک در روغن و ۲۰۵-۱۰۰ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله هستند و به ^[۴]HEAR معروف بوده و امروزه هنوز تولید می­شوند.
۲- ارقام یک­صفر^[۵]
معمولا واریته­های کانادایی بوده و حاوی کمتر از ۵ درصد اسید اروسیک در روغن و ۲۰۵-۱۰۰ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله هستند. عبارت یک­صفر نشان­دهنده این است مقدار اسید اورسیک آن با کارهای اصلاحی کاهش داده شده است.
۳- ارقام دو­صفر^[۶]
نوع تکامل یافته ارقام یک­صفر بوده و حاوی کمتر از ۲ درصد اسید اروسیک در روغن و ۳۰-۱۸ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله هستند. عبارت دو­صفر نشان­دهنده این است که علاوه بر اسید اروسیک، مقدار گلوکوزینولات نیز با کارهای اصلاحی کاهش داده شده است. رقم Tower اولین رقم کلزای دو­صفر تولید شده می­باشد.
۴- ارقام سه­صفر^[۷]
نوع اصلاح شده ارقام B.compestris بوده و اصطلاحا به آنها “Candle” می­گویند و حاوی حداقل میزان اسید اروسیک می­باشند. این ارقام علاوه بر اصلاح از نظر اسید اروسیک و گلوکوزینولات، از نظر فیبر نیز اصلاح گردیده­اند.

الف
ب
شکل ۱-۲- تصویری از گیاه کلزا: الف) گل، ب) گیاه (Foto © M.Wiora).
۱-۱-۲ کلزا و اهمیت اقتصادی آن
دانه­ های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می­ دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسید چرب، حاوی پروتئین نیز می­باشند (Raymer, 2002). روغن­های خوراکی و کنجاله­های مغذی پروتئینی که حاصل فرایند روغن­کشی از دانه­ های گیاهان روغنی هستند، بخشی از غذای روزانه انسان و دام را تشکیل می­ دهند. علاوه بر این دانه­ های روغنی مصارف صنعتی، دارویی نیز دارند .(Adamsen and Cofflet, 2005)کلزای روغنی مهم­ترین گونه زراعی جنس براسیکا می­باشد و به احتمال قوی فرم وحشی آن به اروپا و آفریقای شمالی محدود می­ شود (کیمبر، ۱۳۷۸). کلزا در قرن ۱۹ به عنوان منبعی برای روغن­کاری موتور بخار استفاده می­شده و بخاطر مقادیر بالای گلیکوزینولات و طعم تند آن کمتر به عنوان غذای حیوانات و انسان مورد استفاده قرار می­گرفت. کلزای اصلاح شده دارای گلیکوزینولات کمتر و روغن خوش طعم­تری می­باشد. تولیدکنندگان آن اتحادیه اروپا، کانادا، ایالت متحده آمریکا، استرالیا، چین و هند می­باشند (Mollers, 2002). طبق بررسی­های بخش کشاورزی ایالت متحده آمریکا، کلزا سومین منبع روغن گیاهی در جهان در سال ۲۰۰۰ بعد از روغن سویا و نخل روغنی می­باشد (Albarrak, 2006). روغن کلزا حاوی اسید های چرب امگا ۶ و امگا ۳ به نسبت ۱:۲ است. روغن کلزا یکی از مهم­ترین روغن­های مفید برای قلب است و گزارش شده که میزان کلسترول و سرم تری گلسیرید را کاهش می­دهد و مانع به هم چسبیدن پلاکت­ها می­ شود. روغن Brassica napus L. بیشتر به شکل مارگارین و روغن سالاد مورد مصرف انسان می­باشد (۲۰۰۲ Mollers,). روغن این گیاه به علت دارا بودن کلسترول پایین، داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی و اثرات بیولوژیکی مفید و ضدسرطان، برای سلامتی انسان مطلوب می­باشد ((Syed et al., 199. در سالهای اخیر، تولید کلزا به علت سازگاری آن به شرایط آب و هوائی مختلف مورد توجه است و نواحی کاشت آن از ۱۹۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۰۰ به ۲۸۰۰۰ در سال ۲۰۰۶ افزایش یافته است (et al., ۲۰۰۷ Fanaei). دانه­ های روغنی کلزا با میانگین روغن ۴۰ درصد (براساس وزن خشک دانه)، برای مصارف روغن و غذا بکار می­رود و کنجاله آن به عنوان تغذیه دام استفاده می­ شود (McGregor, 1995 Kimber and). تولیدات جهانی روغن کلزا بالاتر از سویا وآفتابگردان است (Flagella et al., ۲۰۰۰). پارامترهای ژنوتیپی و محیطی مقدار و کیفیت روغن کلزا را تعیین می­ کنند (Flagella et al., ۲۰۰۲). با توجه به مصارف خوراکی و صنعتی و افزایش سطح زیر کشت آن در ایران و نقش مهمی که این محصول می ­تواند در کاهش وابستگی به خارج از کشور در زمینه واردات روغن گیاهی داشته باشد، افزایش میزان عملکرد این محصول مورد توجه قرار گرفته است.

