جدول ۵-۱-۲۳ توزیع فراوانی و درصدی طبقه ­های مختلف هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند …………………………… ۷۰
جدول ۵-۱-۲۴ آماره­ های توصیفی نمره مقیاس کنترل درک شده بر روی داشتن فرزند ……………………………………. ۷۱
جدول ۵-۱-۲۵ سطوح کنترل درک شده زنان مورد مطالعه بر روی داشتن فرزند ……………………………………………… ۷۱
جدول ۵-۱-۲۶ توزیع فراوانی و درصدی تعداد ایده­آل فرزند از نظر پاسخگویان …………………………………………………. ۷۱
جدول ۵-۲-۱ نتایج ضریب همبستگی سن پاسخگو و تعداد ایده­آل فرزند ………………………………………………………….. ۷۲
جدول ۵-۲-۲ نتایج ضریب همبستگی سن ازدواج پاسخگو و تعداد ایده­آل فرزند ……………………………………………….. ۷۳
جدول ۵-۲-۳ نتایج ضریب همبستگی مدت زمان ازدواج پاسخگو و تعداد ایده­آل فرزند …………………………………….. ۷۳
جدول ۵-۲-۴ نتایج ضریب همبستگی بعد خانوار و تعداد ایده­آل فرزند ………………………………………………………………. ۷۳
جدول ۵-۲-۵ نتایج ضریب همبستگی تعداد خواهر و برادر پاسخگو و تعداد ایده­آل فرزند …………………………………. ۷۴
جدول ۵-۲-۶ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب وضعیت اشتغال ………………………………………………. ۷۴
جدول ۵-۲-۷ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب میزان درآمد ……………………………………………………. ۷۵
جدول ۵-۲-۸ نتایج ضریب میزان بهره­مندی از تسهیلات و تعداد ایده­آل فرزند ………………………………………………….. ۷۵
جدول ۵-۲-۹ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب میزان تحصیلات ……………………………………………… ۷۶
جدول ۵-۲-۱۰ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب میزان مطالعه ……………………………………………….. ۷۶
جدول ۵-۲-۱۱ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب طبقه اجتماعی …………………………………………….. ۷۷
جدول ۵-۲-۱۲ نتایج ضریب همبستگی میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی و تعداد ایده­آل فرزند ………………. ۷۷
جدول ۵-۲-۱۳ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب میزان آگاهی از روش­های جلوگیری از حاملگی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۷۸
جدول ۵-۲-۱۴ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب ترجیح جنسی فرزند ……………………………………. ۷۸
جدول ۵-۲-۱۵ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب میزان گرایش مذهبی ………………………………….. ۷۸
جدول ۵-۲-۱۶ نتایج تحلیل واریانس تعداد ایده­آل فرزند بر­حسب نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی ……………. ۷۹
جدول ۵-۲-۱۷ نتایج ضریب همبستگی نگرش نسبت به فرزند و تعداد ایده­آل فرزند ………………………………………… ۸۰
عنوان صفحه
جدول ۵-۲-۱۸ نتایج ضریب همبستگی هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند و تعداد ایده­آل فرزند ……………………….. ۸۰
جدول ۵-۲-۱۹ نتایج ضریب همبستگی میزان کنترل اقتصادی درک شده و تعداد ایده­آل فرزند ……………………… ۸۱
جدول ۵-۲-۲۰ نتایج رگرسیون گام به گام تعداد ایده­آل فرزند …………………………………………………………………………… ۸۲
جدول ۵-۲-۲۱ ضرایب رگرسیونی متغیرهای تأثیر­گذار بر شاخص هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند ……………….. ۸۴
جدول ۵-۲-۲۲ ضرایب رگرسیونی متغیرهای تأثیر­گذار بر شاخص میزان کنترل درک شده برای داشتن فرزند …۸۵
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول ۵-۲-۲۳ میزان تأثیر مستقیم، غیر مستقیم و کل متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته تعداد ایده­آل فرزند…۸۷
جدول ۶-۱ نتایج آزمون فرضیه ­های تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… ۹۵
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۳-۱: مدل کلی تئوری رفتار برنامه­ ریزی شده ……………………………………………………………………………………………. ۴۰
نمودار ۳-۲: مدل مفهومی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………….. ۴۱
نمودار ۳-۳ مدل تجربی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………… ۴۲
نمودار ۵-۱ تحلیل مسیر …………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۸۶
فصل اوّل
کلیات
۱-۱- مقدمه
امروزه جغرافیای اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی جهان تحولات شگرفی را تجربه می­ کند. در این میان، تحولات جمعیتی در بین موضوعات انسانی، فنی و علمی به عنوان یک عامل مشترک اهمیت بسزایی دارد. بسیاری از متخصصان معتقدند که جمعیت و تحولات آن در طراحی برنامه ­های توسعه، متغیری کلیدی و مهم است. اثرات متغیرهای جمعیتی بر سایر متغیرهای اقتصادی و اجتماعی از جمله رشد اقتصادی، امنیت، محیط زیست و … اهمیت توجه به این گونه متغیرها را دو چندان می­ کند. در بسیاری از سیاست­گذاری­ها و برنامه­ ریزی­های توسعه­­، مهم­ترین متغیری که به عنوان مبنای محاسبات در نظر گرفته می­ شود، جمعیت و دگرگونی­های آن در گذشته، حال و آینده است (مشفق و همکاران، ۱۳۹۱).
