عوامل مؤثر در انتخاب رشته تحصیلی

این عوامل به طور کلی دو جنبه دارند: وارثت ومحیط ؛ هوش، استعداد و سایر خصوصیات فردی زمینه ارثی دارند. نقش محیط شکوفا کردن و بالفعل کردن توانایی‌های بالقوه است عوامل محیطی دانش آموز، شامل تمام آنچه او را در بر گرفته در طرح ریزی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شایان توجه است برخی از مهم ‌ترین عناصر محیطی عبارتند از:

1. 1. 1. 1. خانوده: اعضاء خانواده به ویژه پدر و مادر، در امور تحصیلی فرزندان، نظیر انتخاب رشته تحصیلی آنان دخالت می‌کنند. گاه این دخالت‌ها مناسب و به جا و در پیشرفت وجهت‌گیری صحیح آنها مؤثر است. ولی گاهی این اظهار نظرات باعث عقب ماندگی و یا انتخاب نادرست در جهت گیری تحصیلی فرزندانشان می‌شود. مثلاً خانواده‌ها می‌خواهند فرزندانشان در رشته‌هایی تحصیل کنند، که در خانواده آنان معمول است خانواده‌های روحانی فرزندان خود را برای تحصیل در علوم دینی تشویق می‌کنند. خانواده‌های مالک یا زارع در مواردی تمایل دارند که فرزندانشان در رشته کشاورزی درس بخوانند و … مواردی وجود دارد که خانواده‌ها هدف‌های تحصیلی جاه طلبانه‌ای برای فرزندان خود در نظر می‌گیرند که امکان حصول به آنها وجود ندارد مصداق این مورد دانش آموز ضعیفی است که پدرش اصرار دارد تا وی تا سطح دکتری ادامه تحصیل دهد و وظیفه مشاوران در ایجاد سوق دادن فرد در رشته متناسب با تواتایی ومشاوره با اولیا و افراد خانواده جهت تفهیم مطلب است (حسینی ۱۳۸۱؛ ۱۰۱).

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. اقوام و دوستان: این افراد به علت تلقینات یا رقابت‌ها، اعم از بعد سازنده یا مخرب آن، روی انتخاب هدف‌ها و وضعیت تحصیلی دانش آموزان تأثیر می‌گذارند. مشاور در این موارد باید به تصحیح موارد مخرب وجهت گیری‌های نامناسب به دانش آموزان کمک‌های لازم را ارائه دهد.

1. 1. وضع اقتصادی و طبقه اجتماعی: فرزندان طبقه مرفه که از نظر امکانات مالی شرایط مناسبی دارند و نیز طبقات اجتماعی سطح بالای جوامع، اهداف تحصیلی گوناگون و متفاوتی را با طبقات کارگر و یا فقیر انتخاب می‌کنند. اینان به طرف رشته‌هایی که وجهه اجتماعی دارد، روی می‌آورند و غالباً برای نیل به مدارج بالای تحصیل اهمیت قایلند و از تمام امکانات خود برای تحصیل در داخل یا خارج کشور استفاده می‌کنند. در حالی که طبقات کم درآمد تلاش می‌کنند که هر چه زودتر برای کسب درآمد وارد بازار کار شوند و بیشتر به طرف رشته‌هایی گرایش دارند که فنی و یدی است (کلی، ۱۹۸۶؛ ۵).

1. 1. عوامل فرهنگی: عوامل فرهنگی جامعه در جهت گیری تحصیلی مؤثر است. ژاپنی‌ها به امر تحصیل و ارتقای علمی اهمیت زیادی می‌دهند در حالی که در جوامع اروپایی یا آمریکا اشتغال به حرفه پر درآمد بیش از ارتقای علمی مورد توجه است.خانواده‌های مذهبی که از یک فرهنگ اعتقادی برخوردارند کمتر به رشته‌های گروه هنر روی می‌آورند خانواده‌های روستایی گرایش به تحصیل در رشته‌های مهندسی کشاورزی دارند و کارخانه‌داران و ارباب صنایع به رشته‌های صنعتی تمایل نشان می‌دهند (شفیع آبادی۱۳۸۱؛۴۲).در این موقع مشاور نباید مراجع را در حوزه فرهنگی خانواده یا جامعه‌اش محدود کند او باید با توجه به کلیه عوامل به ویژه استعداد و ظرفیت ذهنی فرد، او را به سوی رشته‌ها و اهداف مناسب تحصیلی رهنمون شود.