ب
الف
شکل۱-۳- تصاویری از گیاه کلزا: الف) مزرعه کلزا، ب) بذر کلزا Foto © M.Wiora)).
۱-۲ تنش خشکی
در میان تنش­های مختلف که رشد ، متابولیسم و عملکرد گیاهان را در محیط­های طبیعی تحت تأثیر قرار می­ دهند، خشکی مهم­ترین عامل غیر­زنده­ای است که تولید محصولات کشاورزی را محدود می­سازد و ۴۰ تا ۶۰ درصد از اراضی کشاورزی جهان را تحت تاثیر قرار می­دهد ( .(Bery, 1997; Reddy et al., ۲۰۰۴
با وجود این که آب از فراوان­ترین ترکیبات روی زمین بوده و دو سوم از سطح زمین را آب فراگرفته، اما در بخش
عمده­ای از جهان کمبود آب، عامل محدود­کننده تولید محصولات کشاورزی شناخته می­ شود(Khajeh hosseini and Powell, 2003).
نقش آب در گیاهان عبارت است از:
۱- به عنوان یک یک ماده ساختمانی با هزینه متابولیکی خیلی کم عمل می­ کند.
۲- به عنوان یک محیط جهت انجام واکنش­های متابولیکی متابولیسم عمل می­ کند.
۳- کاهش نوسانات درجه حرارت.

۲-۲-۱-۳- شناسایی به روش BJ
در شناسایی به روش BJ که یکی از روش‌های شناسایی خطی سیستم‌های دینامیکی می‌باشد، ساختاری که برای سیستم در نظر گرفته می‌شود به صورت زیر است:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در این صورت معادله تابع، که به صورت بسط چند جمله‌ای ها برای سیستم به دست می‌آید برابر با معادله ۲.۱۰ می‌باشد:
(۲.۱۰
با ضرب چند جمله ای مخرج در دو طرف تساوی، رابطه ۲.۱۱ به صورت زیر بیان می‌گردد:
(۲.۱۱
با بهره گرفتن از معادله ۲.۱۱ و استخراج رگرسورهای سیستم و تخمین ضرایب چند جمله ای، سیستم شناسایی می‌گردد. در این روش نیز برای استخراج ماتریس ضرایب، می‌توان از روش حداقل مربعات خطا همانند دو روش بحث شده قبلی استفاده نمود]۲۴،۲۵،۳۰[.
۲-۲-۲- شناسایی خطی به روش مبتنی بر تحلیل زیر فضا
روش تحلیل زیر فضا N4SID¹ به عنوان جایگزینی برای روش های قدیمی شناسایی سیستم چند‌متغیره پیشنهاد شده‌اند. جذابیت روش زیر‌فضا در این است که تحقق فضای حالت سیستم را از روی داده های ورودی و خروجی تخمین می‌زنند]۲[.
تمام روش های N4SID مستقیما بیان فضای حالت سیستم را بدون استفاده از بیان پارامترهای خاص کانونیک سیستم مورد استفاده قرار می‌دهند]۲[.
در این روش نیاز به انتخاب یک پنجره از اطلاعات(M) داریم. اگر کل اطلاعات اندازه گیری شده سیستم N باشد، عموما بعد پنچره را به شکلی انتخاب می‌کنند که  باشد]۳۵-۳۱[.
پس از انتخاب M، ماتریس های هنکل^۲ به شکل زیر تشکیل می‌گردند:
——————————————————————–۱- Numerical methods for subspace system identification2-Henkel Matrix
(۲.۱۲
می‌توان نشان داد که با تعریف ماتریس های فوق و با بهره گرفتن از معادلات حالت سیستم خواهیم داشت:
(۲.۱۳
که در آن:

قدم بعدی از روش مبتنی بر زیر فضا، تخمین زیرفضای سیگنال یا به عبارتی فضای برد ماتریس رؤیت پذیری می‌باشد. روش‌های متعددی برای حل این مسئله بیان شده که ما به بررسی یکی از این روش ها می‌پردازیم]۲،۳۵[.
دراین روش ماتریس نگاشت عمود را در درون فضای پوچی ایجاد می‌کنیم. اگر دارای رتبه کامل بود ماتریس نگاشت به صورت زیر تعریف می‌گردد:
(۲.۱۴
به دلیل اینکه  اگر ماتریس  را از طرف راست بر روی معادله ۲.۱۳ اثر دهیم در این صورت داریم:
(۲.۱۵
در مرحله بعد با بهره گرفتن از تجزیه مقادیر منفرد ماتریس  به صورت زیر تجزیه می‌شود:
(۲.۱۶
که در آن S ماتریس مقادیر منفرد می‌باشد. تعداد عناصر غیر صفر مقادیر منفرد در واقع همان درجه واقعی سیستم است.