جمعیت و ابعاد آن، نقطه­ی مرکزی هر نظام اجتماعی محسوب می­ شود. تحولات جمعیتی، تقریباً تمام جنبه­ های زندگی انسان و جهان پیرامون وی را تحت تأثیر قرار می­دهد و اثرات متعددی بر خرده­نظام­های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی وارد می­ کند و منشأ تحولات چشمگیری در این حوزه ها می­ شود. در مقابل، جمعیت نیز متأثر از تحولات نظام اجتماعی، سیاست­ها و برنامه ­های توسعه­ است. این ارتباط تعاملی جمعیت و جامعه، در چارچوبی مفهومی- تحلیلی تحت عنوان «جمعیت، توسعه و برنامه­ ریزی» مطرح شده و گسترش یافته است (صادقی، ۱۳۸۸). این چارچوب هر چند از موضوعات قدیمی اندیشه و دانش جمعیت­شناسی محسوب می­ شود، اما در دوران معاصر از پویایی خاصی برخوردار بوده و همواره بر اهمیت علمی و کاربردی آن افزوده شده است (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، ۱۳۹۰).
ایران همانند بسیاری از کشورهای دنیا بعد از جنگ جهانی دوم، مراحل انتقال جمعیتی را با کاهش اساسی و مستمر مرگ و میر آغاز کرد. در فاصله­ی سال­های ۱۳۳۰ تا ۱۳۶۰، ایران با رشد جمعیت بی­سابقه و شتابان مواجه بود. به طوری که میانگین رشد سالانه­ی جمعیت در این چهار دهه، به رقمی حدود ۳ درصد رسید. رشد سالانه­ی ۳ درصد سبب شد جمعیت ایران از رقمی کمتر از ۱۹ میلیون نفر در سال ۱۳۳۵ به رقمی نزدیک به ۵۰ میلیون نفر در سال ۱۳۶۵ برسد و در سال ۱۳۹۰ به حدود ۷۵ میلیون نفر افزایش یابد. پیشرفت بهداشت و گسترش آن و به تبع آن کاهش میزان­های مرگ و میر، به ویژه مرگ و میر نوزادان و اطفال، نقشی اساسی و تعیین کننده در شتاب رشد جمعیت ایران داشته است (مشفق و همکاران، ۱۳۹۱).
روند رشد جمعیت ایران از گذشته تا به حال نشان می­دهد که متوسط میزان رشد سالانه­ی جمعیت در دهه­ ۱۳۴۵- ۱۳۳۵ برابر با ۱/۳ درصد در سال بوده است، لیکن در دهه­ پس از آن یعنی در فاصله­ی سال­های ۱۳۵۵-۱۳۴۵ با کاهش رو­برو شد و به میزان رشد جمعیت ۷۱/۲ درصد در سال رسید. در دهه­ ۱۳۶۵- ۱۳۵۵ به سبب تحولات سیاسی- اجتماعی این دهه، میزان رشد جمعیت کشور به ۹/۳ درصد در سال افزایش یافت (مشفق و حسینی، ۱۳۹۱).
بدون شک، باروری یکی از مهم­ترین مؤلفه­ های تحولات جمعیتی در هر کشور است و از این­رو، سیاست­های جمعیتی در دنیا به طور عمده حول محور کاهش یا افزایش باروری اعمال می­ شود (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، ۱۳۹۰).
پس از انجام سرشماری ۱۳۶۵ و وقوف به جمعیت ۵۰ میلیونی کشور و از آن مهم­تر وقوف به روند بی­سابقه­ رشد شتابان جمعیت، دولت و دستگاه­های برنامه­ ریزی، لزوم اتخاذ سیاست­هایی در جهت تعدیل میزان رشد جمعیت از طریق تشویق و ترغیب برنامه ­های تنظیم خانواده و کاهش سطح زاد­ و ولد را اجتناب­ناپذیر دانستند؛ به طوری که از سال ۱۳۶۷، این سیاست­ها در متن اولین برنامه­ی توسعه اقتصادی و اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی قرار گرفت (امانی، ­۱۳۸۰). خانواده‌ها و زوجین نیز به دلیل آشنایی قبلی با برنامه‌های تنظیم خانواده، توجه به بهداشت و آموزش فرزندان و به طور کلی توسعه­خواهی و توجه به کیفیت زندگی، از برنامه‌های تنظیم خانواده و تحدید موالید استقبال کردند.