1. 1. پیشرفت علوم و تکنولوژی:پیشرفت و علوم و تکنولوژی در گرایش‌های تحصیلی اثر می‌گذارد. با پیشرفت علوم رشته‌های تحصیلی جدیدی ایجاد می‌شود و غالباً این رشته‌ها در بازار کار طالب بیشتری دارد از جمله این علوم که در حال حاضر در همه ابعاد زندگی مردم اثر گذاشته، رایانه است. رشته‌های تحصیلی که در این حوزه تأسیس شده نیاز زیادی در بازار کارایجاد کرده و طالبان تحصیل را به طرف خود جذب کرده است.

1. 1. مدرسه: شاید بعد از خانواده مهم ‌ترین عامل در تعیین اهداف و پیشرفت تحصیل دانش آموزان مدرسه است حتی با احتیاط می‌توان گفت با این که اثر تربیتی خانواده روی کودک بیش از مدرسه است ولی تأثیر مدرسه در پیشرفت تحصلی از خانواده بیشتر است. در مورد انتخاب رشته، واحدهای درسی و کمک به پیشرفت تحصیلی، مشاور به علت تخصص، در راهنمایی افراد آگاهانه ‌تر از والدین عمل می‌کند. (شفیع آبادی ۱۳۸۷؛ ۴۸).

1. 1. جنسیت: برخی از تفاوت‌ها در انتخاب رشته تحصیلی بین دختر و پسر علت محیطی دارد. باید اظهار نمود که پسرها و دخترها از نظر رشته تحصیلی گرایش‌های متفاوتی دارند و با توجه به نقش جنسیتی خود به انتخاب دست می‌زنند. دخترها بیشتر به علوم انسانی و هنر و پسرها بیشتر به ریاضیات و رشته‌های فنی علاقه نشان می‌دهند. (حسینی ۱۳۸۱؛ ۷۲).نقش مشاور این است که چنانچه مثلاً در انتخاب رشته تحصیلی برای دختران محدودیتی وجود دارد باید آنان را از این واقعیت آگاه سازد و ترتیبی دهد تا عوامل محدود کننده شناسایی و بررسی بیشتری شوند.

1. 1. وسایل ارتباط جمعی: رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی شامل کتاب، روزنامه، مجله، تلویزیون و ماهواره، فیلم‌های مختلف، سینما، تئاتر و … همه این موارد در گرایش‌های تحصیلی مؤثر و مشوقند.تبلیغات استخدامی که در جراید و یا تلویزیون و سایر وسایل تبلیغاتی انجام می‌شوند گاه چنان ماهرانه و منطبق بر اصول علمی تهیه شده که دانش آموزان وافراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.وظیفه مشاور این است که با برنامه ریزی مناسب و راهنمایی گروهی و انفرادی در خنثی کردن جاذبه‌های کاذب و آگاه ساختن دانش آموزان تلاش کند (به نقل از قادری مقدم. ۱۳۸۷؛ ۴۳).