در مرحله بعد با بهره گرفتن از ماتریس  به صورتی که در زیر ارائه می‌گردد ماتریس ضرایب AوC تخمین زده می‌شوند:
به تعداد n ستون از ماتریس  را انتخاب و آن را  می‌نامیم. اولین m (تعداد خروجی) ردیف از ماتریس  همان C می‌باشد. ماتریس A از رابطه زیر به دست می‌آید:
(۲.۱۷
که در آن  همان  است وقتی اولین m ردیف آن برداشته شده باشد و  همان  است وقتی آخرین m ردیف آن برداشته شده باشد.
در گام بعدی ضرایب B و D به ترتیب زیر تخمین زده می‌شوند:
ماتریس  با حذف n ستون اول ماتریس به دست می‌آید:
(۲.۱۸
ماتریس H طوری محاسبه می‌شود که:
(۲.۱۹
از روی ماتریس H و مقایسه آن با رابطه زیر، ماتریس های B و D تخمین زده می‌شوند.

بدین ترتیب سیستم به روش مبتنی بر زیر فضا شناسایی می‌گردد.
۲-۳- شناسایی به روش های غیر خطی
در بخش ۲-۲ به بررسی روش‌های شناسایی‌خطی برای شناسایی سیستم های دینامیکی پرداختیم. در این بخش به بررسی تعدادی از روش‌های غیر خطی برای سیستم های دینامیکی خواهیم پرداخت.
۲-۳-۱-شناسایی به روش ARX غیر خطی(NLARX )
در فصل دو اشاره گردید که مدل ARX به صورت رابطه زیر می‌باشد:
(۲.۲۰
که در این رابطه y(k) به صورت زیر به دست می آید:
(۲.۲۱
اشاره گردید که در روش خطی، خروجی تخمین زده شده، جمع وزنی از مقادیر گذشته خروجی و ورودی ها که بردار رگرسور نامیده می‌شوند، می‌باشد. حال در روش غیر خطی تعریف متفاوتی برای خروجی تخمین زده شده ارائه می‌گردد، در این روش y(k) تخمین زده شده از رابطه۲.۲۲ به دست می‌آید]۲۴،۲۵[.
(۲.۲۲
ساختار روش شناسایی ARX غیر خطی در شکل (۲-۲)نشان داده شده است. در این روش رگرسورها و ماتریس ضرایب به‌صورت رابطه ۲.۲۳ در نظر گرفته می‌شود.
(۲.۲۳
(۲.۲۴
شکل(۲-۲):ساختار شناسایی به روش NLARX [36]
با توجه به شکل (۲-۲) و رابطه ۲.۲۴ در می‌یابیم که قسمت تخمین‌گر غیر خطی در این روش می‌تواند از بخش خطی و غیر خطی تشکیل یابد. در رابطه ۲.۲۴، L قسمت خطی و تابع g قسمت تخمین‌گر غیر‌خطی می باشد، تابع g که قسمت اصلی تخمین‌گر غیر خطی را تشکیل می‌دهد، می‌تواند هر یک از ساختار های غیرخطی ویولت، سیگموید‌نت، شبکه های عصبی و سایر شبکه های غیر خطی را به خود اختصاص دهد. ما در این رساله برای تخمین‌گر از شبکه سیگموید‌‌نت استفاده نموده ایم. g برای شبکه سیگموید‌نت در رابطه ۲.۲۵ نشان داده شده است.
(۲.۲۵
با توجه به آن‌چه بیان شد با بهره گرفتن از ماتریس رگرسورهای متشکل ازورودی ها و خروجی های گذشته و انتخاب مناسب تخمین‌گر غیر خطی پارامترهای سیستم را تخمین زده و سیستم را شناسایی می‌نماییم]۳۶،۳۹[.
۲-۳-۲-شناسایی به روش همرشتاین- وینر (NLHW¹ )

با عنایت به نظریات فقها و حقوقدانان به نظر می رسد،‌عمل زیانبار اکراهی، در صورتیکه، تهدید اجبار کننده یا اکراه کننده عادتاً قابل تحمل نباشد، برای مجبور و مکره، مسوولیتی در بر ندارد. و اجبار کننده دارای مسئولیت خواهد بود. بنابراین اگر وکیل دادگستری را مجبور نمایند تا اطلاعات و اسرار موکل خود را افشاء نماید و این اجبار به درجه ای باشد که عادتاً قابل تحمل نباشد و وکیل اسرار موکل خود را فاش کند، در این حالت به دلیل اینکه مکرَه کاری را بر خلاف متعارف انجام نداده و مرتکب تقصیر نشده، مسوول نمی شناسند و اجبار کننده دارای مسئولیت می باشد زیرا سبب قوی تر از مباشر است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴ ـ ‌تقصیر
در خصوص تعریف تقصیر اختلاف نظر بسیار است. پلنیول استاد فرانسوی، تقصیر را چنین تعریف می کند:
«تجاوز از تعهدی که شخص به عهده داشته است». این تعریف کمکی به روشن شدن مفهوم تقصیر نمی کند. از جمع مواد ۹۵۳ تا ۹۵۱ قانون مدنی، می توان چنین تعریفی را از تقصیر استنباط کرد: «تقصیر عبارتست از انجام دادن کاری که شخص، به حکم قرارداد یا عرف، می بایست از آن پرهیز کند یا خودداری از کاری که باید انجام دهد». این تعریف همانند تعریف اول است و تنها خصوصیتی که دارد این است که به داوری عرف تکیه کرده است، ولی در آن معلوم نشده که چگونه باید به داوری عرف دست یافت و از این حیث نیاز به اصلاح و تکمیل دارد.
