قانون‌گذار در موارد یک تا ۵ این قانون بدون تعریف جرم قاچاق و با طبقه بندی متعلق این جرم در دو گروه عمده ۱-اموال موضوع درآمد دولت ۲-اموال ممنوع الصدور و ممنوع ‌الورود و کالای انحصاری، مبادرت به تعیین مجازات برای مباشر مستقیم جرم، شریک، معاون و حامل، به تعریف جرم قاچاق پرداخته و در ماده ۴۵ آن، گروه دوم متعلق جرم قاچاق را چنین تعریف ‌کرده‌است:

«مقصود از قاچاق اسلحه وارد کردن به مملکت و یا صادر کردن از آن یا خرید و فروش یا حمل و نقل و یا مخفی کردن و یا نگاه داشتن آن است در داخل مملکت. مقصود از قاچاق اشیای ممنوع ‌الورود یا ممنوع‌ الصدور، وارد کردن اشیای ممنوع ‌الورود است به خاک ایران در هر نقطه از مملکت که اشیای مذبور کشف شود و خارج کردن اشیای ممنوع ‌الصدور و یا تسلیم آن است به متصدی حمل و نقل و یا هر شخص دیگری برای خارج کردن و یا هر نوع اقدام دیگری برای خارج کردن از مملکت».

قاچاق به عناوین مختلف دسته ‌بندی می‌شود، قاچاق را می‌توان به قاچاق داخلی و خارجی تقسیم کرد. در این تقسیم‌ بندی مبدأ و مقصد محموله قاچاق در نظر گرفته می‌شود و چنانچه این دو نقطه در یک کشور باشند قاچاق داخلی و در غیر این صورت قاچاق خارجی محسوب می‌شود. همچنین با لحاظ عوارض تعلق گرفته به کالا، قاچاق را می‌توان به قاچاق عوارض گمرکی و قاچاق عوارض بلدی تقسیم کرد.

بر این اساس صدور و ورود کالاهای مجاز بدون دادن عوارض گمرکی، و حمل و نقل کالا در داخل کشور بدون دادن عوارض بلدی نیز قاچاق محسوب می‌شود. از سوی دیگر با توجه به ممنوع بودن و نبودن کالاهای قاچاق، این جرم قابل تقسیم به قاچاق کالاهای ممنوعه و قاچاق کالاهای مجاز تقسیم می‌شود.

فصل دوم:

قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق ایران

مبحث اول: ادارات مسئول در گمرک ایران

درایران مطابق قوانین ومقررات موجود بیش از ۳۰ وزارت خانه ،سازمان یاموسسه دولتی درمورد صادرات ،واردات و ترانزیت کالا ازمرزهای ملی کشور ،سیاست گذاری ،دخالت یا نظارت می نمایند(قانون گمرکی مصوب ۱۷/۳/۱۳۵۰).این سازمان ها و مؤسسات دولتی به شرح زیر است:

۱) گمرک جمهوری اسلامی ایران

گمرک، با اجرای قانون امور گمرکی و آئین نامه اجرایی آن و اعمال مقررات عمومی صادرات و واردات، وصول حقوق ورودی و عوارض گمرکی، وصول مالیات بر ارزش افزوده در واردات کالا، انتشار آمار تجارت خارجی کشور و سایر وظایفی که به موجب قانون بر عهده این سازمان گذاشته شده است و صدور اجازه ترخیص کالا از مرزهای گمرکی، بر صادرات، واردات و تراتزیت کالا اعمال کنترل می‌کند.

۲) مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران

نسبت به اعمال مقررات استاندارد ملی، از جمله اعمال مقررات استاندارد اجباری بر واردات و صادرات و همچنین کنترل انطباق کیفیت کالاهای وارداتی با استانداردهای ملی و بین‌المللی اقدام می‌کند.

۳) اداره کل نظارت بر مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی (وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی)

بر واردات و ترخیص مواد غذایی یا بهداشتی یا آرایشی، اعمال نظارت و کنترل می‌کند. طبق ماده ۱۶ متخرجه از قانون مواد خوراکی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی مصوب تیر ماه ۱۳۱۶، ترخیص مواد غذایی یا بهداشتی یا آرایشی از گمرک به هر شکل و کیفیت، مستلزم اخذ مجوز از این اداره کل است.