1. 1. تحصیلات والدین: انتخاب رشته تحصیلی تحت نفوذ تحصیلات دانشگاهی پدر قرار می‌گیرد در تحقیقی که در سال ۱۹۵۹ در کشور هلند انجام شد گزارش شد که از میان ۱۶۴۲ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان پزشکی بوده ۵۴ درصد به رشته پزشکی و ۱۲ درصد به رشته تجربی رفته‌اند و بالعکس از میان ۱۱۲۲ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان علوم تجربی بوده ۴۷ درصد به رشته علوم تجربی و ۱۷ درصد به پزشکی رفته‌اند از میان ۹۴۲ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان حقوق بوده ۲۴ درصد به رشته حقوق و ۱۴ درصد به تجربی و ۱۳ درصد به پزشکی رفته‌اند و از میان ۱۷۰ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان کشاورزی بوده ۲۷ درصد به تجربی و ۲۴ درصد به فیزیک و ۱۵ درصد به کشاورزی رفته‌اند. (یونسک ۱۹۷۶؛ به نقل از (کلی ،۱۹۸۶؛ ۱۷۷). کلی همچنین اظهار داشته که فرزندان متخصص در رشته‌های علوم پایه در انگلستان بیشتر تمایل دارند که رشته‌های علوم را در دانشگاه انتخاب نمایند.والدین در گزینش حرفه‌ای نوجوانان تأثیر عمده‌ای دارند حرفه پدر در تعیین حرفه آتی پسر تأثیر می‌گذارند بخصوص وقتی که رابطه پدر و پسر نزدیک باشد. دختران هم اگر مادران شاغلی داشته باشند بیشتر متمایل به داشتن حرفه‌ای در آینده خواهند بود، به ویژه اگر مادرشان از شغل خود راضی باشد وپدر نیز از کار کردن همسرش احساس رضایت کند. (هنری ماسن، ۱۳۸۹٫ ترجمه یاسانی. ۶۲۸).

1. 1. تأثیر افراد مطلع وبا نفوذ: برخی از پژوهشگران در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده‌اند که گفت و شنود محیطی، تماس‌ها و برخوردهای دانش آموزان، از نظارت والدین بر عملکرد تحصیلی و جهت گیری فرزندانشان نسبت به آموزشهای بعد از متوسطه مهم‌ تر بوده است (محمودی ۱۳۸۴). لذا نشست و برخواست کردن در مشاوره‌های گروهی و انفرادی و اطلاع رسانی از مهم‌ ترین وظایف مشاوره است. معلمان، مشاوران، و ارزش‌های همسالان نیز در انتخاب‌های شغلی نوجوانان تأثیر می‌گذارند، پسران خانواده‌های طبقه پایین در صورتی که به یک مدرسه طبقه متوسط بروند و با پسران آنان معاشرت کنند آرزوهای شغلی و تحصیلی بالاتری خواهند داشت (سیمپسون ۱۹۷۲ به نقل از هنری ماسن، ۱۳۸۹٫ ترجمه یاسایی ۵۹۲).

1. 1. عوامل اقتصادی: در بعضی مواقع فردی که انتخاب رشته می‌کند سعی دارد که به جایگاه اقتصادی رشته انتخابی خویش فکر کند و در میان عوامل اقتصادی به مسئله سهولت دستیابی به کار و جایگزینی شغلی مناسب فکر می‌کند تا هزینه فرصت‌های از دست رفته را جبران کند(کلی ۱۹۸۶؛ ۱۸۸).معلمان با تجربه طی چند نسل به وجود ارتباط مثبت و قابل توجهی بین ادراک دانش آموز از خود و عملکرد او در مدرسه پی برده‌اند و بر این باورند که دانش آموزانی که از خود و تواناییهایشان خشنود هستند به احتمال زیاد، راه موفقیت را در پیش خواهند گرفت بر عکس افرادی که نگرش منفی از توانایی خود دارند از دستیابی به مدارج عالی باز می‌مانند. پس موفقیت و شکست تحصیلی به نظر می‌رسد از عمق تصورات فردی اشخاص ریشه بگیرد. موقعیت آموزشی یک موقعیت ارتباطی دوجانبه بین معلم و شاگرد می‌باشد، تأثیر نقش و نگرش هر یک از این دو در ایجاد یک تعامل مثبت و سازنده و یا بر عکس مخرب و منفی، غیر قابل انکار است لذا این روابط و نگرش‌های متقابل می‌تواند روشنگر میزان اهمیت آن در ثمربخشی فعالیت‌ها باشد. تعامل گرایان نمادی معتقدند که افراد مهم مانند دبیران و مشاوران مدارس تأثیر زیادی روی ادراک افراد دارند و سر نخ‌های مهمی در مورد عملکرد تحصیلی و انتخاب رشته در آینده ارائه می‌کنند (مارش و همکاران ۲۰۰۱).