در تعریفی دیگر از تقصیر حقوقدانان چنین گفته اند: «تقصیر، تجاوز از رفتاری است که انسان متعارف در همان شرایط وقوع حادثه دارد». ^[۱۳۲]
در تعریفی کاملتر از تقصیر بعضی چنین گفته اند: «تقصیر عبارتست از انجام کار و یا ترک فعلی که اگر شخص متعارف و محتاط، در شرایط بیرونی و اجتماعی عامل فعل زیانبار قرار گیرد، چنین عملی را انجام ندهد». ^[۱۳۳]
همچنان که در مباحث قبلی گفته شد، ما مبنای مسئولیت مدنی در نقض حریم خصوصی را «تقصیر نوعی»: قرار دادیم و گفتیم منظور از تقصیر نوعی، همان تعریفی است که در بالا بدان اشاره شده است. اگر افعال ناقضین حریم خصوصی زیانبار و توام با تقصیر به مفهوم مذکور باشد. در اینصورت یکی از ارکان مسئولیت تحقق یافته و در صورت جمع سایر ارکان، فاعل یا فاعلین، مسؤول شناخته خواهند شد. در خصوص ضرر و زیانهایی که محجورین بواسطه نقض حریم خصوصی دیگران، به آنها وارد می آورند، ماده ۷ قانون مسئولیت مدنی و ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی قدری موضوع را روشن کرده است. اگر سرپرست صغیر یا مجنون در نگهداری او مرتکب تقصیر شود و صغیر یا مجنون با نقض حریم خصوصی دیگران موجب ضرر و زیانی به آنها شود، در این حالت سرپرست صغیر یا مجنون مسوول پرداخت خسارت است، مگر اینکه استطاعت جبران تمام یا قسمتی از زیان وارده را نداشته باشد،‌که در اینصورت از مال صغیر یا مجنون، زیان جبران خواهد شد. اگر سرپرستان قانونی محجورین در نگهداری آنان دچار تقصیر نشوند و با این وجود،‌محجورین با نقض حریم خصوصی افراد، باعث ضرر و زیان به آنها شوند، در اینصورت خسارات وارده از اموال محجورین جبران خواهد شد. در پاره ای از موارد ممکن است محجورین به عللی فاقد سرپرست قانونی باشند، اگر این قبیل محجورین، حریم خصوصی دیگران را نقض کنند و باعث ضرر و خسارت به آنها شوند، چه کسی مسوول جبران ضرر و زیان وارده است؟
ماده ۷ قانون مسئولیت مدنی چنین فرضی را پیش بینی نکرده است و لیکن بعضی از حقوقدانان در پاسخ به این پرسش دو نظریه ابراز کرده اند. ^[۱۳۴]
اول: به استناد ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی می توان خود محجور را مسوول دانست. در اینصورت عمل شخص غیر ممیز یا از مصادیق اتلاف به مباشرت است یا تسبیب، به موجب ماده ۳۳۱ قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی، رشید یا عاقل هنگامی مسوول است که مرتکب تقصیر شده باشد در صورتیکه ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی،‌صغیر، مجنون و غیر رشید را مطلقاً مسوول جبران خسارات وارده قرار داده است. اعم از اینکه مرتکب تقصیر شده باشد یا نه و اعم از اینکه بی واسطه زیان را وارده کرده باشد یا با واسطه،‌اگر این نظریه را بپذیریم، مسئولیت محجورین در موارد تسبیب به مراتب سنگین تر از مسئولیت عاقل و رشید خواهد بود.
دوم: هرگاه مقام قضایی به وظایف خویش عمل نکند یا بگونه ای عمل نماید که تأخیر غیرمتعارف در رسیدگی و صدور حکم پیش بیاید و در این فاصله شخص محجور، فاقد سرپرست قانونی شود و در همین اثناء محجور با افعال خود موجب نقض حریم خصوصی دیگران شود و به آنها زیان وارد کند، به استناد ماده ۱۱ قانون مسئولیت مدنی و اصل ۱۷۱ قانون اساسی، مقام قضایی، مسوول و مکلف به جبران خسارت است. در صورتیکه مقام قضایی مرتکب تقصیر نشده باشد و بی سرپرست شدن محجور به دلایل دیگری باشد. با بهره گرفتن از اصول کلی مسئولیت مدنی،‌دولت به علت عدم برنامه ریزی دقیق و عمل نکردن به وظایف کلی خویش مسوول خسارت وارده می باشد.
