اهمیت وجوه نقد تا بدان حد افزایش یافته است که مدیریت بدون اطلاع از وضعیت آن، قادر به اخذ تصمیات کارا و اثربخش نمی‌باشد. زیرا اتخاذ هر تصمیم، به میزان وجه نقد موجود و در دسترس و وجوه نقدی که پیش‎بینی می‎شود و در آینده در دسترس خواهد بود، بستگی دارد. همچنین وضعیت نقدینگی مبنای قضاوت بسیاری از اشخاص ذیحق، ذینفع و ذیعلاقه نظیر سهام‌داران، سرمایه‎گذاران و سفارش دهندگان درباره موقعیت واحد انتفاعی است (نیکومرام و همکاران، ۱۳۸۶، ۲۷۹).

۲-۱-۲-۱ وجه نقد

عبارت است از موجودی نقد و سپرده‎های دیداری نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی اعم از ریالی و ارزی (شامل سپرده‎های سرمایه‎گذاری کوتاه مدت بدون سررسید) به کسر اضافه برداشت‎های که بدون اطلاع قبلی مورد مطالبه قرار می‎گیرد (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، ۱۳۸۶، ۴۷).

۲-۱-۲-۲ جریان وجه نقد

عبارت است از افزایش یا کاهش در مبلغ وجه نقد ناشی از معاملات با اشخاص حقیقی یا حقوقی مستقل از شخصیت حقوقی واحد تجاری و ناشی از سایر رویدادها (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، ۱۳۸۶، ۴۷).

۲-۱-۳ سیر تاریخی صورت جریان وجوه نقد

احساس نیاز به تهیه صورت جریان نقد زمانی آشکار گردید که استفاده کنندگان از صورت‎های مالی دریافتند که مجموعه‎ صورت‎های مالی آن زمان (ترازنامه و سود و زیان)، دلایل کلیه موارد تغییر در وضعیت مالی را افشا نمی‎کند. لذا جهت پوشش آن ابتدا «صورت از کجا آمده و در کجا به کار رفته» تهیه گردید. متعاقب آن بر اساس بررسی تحقیقی شماره ۲ هیئت اصول حسابداری در سال ۱۹۶۱ جهت تجزیه و تحلیل تغییرات مانده‌آموزش‌ها «صورت وجوه»^[۱۴] را توصیه کردند. در سال ۱۹۶۳ بر اساس نظریه این هیئت نام آن از «صورت وجوه» به «صورت منابع و مصارف وجوه» تغییر یافت. در سال ۱۹۷۱ نظریه شماره ۱۹ هیئت اصول حسابداری انتشار یافت و در این نظریه تهیه «صورت تغییرات در وضعیت مالی»^[۱۵] به عنوان جزء لاینفک صورت‎های مالی الزامی شناخته شده و جایگزین صورت منابع و مصارف گردید (اعتمادی و چالاکی، ۱۳۸۲، ۵۹).

۲-۱-۴ حرکت به سوی صورت جریانات نقدی

در استاندارد شماره ۱^[۱۶] برای گزارشگری مالی سه هدف کلی در نظر می‎گیرند. نخستین هدف در قالب عبارتهای بسیار گسترده و به شیوه‎ای ساده بیان می‎شود: «گزارش مالی باید اطلاعاتی را ارائه نماید که برای سرمایه‎گذران و بستانکاران کنونی و بالقوه در جهت اتخاذ تصمیات بخردانه، سودمند واقع شود.» می‌‎توان دو هدف دیگر را به عنوان راه‎های خاصی جهت تأمین هدف نخست به تصور درآورد، که عبارتند از: (۱) ارائه اطلاعات درباره خالص منابع شرکت و تغییر در این منابع و (۲) ارائه اطلاعات برای ارزیابی جریان‎های نقدی آینده.

این دو هدف گزارشگری در هیئت استانداردهای حسابداری مالی ایجاد انگیزه کرد که به صورت جریان‎های نقدی توجه نماید. هیئت استانداردهای حسابداری مالی در استاندارد شماره ۵ ‌در مورد صورت جریان‎های نقدی چنین ادعایی دارد:

صورت جریان وجه نقد درباره موارد زیر اطلاعات سودمند را ارائه می‎کند:

درباره فعالیت‎های شرکت از نظر ایجاد وجوه نقد از مجرای عملیات جهت بازپرداخت بدهی، پرداخت سود تقسیمی یا سرمایه‎گذاری مجدد برای حفظ ظرفیت و یا گسترش دادن عملیات، درباره فعالیت‎های تأمین مالی از مجرای انتشار اوراق قرضه و سهام و درباره سرمایه‎گذاری یا به مصرف رساندن وجوه نقد. کاربرد اطلاعات درباره دریافت‎های نقد کنونی و پرداخت‌آموزش‌ها می‎تواند به ما کمک کند که عواملی مانند قدرت نقدینگی شرکت، انعطاف‎پذیری مالی، سودآوری و ریسک را برآورد نماییم (پارسائیان، ۱۳۸۵، ۱۶۸).