به طور کلی عوامل مؤثر در انتخاب بسیارند و آگاهی مشاوران از آنها نقش بسزایی دارد. این عوامل در بعد فردی و محیطی عبارتند از: استعداد و توانایی، رغبت، شخصیت، نیازهای جامعه. امروزه بسیاری از مشاغل مستلزم آگاهی و استعدادهای خاص در زمینه‌های به خصوصی از علوم می‌باشد به طور مثال معلمان و نویسندگان نیازمند به استعداد درک کلامی در سطح بالا وحسابداران و متخصصان آمار نیازمند استعداد قوی در قدرت محاسبه می‌باشند. تحصیل در رشته‌های تحصیلی دوره‌های قبل از دانشگاه و دانشگاه ، توانمندی خاصی را در افراد به وجود می‌آورد که برای مشاغل مربوطه مناسب می‌شوند. موفقیت در تحصیل هم با استعدادهای بالقوه افراد و شکوفا نمودن آنها رابطه دارد و هدایت حرفه‌ای مفید از تناسب هدایت تحصیلی مربوطه حاصل می‌شود(عزتی،۱۳۸۴).

شیوه هدایت تحصیلی دانش آموزان و ضوابط آن^[۲۵]

ماده ۹۶: هدف: هدایت دانش آموز به مناسب ‌ترین شاخه یا رشته تحصیلی، بر اساس استعداد و علاقه وی و به تناسب امکانات و نیازهای کشور.
ماده ۹۷: ادارات کل آموزش و پرورش استانها خط مشی‌های هدایت تحصیلی را با توجه سیاست‌های کلی توسعه وضوابط هدایت تحصیلی اعلام شده باتأکید بر نیازهای شغلی که توسط وزارت متبوع به آنها ابلاغ می‌شود، به ادارات آموزش و پرورش شهرستان‌، منطقه و نواحی ابلاغ می‌کنند.
ماده ۹۸٫ شهرستان‌ها، مناطق ونواحی، ظرفیت‌های شاخه/ رشته تحصیلی را در هر سال تحصیلی به طور کتبی با توجه به امکانات به واحدهای آموزشی اعلام می‌کنند.
ماده ۹۹٫ مسؤلان منطقه، ناحیه یا شهرستان با همکاری مدیران ومشاوران واحدهای آموزشی در طول هر سال تحصیلی خط مشی‌های توسعه و تعدیل ظرفیت هر شاخه/ رشته را بر اساس علاقه واستعدادها وتقاضاهای دانش آموزان و اولیای آنان به اداره کل آموزش و پرورش استان اعلام می‌کنند.
ادارات کل اطلاعاتی را که به این ترتیب حاصل می‌شود در تدوین خط مشی‌های هدایت تحصیلی منظور خواهند کرد.
ماده ۱۰۰: مشاوران کلیه اولیاء دانش آموزان پایه اول را مطابق تقویم اجرایی، به واحد آموزشی دعوت می‌کنند و ضمن توضیح اهداف نظام آموزش متوسطه در مورد سیاست‌های آتی کشور، مسائل علمی، فرهنگی، فنی آوری و میزان نیاز جامعه به تخصص های مختلف واهمیت هر یک از شاخه‌ها/ رشته‌های تحصیلی، آنان را راهنمایی می‌کنند و پس از برگزاری جلسات متناوب در نیمه دوم فروردین سال اول،نمون برگ شماره (۴) (نظر والدین دانش آموز در مورد شاخه/ رشته تحصیلی دانش آموز) را ارائه ودر نیمه اول اردیبهشت جمع آوری می‌کنند.
ماده ۱۰۱: مشاور باید، در طول سال تحصیلی پایه اول به طور گروهی و انفرادی طی جلساتی با دانش آموزان، اطلاعات مورد نیاز رادر خصوص رشته‌های تحصیلی، مشاغل مرتبط، سیاست‌های توسعه … در اختیار آنان قرار دهد وسپس نمون برگ شماره ۳ (نظر خواهی از دانش آموز) را در نیمه دوم فروردین سال اول به آنان تحویل و در نیمه اول اردیبهشت جمع آوری کند.