ب ـ ورود ضرر مادی یا معنوی
ضرر، دومین رکن از ارکان چندگانه مسئولیت مدنی است. در تحقق مسئولیت، صرف وجود تقصیر کافی نیست، بلکه تقصیری موجب مسئولیت مدنی است که ضرر و خسارتی را به بار آورده باشد. حقوقدانان ضرر را رکن اصلی مسئولیت مدنی می دانند و اذعان می دارند، هدف از وضع قواعد این مسئولیت جبران ضرر و خسارت است و این موضوع را تفاوت اساسی بین مسئولیت مدنی و دیگر مسوولیتها می دانند. ^[۱۳۵]
از این رو، در این وادی، مفهوم ضرر و اقسام آن و شرایط ضرر قابل مطالبه را بررسی خواهیم کرد.
۱ـ مفهوم ضرر
ضرر در لغت به معنای زیان، نقصان، کاستی، از دست دادن، از بین رفتن، گم شدن، گمراه شدن، خلاف نفع و سود است. ^[۱۳۶] ضرر در عرف نیز به همین معانی استعمال می شود، یعنی هر جا که نقصی در اموال ایجاد شود یا منفعت مسلمی از دست برود یا به سلامت و حیثیت شخصی لطمه ای وارد آید می گویند ضرری به بار آمده است.
بعضی از فقها در تعریف ضرر چنین می گویند. ^[۱۳۷] «ضرر عبارتست از فوت آنچه انسان آنرا واجد است، خواه نفس یا عرض یا مال یا جوارح و اعضاء. بنابراین، اگر مال کسی یا عضوی از اعضای او به واسطه اتلاف یا تلف ناقص شود یا روحش از تن برود یا به عرض او لطمه وارد آید، خواه این لطمه از روی اختیار یا بدون آن باشد، در اینصورت می گویند ضرر بر او وارد آمده است. بلکه بر حسب عرف، عدم نفع هم در موردی که مقتضی آن تمام و کامل شده باشد ضرر به شمار می آید». بعضی دیگر از فقها در تعریف ضرر چنین گفته اند: «ضرر عبارت از نقص در نفس یا مال یا عضو بدن یا آبرو و مانند آن به نحو تقابل عدم و ملکه است». ^[۱۳۸]
در تعریفی دیگر از ضرر، گفته شده است: «ضرر، خلاف نفع است و به حکم عرف و لغت، ضرر در مال به معنای تلف چیزی از مال خود شخص یا مال فرد دیگری است، بدون آنکه برای آن منفعت یا عوضی منظور گردد، خواه مال تلف شده، عین باشد یا منفعت … و به عبارت دیگر ضرر عبارت است از، بیرون ساختن عین یا منفعتی که در اختیار کسی است بدون عوض». ^[۱۳۹]
همچنین بعضی اظهار نموده اند: «آنچه از لفظ ضرر در عرف ظاهر است، نقصی در مال یا آبرو یا نفس انسان یا شأنی از شؤون اوست که ایجاد شده یا مقتضی نزدیک آن، به نحوی که عرف آن را موجود فرض نماید».^[۱۴۰]
لفظ ضرر، در متون قانونی تعریف نشده است، لیکن در قوانین مختلف، مصادیق آن به اسامی متفاوتی دیده می شود، مانند «خسارت دادرسی»، «خسارت تأخیر تأدیه»، «ضرر مادی و معنوی». در مسئولیت مدنی، آن نقصی مورد نظر است که «حقوق قانونی» افراد را مورد تعرض قرار داده باشد. ممکن است عرفاً ضرری متوجه فردی شده باشد، اما آن امر ضرر مورد نظر در تحقق مسئولیت مدنی تلقی نشود. از این رو گرچه گاهی عرف یا اخلاق حکم به جبران خسارت می کند، امّا حقوق به سهولت چنین حکمی صادر نمی کند.
در زندگی اجتماعی، سود و زیان، ارتباط نزدیک با یکدیگر دارند. به این معنا که ممکن است نفع یک شخص، ضرر شخص دیگر محسوب شود. اما همۀ این زیانها ایجاد مسئولیت نمی کنند. زیرا بسیاری از این زیانها لازمه زندگی جمعی است. برای مثال؛ هرگاه در اثر تبلیغات، مردم به سوی محصولی خاص گرایش یابند و از خرید محصولات مشابه چشم پوشی نمایند، به صاحبان این محصولات خسارت وارد آمده، اما عرف آنرا در خور جبران نمی شمارد. در ماده یک قانون مسئولیت مدنی، ملاحظه نمودیم که:‌ «هر کس بدون مجوز قانونی و … موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسوول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد».
