درک اجزای سرمایه‌ فکری به بهبود مدیریت و استفاده از آن در سطح عملیات و استراتژیک منجر می‌گردد. همان طور که بیان شد، متداول‌ترین طرح طبقه‌بندی، سرمایه‌ فکری را به سه جزء سرمایه‌ انسانی، سرمایه‌ ساختاری و سرمایه‌ ارتباطی تقسیم می‌کند. در ادامه به توضیح هر یک از این اجزاء پرداخته می‌شود:

الف) سرمایه‌ انسانی

گری بکر^[۲۴]، دریافت کننده‌ جایزه نوبل سال ۱۹۹۲ در زمینه‌ی علوم اقتصادی، استدلال می‌کند که “هزینه آموزش، یادگیری، مراقبت‌های پزشکی و نظایر آن نه سرمایه‌ فیزیکی محسوب می‌شود و نه سرمایه‌ مالی، زیرا نمی‌توان یک شخص را از دانش، مهارت، سلامتی و یا از ارزش‌هایش جدا کرد؛ در حالی که دارایی‌های مالی و فیزیکی از دارنده و مالک آن قابل جداشدن است” (بکر، ۱۹۶۴).

پس از مطالعه‌ بکر در سال ۱۹۶۴، مفهوم سرمایه‌ انسانی در زمینه‌ی سرمایه‌ فکری توسعه یافته است. سرمایه‌ انسانی هم شامل موضوعات گسترده‌ای پیرامون منابع انسانی و نیروی کار می‌شود و هم به طور خاص شامل صلاحیت‌های فردی به شکل دانش، مهارت و ویژگی‌های کارکنان است (مک‌ گرگور و تیوید و پیچ^[۲۵]، ۲۰۰۴).

در واقع گرچه سرمایه‌گذاری در سرمایه‌ انسانی توسط سازمان‌ها انجام می‌شود و قابل انتقال به غیر نیست و متعلق به سازمان است، اما این کارکنان‌اند که صاحب سرمایه‌ انسانی هستند نه سازمان (روس و همکاران، ۱۹۹۸). سرمایه‌ انسانی به گونه‌ای ساده بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان سازمان است (بنتیس و همکاران، ۲۰۰۰). سرمایه‌ انسانی یک سازمان شامل مهارت‌ها، تخصص، توانایی حل مسئله و سبک‌های رهبری می‌باشد. سرمایه‌ انسانی به عنوان مبنای سرمایه‌ فکری منتج به بهبود عملکرد و ایجاد سود برای شرکت می‌شود (نمازی و ابراهیمی، ۱۳۸۸).

ب) سرمایه‌ ساختاری

سرمایه‌ ساختاری، دانشی است که پس از ترک سازمان توسط کارکنان در آن باقی می‌ماند (پابلوز^[۲۶]، ۲۰۰۴؛ و روس و همکاران، ۱۹۹۸). کارکنان سرمایه‌ ساختاری را برای شرکت ایجاد می‌نمایند، ولی در عین حال این شرکت است که تنها مالک آن محسوب می‌شود. علاوه بر این، سرمایه‌ ساختاری، همه‌ انواع “سپرده‌های دانشی” که به وسیله کارکنان ایجاد نشده است را نیز شامل می‌شود مثل فرآیندهای سازمانی، استراتژی‌ها، راهنمای فرآیندها و پایگاه داده ها (بیسوت^[۲۷]، ۲۰۰۲؛ پابلوز، ۲۰۰۴ و والش و آنگسون^[۲۸]، ۱۹۹۱).

سرمایه‌ انسانی، عامل کلیدی برای سرمایه‌ ساختاری است و سرمایه‌ ساختاری به سرمایه‌ انسانی وابسته است؛ این سرمایه‌ انسانی است که به سازمان شکل می‌دهد. با این حال هر چند سرمایه‌ ساختاری تحت تأثیر سرمایه‌ انسانی است اما مستقل از آن است. برای مثال، حق اختراع ثبت شده، به وسیله سرمایه‌ انسانی ایجاد می‌شود اما بعد از ایجاد به شرکت تعلق دارد (چن، زو و زی^[۲۹]، ۲۰۰۴).

ج) سرمایه‌ ارتباطی

جزء اصلی سوم از سرمایه‌ فکری، سرمایه‌ ارتباطی است که به عنوان توانایی یک سازمان در برقراری ارتباط با اعضای محیط کسب و کار برای افزایش بالقوه ثروت تعریف می‌شود و از طریق افزایش سرمایه‌ ساختاری و سرمایه‌ انسانی افزایش می‌یابد (مارتی^[۳۰]، ۲۰۰۱). سرمایه‌ ارتباطی شامل دانش نهفته در تمام ارتباطات یک سازمان؛ چه با مشتریان، رقبا، تأمین کنندگان، اتحادیه‌های صنفی و یا نهادهای دولتی می‌باشد (بنتیس ۱۹۹۹).

موضوع اصلی سرمایه‌ ارتباطی، دانش موجود در کانال‌های بازاریابی و روابط با مشتریان است و عامل تعیین کننده‌ اصلی در تبدیل سرمایه‌ فکری به ارزش بازاری و در نتیجه، عملکرد کسب و کار سازمان می‌باشد (نمازی و ابراهیمی، ۱۳۸۸).

۲-۵ نظریه های موجود در زمینه‌ی اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری :

اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری در واقع روشی برای اندازه‌گیری دارایی‌های نامشهود یک شرکت است، و این موضوع هم در تحقیقات علمی و هم به صورت عملی مورد پذیرش قرار گرفته است. مطالعه‌ تحقیقات گذشته حاکی از انجام فعالیت‌های زیادی در اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری است، هر چند اندازه‌گیری این مفهوم هنوز در مراحل اولیه خود به سر می‌برد. هنوز هم ‌در مورد رویه‌های اندازه‌گیری کلی و یا ‌در مورد نظریه های اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری، اجتماعی صورت نگرفته است. وجود محققان از رشته‌های مختلف نظیر حسابداری، اقتصاد، امور مالی، استراتژی، منابع انسانی و روان‌شناسی منجر به چند بعدی شدن اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری، با بهره گرفتن از نظریه های مختلف در این زمینه شده است.

با بررسی تحقیقات انجام شده، مار، گری و نیلی^[۳۱] (۲۰۰۳)، به سه زمینه‌ی اصلی نظری رسیدند که بیان می‌کند چرا یک سازمان باید سرمایه‌ فکری خود را اندازه‌گیری نماید. این سه زمینه عبارتند از:

الف) نظریه استراتژی^[۳۲]

ب) نظریه تأثیر بر رفتار^[۳۳]

ج) نظریه اعتبار بیرونی^[۳۴]

علاوه بر دیدگاه‌های فوق که توسط مار و همکاران بیان شده است، در برخی از مقالات اخیر (برای مثال مک پرسون و پایک^[۳۵]، ۲۰۰۱؛ پایک و روس^[۳۶]، ۲۰۰۴) تئوری پایه‌ای در علوم به نام “نظریه اندازه‌گیری” نیز بیان شده است. در بخش بعد، نظریه های اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری که توسط مار و همکاران بیان شده است و همچنین نظریه اندازه‌گیری مطرح می‌شود.

الف) نظریه استراتژی