۴) اداره کل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر (وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی)

بر واردات دارو و مواد مخدر و پیش سازهای مواد مخدر، اعمال کنترل می‌کند. همچنین، انجام کلیه امور مربوط به واردات و صادرات و ثبت سفارش و ترخیص کالاها و مواد تحت کنترل کنوانسیون های ۱۹۶۱،۱۹۷۱و ۱۹۸۸ سازمان ملل متحد درباره مبارزه با مواد مخدر و داروهای روانگردان، مستلزم کسب موافقت قبلی این اداره کل است.

۵) مرکز تجهیزات پزشکی (وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی)

واردات تجهیزات پزشکی را نظارت و کنترل می کند. ورود کلیه دستگاه‌ها، آلات و وسایل مورد استفاده در علوم پزشکی، جراحی، دندان پزشکی، دامپزشکی و همچنین اقدام مورد مصرف در پزشکی، موکول به موافقت این مرکز است.

۶) اداره قرنطینه نباتی/ سازمان حفظ نباتات (وزارت کشاورزی)

با صدور گواهی بر ورود؛ صدور و ترانزیت گیاهان و محصولات گیاه و تخم نباتات، از مرزهای گمرکی کشور اعمال کنترل می‌کند.

۷) اداره قرنطینه نباتی/ سازمان دامپزشکی (وزارت جهاد کشاورزی)

با صدور گواهی بر ورود؛ صدور و ترانزیت حیوانات، فرآورده های خام دامی، داروها، واکسن ها و… اعمال کنترل می کند.

۸) اداره کل چاپ و نشر (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)

‌در مورد واردات ماشین آلات چاپ و لیتوگرافی، گراورسازی، حروف چینی و صحافی و کتاب ها و نشریات و اوراق چاپی و سایر محصولات صنعت چاپ مجوز صادر می‌کند.

۹) معاونت امور سینمایی (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)

‌در مورد واردات فیلم های سینمایی پرشده اعمال کنترل می کند. ورود حامل های صوتی و تصویری(ضبط شده)، اشیاء هنری، اشیاء کلکسیون یا عتیقه، موکول به موافقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

۱۰) دفتر ثبت سفارش (وزارت بازرگانی) / سازمان بازرگانی استان

واردات کالا به کشور مستلزم ثبت سفارش در دفتر سفارش وزارت بازرگانی می‌باشد.

۱۱) اداره کل مقررات صادرات و واردات (وزارت بازرگانی)

این اداره کل از طریق تدوین قوانین و مقررات صادرات و واردات، تهیه و تنظیم تعرفه ها نسبت به اعمال کنترل های مرزی کالا ها دخالت و کنترل دارد.

۱۲) وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

صادرات و واردات و ترانزیت اسلحه، باروت و… تحت موافقت و کنترل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح امکان پذیر است.

۱۳) شرکت پست جمهوری اسلامی ایران/ اداره کل ارتباطات رادیویی (وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات)

‌در مورد ترخیص ماشین آلات نقش تمبر، واردات دستگاه های رادیویی، فرستنده و گیرنده اعمال کنترل و نظارت می‌کند.

۱۴) مرجع کنوانسیون های سلاح های شیمیایی (مستقر در وزارت امور خارجه)

بر واردات و صادرات مواد شیمیایی مورد استفاده در ساخت سلاح های شیمیایی مشمول کنوانسیون منع استفاده از سلاح های شیمیایی اعمال کنترل می‌کند.

۱۵) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

ورود اسکناس و چک های رایج و نو، ورود و صدور طلا و نقره، سکه و… تحت کنترل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

۱۶) اداره کل امور حفاظت در برابر اشعه (سازمان انرژی اتمی ایران)

بر واردات و ترانزیت عناصر شیمیایی رادیو اکتیو و همچنین واردات مواد غذایی، ضایعات مواد فلزی، به منظور حفاظت در قبال پرتوهای رادیو اکتیو اعمال کنترل و نظارت می‌کند.

۱۷) سازمان بنادر و دریا نوردی (وزارت راه و ترابری)

در زمینه سازماندهی ترافیک دریایی، ارائه خدمات بندری، ترمینالی و تخلیه و بارگیری کالاهای وارداتی، صادراتی و ترانزیتی از طریق مرزهای دریایی کشور اعمال کنترل می‌کند.

۱۸) سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای (وزارت راه و ترابری)