ضرر مورد نظر در تحقق مسئولیت مدنی ضرر شخصی است، نه ضرر نوعی، مراد از ضرر شخصی، آن گونه ضرری است که بر یک شخص وارد می شود. بر خلاف ضرر نوعی که آنرا منبعث از عمل نوعاً زیان بار می دانند. هر چند در برخی موارد یا به نسبت برخی اشخاص زیانی را موجب نشود. بعبارت دیگر ضرر را باید با توجه به موقعیت و اوضاع و احوالی که خواهان و متضرر دارد سنجید و نه بطور کلی، برای مثال؛ محروم شدن یک فروشنده جزء از چند مشتری همیشگی اش بر اثر تبلیغات گمراه کننده یکی از رسانه های همگانی، برای وی زیانبار خواهد بود، در حالی که برای یک فروشنده بزرگ، محروم شدن از چند مشتری، چندان زیانبار تلقی نمی شود.
۲ـ مفهوم ضرر ناشی از نقض حریم خصوصی
معنای به ظاهر ساده ضرر، در زندگی پیچیده امروزی که نهادها و تأسیسات نوینی آنرا آکنده نموده، با فراز و نشیبها و نوسانات خاصی رو به رو شده است. دست آوردهای علمی و فن آوری های جدید، مفهوم ضرر را در حقوق حریم خصوصی متمایز با سایر ضررها کرده است. در وادی امر و در عرف به این گونه ضررها توجه کمتری می شود و یا بعضی، این قبیل خسارتها را ضرر و زیان نمی دانند. برای مثال؛ کپی رایت و یا تکثیر غیر مجاز آثار سمعی و بصری به قدری در جامعه رواج دارد که عمده مردم، حقی را برای صاحبان آن آثار قائل نمی شوند. تکثیر غیر مجاز آن محصولات را بعنوان «ضرر» صاحبان آنها قلمداد نمی کنند. بنابراین تا ماهیت، فلسفه وجودی، چگونگی کارکرد و دیگر مسائل حریم خصوصی روشن نشود، نمی توان به آسانی مفاهیمی چون ضرر را در این مقوله حقوقی تعریف کرد.
با وجود مسائل موصوف، از آنجا که در کشور ما قانونی راجع به «حقوق حریم خصوصی» منحصراً وجود ندارد و این حقوق در قوانین مختلف بصورت جزئی و پراکنده در نظر قانونگذاران قرار گرفته، و اینکه علماء حقوق در مباحث نظری، بسیار ناچیز به آن پرداخته اند و فقط منابع اندکی در خصوص این رشته موجود است، لذا نمی توان به تعریفی جامع و مانع در مورد «ضرر ناشی از نقض حریم خصوصی» رسید. اما این بدین معنی نیست که معنای ضرر در حقوق حریم خصوصی با سایر مسوولیتها در امور مدنی تفاوت دارد.
برای رسیدن به «مفهوم ضرر ناشی از نقض حریم خصوصی» باید ارزش ها، هنجارها، دین و عرف هر جامعه ای را در نظر داشت. زیرا هر جامعه ای با جامعۀ دیگر متفاوت خواهد بود و به تبع این امر، معنای ضرر و مصادیق آن نیز در هر یک از جوامع، متمایز از جوامع دیگر خواهد شد.
علاوه بر عناوین کلیدی مذکور، نوع نظام حکومتی هر جامعه نیز در تعیین مفهوم این گونه ضرر مؤثر است. چنانکه تصور هر یک از نظامهای کمونیسم، سرمایه داری و اسلام از مفهوم حریم خصوصی و ضرر ناشی از آن با دیگری متفاوت است.
بطور کلی می توان در مفهوم ضرر ناشی از نقض حریم خصوصی چنین گفت؛ هرگاه حریم خصوصی اشخاص (اعم از جسمانی، ارتباطات و اطلاعات و غیره مورد تجاوز و تعرض دیگران قرار گیرد و در اثر این تجاوز، اموالی از بین برود یا در آن اموال، نقصی ایجاد شود یا منفعت مسلمی از دست برود، یا به سلامت و حیثیت و عواطف شخص و خانواده اش لطمه ای وارد آید، اینجاست که مفهوم ضرر در مقوله حریم خصوصی متجلی می شود.
۳ـ اقسام ضرر ناشی از نقض حریم خصوصی
ضرر و زیانی که در حقوق حریم خصوص قابل تصور است را می توان به ضررهای مالی یا مادی و ضررهای معنوی تقسیم بندی کرد. بر این اساس اقسام ضررها را از لحاظ طبیعت و ماهیت، تحت دو عنوان مالی و معنوی به اختصار مورد بررسی قرار می دهیم.
۱ـ۳ـ ضرر مالی یا مادی
ضرر مالی یا مادی که از آن به عنوان مفهوم خاص ضرر و خسارت و از جبران آن به عنوان هدف قدیمی نظریۀ مسئولیت مدنی یاد شده، ^[۱۴۱] عبارت است از «تفاوت دارایی کنونی زیان دیده و دارایی او به فرض عدم وقوع عمل زیان آور». ^[۱۴۲] از دیگر تعاریف که در این زمینه عرضه شده می توان به «اخلال در مصلحتی واجد قیمت مالی» ^[۱۴۳] اشاره نمود.
