نظریه های سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری یکی از عوامل مهم ایجاد رشد پایدار اقتصادی است، ‌بنابرین‏ بررسی عوامل تعیین‌کننده آن اهمیت بسیاری دارد. در این راستا، نظریه های مختلفی در تبیین رفتار سرمایه‌گذاری ارائه‌ شده که مهم‌ترین آن‌ ها عبارتند از: نظریه وجوه داخلی سرمایه‌گذاری، نظریه شتاب سرمایه‌گذاری، نظریه نئوکلاسیک سرمایه‌گذاری و نظریه q توبین. در نظریه وجوه داخلی سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری تابعی از سود در نظر گرفته می‌شود و استدلال بر این است که مدیران بنگاه‌ها هنگام تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری، وجوه داخلی بنگاه (سودهای توزیع نشده و ذخایر استهلاک) را بر وجوه خارجی (اخذ بدهی و فروش سهام) ترجیح می‌دهند. همچنین، افزایش وجوه داخلی بنگاه معلول سودهای بالاتر بوده و با افزایش سطح سود، بر میزان سرمایه‌گذاری بنگاه افزوده خواهد شد؛ در نتیجه سرمایه‌گذاری تابعی از سطح سود است (ترکی سمائی و احمدی، ۱۳۹۳).

نظریه شتاب سرمایه‌گذاری، روی سرعت تعدیل موجودی مطلوب سرمایه متمرکز می‌شود و به رابطه سرمایه‌گذاری با تغییر سطح تولید یا درآمد ملی و نسبت سرمایه به بازده یا ضریب متوسط سرمایه مربوط است. در مدل شتاب انعطاف‌پذیر سرمایه‌گذاری که در مطالعات تجربی کاربرد فراوانی دارد، فرض می‌شود در هر دوره قسمتی از شکاف بین موجودی سرمایه واقعی و موجودی سرمایه مطلوب پر می‌شود. در این مدل موجودی سرمایه جاری متناسب با میانگین وزنی تولید دوره های قبل است و هر چه به عقب برمی‌گردیم، اهمیت تولید در این میانگین کاهش می‌یابد. اکثر تئوری‌های مطرح شده ‌در مورد سرمایه‌گذاری با فرض صفر بودن جانشینی عوامل تولید صورت گرفته که این مشکل نظری اولین بار توسط جورگنسون^[۱۱] مطرح شده است. مطالعاتی که توسط وی و همکارانش انجام گرفت به مدل نئوکلاسیک معروف گردید (پایتختی اسکویی و همکاران، ۱۳۹۱). در این مکتب، سرمایه‌گذاری از عامل سرمایه شروع می‌شود و قیمت‌ها در تصمیمات سرمایه‌گذاری نقش زیادی دارد. از نظر کینز سرمایه‌گذاری به کارایی نهایی سرمایه نسبت به نرخ بهره هزینه فرصت منابع سرمایه‌گذاری شده بستگی دارد و سرمایه‌گذاری واقعی تا آن حد صورت می‌گیرد که نرخ بازده نهایی بالاتر از نرخ بهره بازار شود (خان و رین هارت^[۱۲]، ۱۹۹۰).

نظریه نئوکلاسیک سرمایه‌گذاری به دنبال آن بود که رفتار سرمایه‌گذاری را با بهره گرفتن از نظریه بهینه‌سازی متعارف در اقتصاد خرد توضیح دهد، همچنین نظریه کامل‌تری نسبت به نظریات شتاب و نظریه کینز باشد .اساس این نظریه نئوکلاسیک سرمایه‌گذاری، آن است که برای تعیین موجودی مطلوب سرمایه نیاز به توسل به فروض غیر واقعی مانند ثابت بودن نسبت سرمایه به تولید نیست، بلکه موجودی مطلوب سرمایه با بهره گرفتن از اصول بهینه‌سازی تولید در اقتصاد خرد قابل استخراج است (خسروی، ۱۳۹۳).

جیمز توبین^[۱۳] (۱۹۶۹) یک نظریه پویای سرمایه‌گذاری را بر مبنای این ایده که سرمایه‌گذاری به نسبت بازاری دارایی‌های مالی به هزینه جایگزینی بستگی دارد، ارائه داده است. این نسبت، q نامیده می‌شود. به عنوان مثال، اگر ارزش بازاری دارایی‌های موجود را با Mu و هزینه جایگزینی را با Rc نشان دهیم، نسبت q را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:

q = Mu/Rc

توبین استدلال می‌کند که بنگاه‌ها باید زمانی اقدام به سرمایه‌گذاری کنند که q >1 باشد. ‌بنابرین‏ ، اگر q <1 باشد ، انجام سرمایه‌گذاری توجیه اقتصادی ندارد (سلیمی فر و قوی، ۱۳۸۱).