ماده ۱۰۲: مشاور باید، باهمکاری مدیر دروس پس از توجیه معلمان، نمون برگ شماره ۲ (نظر معلمان درسهای مربوط نسبت به وضعیت درسی دانش آموزان) را بعد از امتحانات نوبت اول در اختیار معلم مربوطه قرار دهد وحداکثر دو هفته قبل از شروع امتحانات نوبت دوم (در سال اول) جمع آوری کند وپس از انتقال به نمون برگ شماره ۵ هر دانش آموز امتیاز رشته‌ها را محاسبه کند و مورد استفاده قرار دهد.
ماده ۱۰۳: مشاور، پس از جمع بندی نتایج آزمون‌های استعداد و رغبت، نظر خواهی از معلمان، اولیا، دانش آموز و بررسی مدارک موجود در پرونده‌های تربیتی تحصیلی ونمرات مربوط، نمونه برگ شماره ۵ را تکمیل ونظر خود را در هر یک از شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی در مورد دانش آموز با لحاظ اولویت‌ها در نمونه برگ شماره یک ثبت می‌کند.
تبصره در واحدهای آموزشی که مشاور به میزان مورد نیاز وجود ندارد بر اساس شیوه نامه‌ای که اداره کل مشاوره و بهداشت مدارس با هماهنگی سایر دفاتر ذیربط ابلاغ می‌کند نیروی انسانی مورد نیاز جهت انجام امور هدایت تحصیلی دانش آموزان تأمین خواهد شد.
ماده ۱۰۴: معلمان به منظور بررسی وضعیت آموزشی دانش آموز در درس‌های مختلف با مشاور همکاری لازم را داشته باشند.
ماده ۱۰۵: متصدی امور دفتری یا مسئول ثبت نمرات موظف است نمرات درس‌های مرتبط با شاخه‌ها و رشته‌ها و امتیاز بررسی‌های مشاوره‌ای را در نمونه برگ شماره یک هدایت تحصیلی ثبت و امضا کند.
ماده ۱۰۶: مسئولیت حسن اجرای امر هدایت تحصیلی دانش آموزان و تأیید نهایی نمونه برگ شماره یک هدایت تحصیلی به عهده مدیر واحد آموزشی می‌باشد.
ماده ۱۰۷: نمونه برگ شماره یک هدایت تحصیلی باید هم زمان با اعلام نتایج امتحانات خردادماه سال اول برای دانش آموز صادر شود و پس از تأیید و امضاء آن توسط مسئولان ثبت نمرات، مشاور و مدیر واحدآموزشی با دعوت از اولیاء دانش آموز در اختیار آنان قرار گیرد. در این فصل شرایط وی بررسی وپس از راهنمایی‌های لازم حداکثر تا پایان شهریور ماه مجدداً نسبت به تکمیل نمودن برگ شماره یک هدایت تحصیلی عنداللزوم اقدام خواهد شد.
ماده ۱۰۸: ملاک‌های هدایت تحصیلی
الف: نمرات دوره راهنمایی تحصیلی و پایه اول متوسطه دانش آموز برابر نمونه برگ شماره یک هدایت تحصیلی (به میزان ۵۰ امتیاز).ب: بررسی‌های مشاوره‌ای (به میزان ۵۰ امتیاز)^[۲۶]
ماده ۱۰۹: ضوابط مربوط به نمرات درسی رشته‌ها و شاخه‌های مختلف
۱- رشته ریاضی فیزیک:
۱-۱ – مجموع سه نمره پذیرفته شده خرداد یا شهریور هر یک از درس‌های ریاضی و علوم تجربی در سه پایه در دوره راهنمایی تحصیلی، بدون ضریب کمتر از ۳۰ نباشد.