بعضی در تعریف ضرر مالی چنین گفته اند:
«زیانی است که در نتیجۀ از بین رفتن اعیان اموال (مانند سوختن خانه و کشتن حیوان) یا کاهش ارزش اموال و مالکیت معنوی یا از بین رفتن منفعت و حق مشروع اشخاص به آنان می رسد».^[۱۴۴]
برخی دیگر تقلیل ارزش یا تلف حقوق و توانایی های مالی شخص از هر قبیل، مانند حق مالکیت و سایر حقوق عینی و مطالبات و حق التألیف و حق الاختراع را ضرر مادی محسوب کرده اند. ^[۱۴۵]
ضرر مادی از لحاظ تحقق آن، ممکن است به صورت تلف شدن یا عدم النفع باشد. برای مثال؛ اگر تاجری به دلیل چاپ خبری خلاف واقع در یک نشریه، فرصت انجام یک معامله پر سود را از دست بدهد، این عمل نشریه، به عنوان فعل زیانبار مانع از افزایش دارایی زیان دیده شده است. و یا هنگامیکه شبکه تلویزیونی با پخش تصاویری از زندگی خصوصی بازیگر معروف سینما و گزارشی از آن و ورود به حریم خصوصی وی، نامبرده را در دید هوادارانش کم ارزش می نماید و حیثیت و آبروی او در منظر طرفدارانش کم می شود و بر این اساس، تهیه کننده ای که پیشنهاد بازی در یک فیلم معروف را به بازیگر داده، بر اثر پخش فیلم از شبکه تلویزیونی، از پیشنهاد خود پشیمان می شود. پخش کنندگان و متعرضین به حریم خصوصی بازیگر، به منافع مالی و اقتصادی وی لطمه وارد نموده و موقعیت و فرصت دارای ارزش مالی را از وی سلب کرده و این عمل آنها منجر به زیان های مادی برای بازیگر شده است.
ضرر شامل از بین رفتن مال یا تفویت منفعت است. منافع ممکن الحصول در بند ۳ ماده ۹ قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۳۱/۶/۱۳۷۸، بعنوان خسارت و ضرر، مورد قبول قانونگذار ایرانی قرار گرفته است.
صدمه به حقوق معنوی و فکری مانند علامت تجاری و صنعتی، حق اختراع و تألیف و خلق آثار فکری و ادبی نیز در مفهوم خسارت مالی نهفته است اگرچه ممکن است خسارت غیرمالی نیز به همراه داشته باشد. زیرا امروزه مال فقط منحصر به اشیاء خارجی و مادی نیست بلکه هر چه بتواند در رفع نیازمندیهای بشری مفید فایده باشد و دارای ارزش اقتصادی باشد به لحاظ عرفی مفهوم مال بر آن صادق است.
ضررهای مادی گاهی با نقض حریم خصوصی دیگران بوجود می آیند. اموالی چون اموال معنوی یا فکری، جنبه مادی ندارند ولی دارای ارزش مالی فراوان می باشند و همانند اموال مادی قابل تقویم و نقل و انتقال هستند. این اموال یا حقوق مالی، مصادیق فراوانی دارند و مهمترین آنها حق طبع و چاپ، حق اختراع، علامت تجاری، طرح ها و مدلهای صنعتی، اطلاعات و اسرار محرمانه تجاری می باشند. این اموال بیشتر جنبه مالی داشته و با پول قابل ارزیابی هستند. در صورتیکه این حقوق مورد بهره برداری یا تجاوز دیگران قرار گیرد، صاحبان حقوق، می توانند جبران خسارت را از ناقضین، بخواهند. زیرا متجاوزان به اینگونه حقوق، با نقض حریم خصوصی دیگران، باعث خسارت به آنها شده و حقوق مالی که صاحبان آن حقوق با اِعمال حق خود بدست می آورند را دچار اختلال می نمایند. این تجاوز، علاوه بر ضرر معنوی باعث ضرر مالی و مادی به دارندگان حقوق می شود و قانونگذاران بسیاری از کشورها برای این موضوع مهم ارزش اخلاقی و معنوی خاصی قائل شده اند. ^[۱۴۶] بطور مثال؛ قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب ۷/۸/۱۳۸۶ در مواد ۶۱ و ۶۰ خود، دارندگان حقوق تحت حمایت این قانون را به رسمیت شناخته و فعالیتهای افراد دیگر بجز مالکان و اشخاصیکه از آنها اجازه دارند را غیرقانونی اعلام کرده و متخلفین علاوه بر مجازاتهای مقرر به جبران خسارت نیز محکوم خواهند شد.