۲-۱-۵ فرضیات موجود در خصوص جریان‎های نقدی

دو فرضیه در خصوص جریانات نقدی وجود دارد که عبارتند از: (اعتمادی، چالاکی، ۱۳۸۲، ۷۱)

الف) فرضیه اطلاعات جریان نقدی (CFIH)^[17]

ب) فرضیه جریان نقدی آزاد ^[۱۸](FCFH)

۲-۱-۵-۱ فرضیه اطلاعات جریان نقدی

طبق این فرضیه، تغییرات در سود سهام اطلاعاتی درباره جریانات نقدی شرکت در بردارد و مدیریت از آن برای انتقال اطلاعات داخلی درباره جریان نقدی در دسترس شرکت به سایر افراد ذینفع در بازار استفاده می‎نماید.

بر اساس این فرضیه تغییر در سود سهام منجر به تغییر در جریان نقدی شرکت شده و در نتیجه واکنش بازار به تغییرات سود سهام شرکت را نشان می‎دهد. طبق این فرضیه اعلام تغییرات سود تقسیمی اطلاعاتی درباره جریانات نقدی شرکت در بردارد. ‌بنابرین‏ انتظار می‎رود که افزایش سود سهام (کاهش آن)، افزایش (کاهش) در جریانات نقدی ناشی از عملیات را به همراه داشته باشد.

اینکه آیا هر دو تغییر همزمان اتفاق می‎افتد یا با یک وقفه زمانی یک تحقیق تجربی است. نوعی از فرضیه اطلاعات، فرضیه علامت‌دهی، بیان می‌کند که تغییرات سود سهام توسط شرکت‌ها برای نشان دادن چشم‌اندازهای آتی سود شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد (اعتمادی، چالاکی، ۱۳۸۲، ۷۱).

۲-۱-۵-۲ فرضیه جریان نقدی آزاد

این فرضیه بیان می‎کند که افزایش سود سهام (کاهش آن) به وسیله شرکتی که سرمایه‌گذاری بیش از حد دارد، جریان نقدی شرکت را کاهش (افزایش) می‎دهد.

در این فرضیه به سیاست تقسیم سود به عنوان وسیله‌ای برای کنترل شکل سرمایه‌گذاری بیش از حد شرکت‌ها بدون فرصت سرمایه‌گذاری قابل توجه، نگاه می‌کند. برای سرمایه‌گذاری افراطی، افزایش سود سهام، سرمایه‌گذاری افراطی را از طریق کاهش جریانات نقدی آزاد کاهش می‌دهد (اعتمادی و چالاکی، ۱۳۸۲، ۷۲).

۲-۱-۶ طبقه‌بندی جریان‌های نقدی

منابع نقدی در دسترس مؤسسه در نتیجه فعالیت‌های آن افزایش یا کاهش می‌یابند. اگر این فعالیت‌ها به طور مناسب طبقه‌بندی شوند، نشان دادن اطلاعات مربوط به هر طبقه به طور جداگانه در صورت گردش وجه نقد منطقی می‌باشد چرا که قابلیت مقایسه افزایش می‌یابد و ارتباط بین طبقه‌ها نیز ارزیابی می‌گردد. به علاوه تدوین‌کنندگان استاندارد انتظار دارند اطلاعات جریان نقدی طبقه‌بندی شده برای استفاده کنندگان مفیدتر باشد (اعتمادی، چالاکی،۱۳۸۲، ۶۲).

۲-۱-۶-۱ طبقه‌بندی FASB از جریانات نقدی

FASB در پاراگراف ۲۰ بیانیه مفهومی شماره ۵ با عنوان «شناسایی و اندازه‎گیری درآمد در صورت‌های مالی مؤسسات تجاری» چنین بیان ‌کرده‌است:

«طبقه بندی در صورت های مالی، تجزیه و تحلیل از طریق گروه‌بندی اقلام بر اساس خصوصیات مشابه اساسی و جداسازی آن ها بر اساس خصوصیات متفاوت اساسی را تسهیل می‎نماید. تجزیه و تحلیل مواردی مانند پیش‎بینی مبالغ، زمان‌بندی و میزان اطمینان از جریانات نقدی آتی مستلزم تفکیک اطلاعات مالی برحسب گروه‎های متجانس معقول می‎باشد.»

جریانات نقدی عموماً به سه فعالیت عملیاتی، تأمین مالی و سرمایه‎گذاری طبقه‎بندی می‎شوند. مبنای طبقه‎بندی جریانات نقدی ‌به این سه فعالیت احتمالاً از تئوری مالی که بیان می‎کند مؤسسات وجه نقد را برای فعالیت‎های سرمایه‎گذاری و تسویه تعهدات مالی در دوره‎ مالی از منابع داخلی و خارجی به دست می‎آورند، گرفته شده است.

منابع داخلی وجه نقد از جریانات نقدی خالص عملیات جاری و شاید برداشت از سرمایه و منابع نقدی آغاز دوره و جریانات نقدی خارجی از فعالیت‎های تأمین مالی مثل استقراض و فروش سهام به سهام‌داران موجود یا جدید به دست می‎آید (اعتمادی و چالاکی، ۱۳۸۲، ۶۳).

۲-۱-۶-۲ طبقه‎بندی جریانات نقدی طبق استاندارد حسابداری ایران