نظریه q توبین، نگاه جدیدی بر سرمایه‌گذاری دارد و نقاط ضعف نظریه های قبلی (عدم شفافیت در درآمدها و هزینه های انتظاری، تأخیرها یا هزینه های تعدیل طرح‌ها و ریسک) را می‌پوشاند. مهم‌ترین جنبه نظریه توبین که از مدل نئوکلاسیک استفاده می‌کند این است که اگر هزینه های جایگزینی سرمایه و ماشین‌آلات سرمایه‌ای در دست باشد، می‌توان ارزش بازاری سهام مؤسسه‌ را پیدا کرد و ‌در مورد سرمایه‌گذاری تصمیم گرفت (چرینکو^[۱۴]، ۱۹۹۳).

فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری

فرایند سرمایه‌گذاری همیشه با شخصیت شرکت سرمایه‌گذاری و فرهنگ برنامه‌ریزی آن مرتبط است. با این حال محققان شباهت‌هایی در پروژه های سرمایه‌گذاری یافته‌اند و فرایند سرمایه‌گذاری را ساختار داده‌اند. نیسکانن و نیسکانن^[۱۵] (۲۰۰۷) این فرایند سرمایه‌گذاری را خلاصه کرده‌اند و شش مرحله مشابه را در بسیاری از فرآیندهای سرمایه‌گذاری تشخیص داده‌اند. این مراحل عبارتند از: مرحله شناخت، مرحله جستجو، مرحله بازیابی اطلاعات، مرحله انتخاب، مرحله بودجه‌بندی و مرحله نظارت و اجرای پروژه های سرمایه‌گذاری. توضیح بیشتر از هر مرحله در جدول ۲-۱ ذکر شده است.

جدول ۲-۱٫ مراحل فرایند سرمایه‌گذاری

مرحله شناخت

تعیین پروژه های سرمایه‌گذاری، که برای رسیدن به اهداف شرکت ضروری می‌باشد.

مرحله جستجو

جستجو برای اهداف و پروژه های سرمایه‌گذاری که مطابق با استراتژی شرکت و توسعه آن پروژه ها در طرح‌های سرمایه‌گذاری مشخص می‌باشد.

مرحله بازیابی اطلاعات

بازیابی داده های کمی و کیفی پروژه های سرمایه‌گذاری. بازیابی اطلاعات درآمد و هزینه برآورد شده و ریسک آن.

مرحله انتخاب

رتبه‌بندی پروژه های سرمایه‌گذاری بر اساس محاسبات سرمایه‌گذاری و عوامل کیفی (یعنی عوامل محیطی). انتخاب پروژه هایی که معیارهای سرمایه‌گذاری را اجرا می‌کند.

مرحله تأمین بودجه

تصمیمات روش‌های تأمین بودجه. (به عنوان مثال چه مقدار از هزینه های اکتسابی با درآمدها و چه مقدار با سرمایه خود یا سرمایه خارجی تحت پوشش قرار می‌گیرد)

مرحله نظارت و اجرای پروژه های سرمایه‌گذاری

اجرا و نظارت بر درآمدها. نظارت بر درآمد سرمایه‌گذاری و مقایسه با بودجه.

منبع: نیسکانن و نیسکانن، ۲۰۰۷٫

اهرونی^[۱۶] (۱۹۶۶) فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری را به سه مرحله اصلی تقسیم می‌کند. این مراحل عبارتند از: (۱) ایجاد ایده اولیه، (۲) تحقیق و توسعه و (۳) ارائه و تصمیم‌گیری.

وی و کریستودولو^[۱۷] (۱۹۹۷) چهار مرحله در فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری شناسایی کردند که عبارتند از: (۱) آشناسازی و تفکر اولیه، (۲) تحقیقات، (۳) ارزیابی و (۴) تصمیم‌گیری نهایی.

سایکیاناکیس و بلاس^[۱۸] (۲۰۰۵) فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری را به پنج مرحله مختلف تقسیم کرده‌اند: (۱) شناسایی، (۲) تشخیص، (۳) غربالگری، (۴) توسعه و طراحی و (۵) مرحله مذاکرات.