۲-۱ - نمره درس ریاضی (۱) (پایه اول) دردوره متوسطه حداقل ۱۲ باشد و درس فیزیک (۱) و آزمایشگاه را با موفقیت (کسب حداقل نمره ۱۰) گذارنده باشد.
۳-۱- مجموع نمرات درس‌های مرتبط با رشته دردوره راهنمای وپایه اول دوره متوسطه باید حداقل ۹۶ باشد و یا به عبارت دیگر معدل درس‌های مرتبط با رشته از ۱۲ کمتر نباشد.
۲ - رشته علوم تجربی:
۱-۲- مجموع سه نمره پذیرفته شده خرداد یا شهریور هر یک از درس‌های ریاضی و علوم تجربی، در سه پایه در دوره راهنمایی تحصیلی، بدون ضریب کمتر از ۳۰ نباشد.
۲-۲- در دوره متوسطه درس‌های ریاضی (۱)، شیمی (۱) و آزمایشگاه و علوم زیستی و بهداشت (درس‌های پایه اول) را با موفقیت (کسب نمره حداقل ۱۰) گذرانده باشد و حداقل در یکی از سه درس مذکور نمره ۱۲ اخذ کرده باشد.
۳-۲- مجموع نمرات درس‌های مرتبط با رشته در دوره راهنمایی و پایه اول دوره متوسطه باید حداقل ۱۰۸ باشد یا به عبارت دیگر معدل درس‌های مرتبط با رشته از ۱۲ کمتر نباشد.
۳- رشته ادبیات و علوم انسانی:
۱-۳- مجموع سه نمره پذیرفته شده خرداد یا شهریور هر یک از درس‌های ادبیات فارسی (معدل درس‌های فارسی، دستور، املا و انشاء) و عربی در سه پایه در دوره راهنمایی تحصیلی، بدون ضریب کمتر از ۳۰ نباشد.
۲-۳- در درس‌های ادبیات (۱)، زبان فارسی (۱)، عربی (۱) و مطالعات اجتماعی پایه اول متوسطه نمره حداقل ۱۰ را کسب کرده باشد و نمره درس ادبیات (معدل نمرات درس‌های ادبیات فارسی(۱) و زبان فارسی (۱) حداقل ۱۲ باشد.
۳-۳- مجموع نمرات درس‌های مرتبط با رشته در دوره راهنمایی و پایه اول دوره متوسطه باید حداقل ۱۲۰ باشد یا به عبارت دیگر معدل درس‌های مرتبط با رشته از ۱۲ کمتر نباشد.
۴- رشته علوم و معارف اسلامی:
۱-۴- مجموع سه نمره پذیرفته شده خرداد یا شهریور هر یک از درس‌های ادبیات فارسی (معدل درس‌های فارسی، دستور، املاء و انشاء) و عربی در سه پایه در دوره راهنمایی تحصیلی، بدون ضریب کمتر از ۳۰ نباشد.
۲-۴ – در درس‌های ادبیات فارسی (۱)، زبان فارسی(۱) (که معدل آنها به عنوان نمره درس ادبیات در نمونه برگ ثبت می‌شود) عربی (۱) و تعلیمات دینی و قرآن (۱) نمره حداقل ۱۰ را کسب کرده باشدوحداقل در یکی از دو درس عربی (۱) یا تعلیمات دینی و قرآن (۱) نمره ۱۲ اخذ کرده باشد.
۳-۴- مجموع نمرات درس‌های مرتبط با رشته در دوره راهنمایی و پایه اول دوره متوسطه باید حداقل ۱۲۰ باشد یا به عبارت دیگر معدل درس‌های مرتبط با رشته از ۱۲ کمتر نباشد.
د- شاخه فنی و حرفه‌ای:
۱-۵- مجموع سه نمره پذیرفته شده خرداد یا شهریور هر یک از درس‌های ریاضی، علوم تجربی و حرفه و فن سه دوره راهنمایی بدون ضریب کمتر از ۳۰ نباشد.
۲-۵- در دوره متوسطه از درس ریاضی (۱) نمره حداقل ۱۰ و از درس کارگاه خوداتکائی نمره حداقل ۱۲ کسب کرده باشد چنانچه نمره درس کارگاه خوداتکایی دانش آموز کمتر از ۱۲ باشد در هدایت تحصیلی وی منظور نمی‌شود.