• بهبود اثربخشی^[۴] از طریق مطلع ساختن مدیران از میزان تحقق اهداف و مقاصد مورد نظر سازمان‌های متبوع ایشان.

تأکید بر این محورها حداقل به پنج دسته اطلاعات زیر نیازمند است:

• • • اطلاعاتی درباره میزان تقاضا،یا نیاز برای کالا یا خدمات یک سازمان

  

• • اطلاعاتی درباره میزان کار و فعالیت مورد نیاز برای ‌پاسخ‌گویی‌ به تقاضای پیش‌بینی شده خدمت یا کالا

• • اطلاعاتی درباره بهره‌وری یا کارایی عملیاتی در ارائه خدمات عمومی،شاخص بهره‌وری بیانگر رابطه‌ای میان ستانده (خدمات ارائه شده)و نهاده یا ورودی‌هایی به مصرف رسیده است.

• اطلاعاتی درباره اثربخشی فعالیت‌های سازمان‌ها.(پناهی،۱۳۸۶: ۶۸)

۲-۵-۲) ویژگی های بودجه ریزی عملیاتی

بودجه‌ریزی عملیاتی در مقایسه با سایر شیوه های بودجه‌ریزی دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• • سیاست گذاران، مدیران و در اکثر موارد شهروندان را از طریق توسعه برنامه‌‌های استراتژیک، شناسایی اولویت های هزینه ‌ای و در ارزیابی عملکرد در تصمیمات بودجه‌ای مشارکت می‌دهد.

• • در نظام بودجه ریزی عملکردی، به دلیل پیوند میان اطلاعات برنامه ریزی استراتژیک و تخصیص اعتبار، به چشم انداز بلندمدت، در مقایسه با سایر نظام های بودجه ریزی توجه بیشتری معطوف می‌گردد .اطلاعات و شاخص‌های عملکردی در بودجه عملیاتی و گزارش‌های مالی ذیربط مورد استفاده قرار گرفته و تخصیص اعتبارات ‌بر اساس نتایج حاصله از عملکرد انجام می پذیرد.(یوسف نژاد، ۱۳۸۶: ۵)

• • بر نتایج تأکید می‌کند. بخش‌ها در برابر استانداردهای مشخص عملکردی پاسخگو هستند. در چارچوب این شیوه آگاهی از خدماتی که مالیات دهندگان در مقابل پرداخت مالیات دریافت می‌کنند بیشتر است.

• • انعطاف پذیر است. در این شیوه اعتبار به صورت یکجا تخصیص می‌یابد و در تعیین بهترین شیوه نیل به نتایج به مدیران آزادی عمل بیشتری می‌دهد.

• • بر برنامه‌ریزی از طریق برنامه‌ریزی استراتژیک و استفاده از ساختار برنامه تأکید دارد.

• سطوح مورد انتظار عملکرد بر هر سطح از مخارج و تعیین اولویت‌های هزینه ها در بودجه را تعیین می‌کند.(پناهی،۱۳۸۶: ۶۹)

۲-۷) بودجه ریزی عملیاتی در واحدهای دانشگاهی

در شرایط کمبود نقدینگی، مجموعه اهداف متعارض مدیران و اساتید دانشگاهی، واضح تر و چشم گیرتر می شود، چراکه در شرایط کمبود مالی، مدیران اجرایی به دنبال برخورد واقع بینانه با کمبود مالی بوده و اهداف مالی را در اولویت قرار می‌دهند در حالی که اعضای هیئت علمی هم چنان تعالی پژوهش و آموزش را مورد تأکید قرار می‌دهند (گودوین و دیگو،۱۹۹۷٫: ۱۸۶-۱۷۹) ^[۵]

دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی مسئول کشف و نشر و دانش و فراهم سازی آموزش و یادگیری عالی بر ای تربیت نیروی انسانی متخصص و کمک به توسعه جوامع هستند. یک دانشگاه به عنوان یک نظام از چندین زیرنظام تشکیل شده است .اساسی ترین نظام مدیریتی آن نظام مالی است. نظام مالی دانشگاه به نوبه خود تحت تاثیر نظام های برون و درون دانشگاهی است .هرتغییر کوچک درمحیط بیرون یا درون دانشگاه، ممکن است برکارائی و اثربخشی نظام مالی دانشگاه تاثیر بگذارد .با تصویب قانون ساختار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، لزوم تغییرات اساسی در نظام مدیریت دانشگاهی ایران قطعی شده است .مهمترین بخش این تغییرات مربوط به نظام مالی دانشگاه است. ماده ۱۰ قانون اهداف، وظائف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و ماده ۴۹ قانون برنامه چهارم توسعه نگاه اجمالی به مفاد مواد قانو نی فوق، نشان دهنده این واقعیت است که ایجاد تحولات بنیادی در نظام بودجه ریزی دانشگاه ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. به رغم تأکید قانون‌گذار درقانون برنامه سوم توسعه مبنی بر ایجاد تحول درنظام بودجه ریزی دولت و تغییر آن از بودجه ریزی برنامه ای به بودجه ریزی عملیاتی تا پایان سال ۱۳۸۳ که آخرین سال اجرای برنامه بود، توفیق چندانی نصیب نشد. همچنان تلاش برای استقرار بودجه بندی عملیاتی ادامه داشته و در قانون برنامه چهارم توسعه نیز مورد توجه قرارگرفته است .در برنامه چهارم دانشگاه ها نه تنها در راستای اجرای سیاست های دولت وظیفه دارند سیستم بودجه بندی خود را از برنامه ای به عملیاتی تغییر دهند، بلکه دراجرای بند الف ماده ۴۹ قانون برنامه چهارم، ملزم به تهیه بودجه عملیاتی به منظور دستیابی به بهای تمام شده فعالیت های آموزشی و پژوهشی و تعیین هزینه سرانه دانشجو به منظوردریافت سهم بودجه دولتی خود از بودجه عمومی هستند. با این ترتیب از نقطه نظر مدیریت دانشگاهی تغییر در نظام بودجه ریزی دانشگاه‌ها و بازنگری و تحول اساسی در سیستم بودجه بندی موجود، بیش از پیش ضروری می‌باشد.(ساکتی،۱۳۸۶: ۱)

چالش اصلی این تحول آن است که قبل از شکل گیری ساختارهای مناسب مدیریت مالی عملیاتی و آمادگی واحدهای دانشگاهی، تغییرات ساختاری درسطح دولتی آغاز شده است. دانشگاه‌ها در تعریف عملکردهای آموزشی، پژوهشی و خدماتی و تدارک ابزارهای اندازه با مسائل و مشکلات عدیده‌ای دست به گریبان هستند. برای مدیران دانشگاهی در خصوص اهداف و دستاوردهای سازمانی سئوالات زیادی مطرح است. ازجمله اینکه شاخص‌های عملکردی فعالیت‌های گوناگون درون دانش گاهی چه می‌تواند باشد؟ ارتباط بین درجه دستیابی ‌به این اهداف با تصمیمات مربوط به تخصیص منابع چگونه است؟ و در نهایت الگوی تخصیص منابع درون دانشگاهی چه الگویی می‌تواند باشد؟ نظام تفکیک و طبقه بندی هزینه های عملیاتی واحدهای دانشگاهی برچه اساسی می‌تواند گروه بندی شده و استقرار یابد؟

تهیه بودجه عملیاتی مناسب نیازمند مطالعات و بررسی های مدیریتی و کارشناسی درخصوص شاخص‌های عملکردی ، محاسبه هزینه سرانه، اندازه گیری کمی میزان تحقق اهداف، الگوی تخصیص و موارد دیگر است.(ساکتی:۱۳۸۶: ۲)

آن چه در خصوص اجرای بودجه ریزی عملیاتی در واحدهای دانشگاهی حائز اهمیت است، رسالتی است که دانشگاه عهده دار است. بدین منظور می بایست در ابتدا رسالت این نهاد علمی کشور مورد بررسی قرار گیرد.

۲-۷-۱) تعریف رسالت ها و کارکردهای آموزش عالی

اگر آموزش عالی را به معنای آموزش برنامه ریزی شده روش‌های اندیشیدن، پژوهیدن، مشکل گشایی و کشف و نشر دانش و کاربست فناوری به منظور بهزیستی جوامع انسانی فرض کنیم کارکردهای اساسی آن عبارت خواهند بود از آموزش، پژوهش، و ارائه خدمات علمی و مشاوره ای به جوامع محلی، ملی و بین‌المللی که از این موضوعات می‌توان به عنوان رسالت اصلی دانشگاه ها نام برد.

۲-۷-۱-۱)کارکردهای سه گانه آموزش عالی

1. 1. کارکرد آموزشی: کارکرد آموزشی در آموزش عالی ناظر ‌بر آموزش و پرورش جوانان و بزرگسالانی است که واجد توانایی‌های جسمی، فکری و بلوغ عاطفی برای فرهیختگی و مشارکت در کلیه فعالیت های فرهنگی، تولیدی و خدماتی جامعه باشند.