بدین ترتیب، برنامه­ ریزی، مساعدت دولت، آمادگی و استقبال خانواده­ها و زوجین در دهه­ ۱۳۷۰، سطح باروری را در ایران با سرعتی استثنایی که در سطح بین ­المللی کم­سابقه و شاید هم بی­سابقه بود، کاهش داد (کلانتری و همکاران، ۱۳۸۵).
در دهه­ دوم انقلاب، موفقیت­های چشمگیر برنامه­ی تنظیم خانواده در کشور باعث کاهش نرخ موالید و کنترل جمعیت شد. در این دهه، نرخ رشد جمعیت از ۹/۳ درصد در دهه­ ۱۳۶۵- ۱۳۵۵ به ۹۶/۱ درصد در دهه­ ۱۳۷۵- ۱۳۶۵ کاهش یافت و در دهه­ ۱۳۸۵- ۱۳۷۵ به نرخ رشد ۶۱/۱ درصد رسید (مشفق و حسینی، ۱۳۹۱).
کاهش باروری در همه استان­های کشور صورت گرفته و با وجود زمینه ­های متفاوت اقتصادی- اجتماعی، شباهت­های زیادی از نظر جمعیت­شناختی در بین آن­ها مشاهده می­ شود. هر چند هنوز سطح و الگوهای متفاوتی از باروری در نقاط مختلف کشور وجود دارد، ولی روند مشابه کاهش باروری در شهر و روستا و در همه استان­ها، بیانگر نوعی «همگرایی رفتارهای باروری» در کشور است (عباسی شوازی، ۱۳۸۰).
به طور کلی، تغییرات و تحولات جمعیتی در ایران طی دهه­های گذشته بسیار چشمگیر و قابل ملاحظه می­باشد. در مقیاس بین ­المللی نیز تحولات جمعیتی ایران از برجستگی زیادی برخوردار است و به عنوان یک نمونه­ مثال زدنی، مورد توجه جمعیت­شناسان می­باشد. در واقع، تحولات سطح موالید در ایران طی دهه­های اخیر از جمله کم­سابقه­ترین تجربه ­های مربوط به انتقال سطح باروری در تاریخ جوامع بشری معرفی شده است (مک دونالد^[۱]، ۲۰۰۵). به طوری که میزان باروری کل از حدود ۷ فرزند برای هر زن در سال ۱۳۵۹ به ۲/۶ فرزند برای هر زن در سال ۱۳۶۴ و ۳۸/۴ فرزند در سال ۱۳۷۰ کاهش می­یابد؛ این میزان باز هم در سال ۱۳۷۵ به ۷۲/۲ تنزل می­یابد. بر مبنای داده ­های «بررسی ویژگی­های بهداشتی- جمعیتی ایران» میزان باروری کل در سال ۱۳۷۹ به حدود ۱/۲ کاهش یافته و بسیاری از نقاط شهری نیز باروری پایین­تر از حد جانشینی را تجربه نموده ­اند (عباسی شوازی و همکاران، ۲۰۰۴).
نکته­ی جالب توجه در انتقال سطح باروری ایران این است که روند نسبتاً تدریجی کاهش میزان­های باروری طی سال­های ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بسیار بطئی و کند است. به عبارت دیگر، کاهش اساسی نرخ زاد و ولد در ایران عمدتاً مربوط به دو دهه­ اخیر می­باشد، به طوری که سطح باروری از حدود شش فرزند برای هر زن در سال ۱۳۶۵ به طور شگفت­انگیزی به تقریباً دو فرزند برای هر زن در سال ۱۳۸۰ تنزل یافته است. این بدان معناست که چنین تحول چشمگیری در انتقال باروری ایران در یک دوره­ زمانی نسبتاً کوتاه به وقوع پیوسته است (فروتن، ۱۳۸۸). چنین تحول جمعیتی عمیق و شتابانی می ­تواند به عنوان یک نمونه­ تجربی برای این ایده باشد که اگر چه تغییر در جوامع سنتی معمولاً به کندی صورت می­پذیرد ولیکن وقتی چنین تغییری شروع شد به صورت یک حرکت طوفان­آسا و نیروی قدرتمند غیر قابل کنترل عمل خواهد کرد (ویکس^[۲]، ۱۹۹۴).
سطح باروری در بسیاری از کشورهای صنعتی و پیشرفته­ی غربی و آسیایی در چند دهه­­ی اخیر، در سطح پایین (زیر سطح جایگزین) باقی مانده است و ساختار جمعیت آن­ها به­ طور فزاینده در حال سالخورده شدن می­باشد (سازمان ملل^[۳]، ۲۰۱۱). جمعیت ایران نیز، اگرچه تاکنون مانند کشورهای صنعتی به­ طور جدی درگیر پدیده­ سالخوردگی جمعیت نشده است، اما کمابیش مانند کشورهای پیشرفته در حال تجربه­ باروری سطح پایین است (عرفانی، ۱۳۹۲).