۲ـ۳ ضرر معنوی
در قوانین بسیاری از کشورها، ضرر معنوی به عنوان یکی از اقسام ضرر پذیرفته شده ولی جز در موارد استثنایی، از آن تعریفی بعمل نیامده است و در موارد محدودی در قوانین برخی کشورها، بطوری در قانون تعریف شده است. این تعاریف بیشتر به بیان مصادیق آن پرداخته، و در واقع، تعریف گویایی از ضرر معنوی به دست نداده اند. مواردی مانند، صدمه بدنی و روحی، لطمه بر شخصیت و عزّت و شرف و شهرت و اعتبار شخصی یا خانوادگی، سلب آزادی، تجاوز به حریم منزل یا اسرار خانوادگی، توهین، تحقیر، از جمله مصادیقی است که در این تعاریف قانونی مورد توجه قرار گرفته است.
بطور مثال: در قانون مدنی کشورهای ایتالیا و ونزوئلا و فیلیپین موارد مذکور را بعنوان ضرر و خسارت معنوی برشمرده اند.
کنفرانس حقوق اروپایی در سال ۱۹۶۹ در لندن و در موافقت نامه پایانی خود تصریح نمود که اصطلاح «ضرر معنوی» یا غیر مالی باید در مورد ضررهایی بکار برده شود که نمی تواند مستقیماً به پول تقویم شود. دائره المعارف بین المللی حقوق تطبیقی ضرر معنوی را اینگونه تعریف کرده است:
«ضرر معنوی عبارت از هر گونه ضرر غیر مالی که در نتیجۀ مداخله در حقوق مربوط به شخصیت بوجود می آید؛ یا مسلتزم دخالت در حیطه شخصیت است و انواع مختلف آن مانند: درد بدنی و اندوه و رنج روحی ناشی از بر هم خوردن تعادل شخص یا تغییر قیافه یا تغییر شکل بدن و اندامهای آن و ناراحتی ناشی از این تغییر یا ترس از بدتر شدن درد یا ترس از مرگ زودرس جنبه های گوناگون پدیده مداخله در شخصیت محسوب می گردند».
در نظام حقوقی «کامن لا» ضرر معنوی تبیین شده و مصادیقی از قبیل، درد و رنج، از دست دادن توانایی و استعدادهای بالقوه یا بالفعل، تهدید بدنی، ایجاد ترس و شوک و یا خسارت وارد بر مصالح و متعلقات غیربدنی مانند شهرت و اعتبار را ضرر معنوی نامیده شده است.
در نظام حقوقی اسلام، ضرر معنوی از قواعدی چون لاضرر، غرور و تسبیب استنباط می شود. پیش بینی مجازات برای بزه هایی نظیر قذف، افترا، توهین، فحاشی، ناسزا واموری دیگر از این دست، تاکیدی بر جبران ضرر معنوی است.
در نظام حقوقی ایران و در هنگام تأسیس دادگستری، خسارت معنوی مورد توجه قانونگذار قرار گرفت و برای اولین بار در ماده ۲۱۲ مکرر قانون مجازات عمومی مصوب ۷/۱۱/۱۳۰۴ و سپس در ماده ۴ قانون اصلاح بعضی از مواد قانون آئین دادرسی کیفری مصوب مردادماه ۱۳۳۲ و آنگاه در ماده ۹ قانون آئین داردسی کیفری مصوب ۱۳۳۵ و سرانجام در قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹ در مواد مختلفی مورد پیش بینی قرار گرفت و پس از انقلاب اسلامی در قانون اساسی و قانون مجازات اسلامی و آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری، این موضوع مورد توجه قرار گرفته است.
قانونگذاران ایرانی چه قبل و چه بعد از انقلاب در خصوص «ضرر معنوی» تعریف جامعی ارائه نداده اند و فقط به مصادیق ضرر معنوی در قوانین مختلف بسنده کرده اند.
دکتر هدایت اله سلطانی نژاد در کتاب خسارت معنوی خود پس از ارائه تعاریف گوناگون از نظامهای حقوقی مختلف راجع به «ضرر معنوی» تعریفی از آن بدین شکل ارائه کرده است:
«ضرر معنوی عبارت است از خسارت وارد بر شخص و شخصیت او یا هر نوع خسارت وارد بر شخص که به طور مستقیم جنبه مالی ندارد اعم از روح و جسم و اعتبار و احساسات و عواطف یا هر گونه خسارت غیرمالی بر شخص و حقوق مربوط به آن، یا خسارت وارد بر خود شخص و متعلّقات غیرمالی او».
ضرری که در نقض حریم خصوصی بیشتر دخالت دارد «ضرر معنوی» است. یعنی به زیان دیدگان از نقض حریم خصوصی بیشتر لطمات و صدمات معنوی وارد می شود تا مادی. چگونه می توان ضررهای عاطفی وارد شده بر شخصی که فیلم خانوادگی اش افشاء شده را جبران کرد. آنچه از دست رفته با پول بدست نمی آید و به همین جهت نیز گروهی اینگونه ضررها را جبران ناپذیر می دانند و از آلایشهای مادی مبرا می شناسند.