۵.۴.۱. شناخت نیازهای اصیل مشتری با الهام از انسان شناسی اسلامی
دسته بندی نیازها:
نیازهای واقعی و نیازهای کاذب (غیر واقعی):
نیازهای انسان را می‌توان به نیازهای واقعی و نیازهای کاذب تقسیم کرد. نیازهای کاذب نیازهایی هستند که از هیچ واقعیت عینی نشات نمی‌گیرند، بلکه شکل گرفته از مجموعه ای از پندارها و خیالات شعارگونه و بی‌محتواست که گاه برای پیشبرد اهداف خاصی ایجاد و پیگیری می‌شوند. نیازهای واقعی نیازهایی هستند که از یک واقعیت عینی در انسان مایه می‌گیرند و خود به دو دسته «مادی» و«معنوی» تقسیم می‌شوند. نیازهای مادی در محدوده بعد مادی انسان مطرح می‌شوند، بنابرین کاربرد محدودی دارد و نمی‌تواند در زمینه معنوی کارایی داشته باشد و انسان را به تلاش وامی‌دارد، ولی نیازهای معنوی با ورود به حیطه روح آدمی از کاربرد وسیعی برخوردار است (جمعی از علما و اندیشمندان، ۱۳۷۵، ص۹۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کاتلر در کتاب اصول بازاریابی، نظری دیگر دارد و اعلام می‌دارد که این نیازها به وسیله بازاریاب‌ها پدید نمی‌آیند، بلکه بخشی از وجود انسان را تشکیل می‌دهند. در واقع از این جمله می‌توان فهمید که وی اعتقادی به نیاز کاذب نداشته و منشاء نیازها را وجود انسان می‌داند (کاتلر، ۲۰۰۵، ص۱۵ ).
برای تبیین بهتر نظر کاتلر بهتر است به تعاریف وی از نیاز، خواست و تقاضا اشاره شود، که در ادامه خواهد آمد:
نیاز انسانی: یعنی چیزی که انسان احساس می‌کند از آن محروم مانده است.
خواست: گونه‌ای از نیاز انسانی است که در اثر فرهنگ و شخصیت فردی شکل می‌گیرد. یک شخصیت گرسنه در ایالات متحده آمریکا احتمالا خواستار یک ساندویچ، سیب زمینی سرخ کرده و کوکاکولا باشد. یک شخص گرسنه در جزیره بالی خواستار انبه، گوشت خوک و نخود فرنگی است. خواست را بر چیزهایی که نیاز را برآورده سازند، بیان می‌نمایند.
تقاضا: اگر خواست پشتوانه خرید داشته باشد به صورت تقاضا در خواهد آمد (کاتلر، ۲۰۰۵، ص۱۵).
نیازها دو نوع هستند یا منجر به تقاضا می شوند یا خیر.
نیازهای منجر به تقاضا: یا سالم است(در مسیر تعالی انسان) یا ناسالم
نیازهای ناسالم یا ناشی از نیازی است که ذاتا ناسالم است؛ یا به دلیل بالا بودن و زیاد از حد ارضا شدن یک نیاز سالم یا به بیان دیگر تجاوز کردن یک نیاز سالم از حد و حدود خود است. منظور از نیاز ذاتا ناسالم نیازی است که به اشتباه درک می‌شود.
سه دسته نیاز ناسالم داریم:

1. 1. ذاتا ناسالم مانند موادمخدر

۲.ذاتا سالم اما منحرف شده، مانند بت‌پرستی یا هم‌جنس‌گرایی
۳.ذاتا سالم اما افراط شده مانند انواع تجملات و مصرف‌گرایی افراطی
سه شکاف را می‌توان از خود انسان تا تقاضای او برشمرد. به نظر می‌رسد با توجه به تعریف کاتلر از نیاز، خواست و تقاضا، نیاز واقعی همان نیاز انسانی کاتلر و نیاز کاذب یک شکاف در مرحله خواست باشد.
سه شکاف را می‌توان در مسیر نیاز تا تقاضای انسان برشمرد:
شکل شماره ۲
با توجه به این شکاف‌ها می‌توان احساس نیاز را به صورت زیر تقسیم بندی کرد، که با توجه به هر قسمت بازاریاب مسلمان وظیفه‌ای دارد که به صورت گذرا به آن اشاره خواهد شد.
احساس نیاز را می‌توان در۴ دسته زیر خلاصه کرد:
کم نیاز احساس نیاز زیاد
۱
۲
زیاد متناسب بودن با مسیر انسان به شکل کامل کم
۴
۳
نمودار شماره ۲
در قسمت ۱ که به متناسب با مسیر انسان کامل مشتری دارای احساس نیاز بالایی است باید این نیاز حفظ شود. نیاز کامل؛ وضعیتی است کاملا مطلوب، که در آن، مشتری نیاز متناسب با مسیر کمالش به بلوغ رسیده، و در سایه نیازهای دیگر پنهان نشده است و البته این نیاز درست درک شده است و در مسیر کمال انسانی است. در این حالت، مدیران بازاریابی باید در حفظ و نگهداری وضعیت موجود هوشیارانه تلاش کنند و در جهت تقویت این احساس نیاز نیز بپردازند. این حالت، “بازاریابی حفظ و تعالی بخشی ” نامیده می‌شود.
در قسمت ۲ که متناسب با مسیر انسان کامل نیست و احساس نیاز زیاد است هر چند احساس نیاز بالاست و سود آور خواهد بود (مانند کوکا کولا) بازاریابان باید به مقابله برخیزند، و سعی کنند احساس نیاز را کاهش داده و حتی کاملا متوقف کنند. این وظیفه را “بازاریابی مقاومتی می‌نامند.
در قسمت ۳ که بسیار متناسب با مسیر کمال است و احساس نیاز کم است یا وجود ندارد و مخفی شده است، باید به بازاریابی پرداخت و به سمت افزایش احساس نیاز پیش رفت. وظیفه بازاریابان در این حالت، ایجاد انگیزه در مشتری برای خرید محصول متناسب با احساس نیاز و یا آگاهی بخشی به مشتری است. آن‌ها با اقداماتی متفاوت باید سعی در ترغیب مشتریان به خرید محصول بنمایند. این وظیفه را “بازاریابی ترغیبی” می‌نامند. برای مثال می‌‌توان نیاز به مطالعه کتاب را در این دسته از احساس نیازها گنجاند.
در قسمت ۴ که متناسب با مسیر کمال واقعی انسان (انسان مسخ نشده و انسان دارای انسانیت) نیست و احساس نیاز هم کم است باید این احساس نیاز را در حد پایین نگه داشت و حتی آن را از بین ببریم. در این حالت مصرف‌کننده، متقاضی کالایی است که می‌تواند مضرّاتی را برای او و جامعه به‌همراه داشته باشد. در این صورت نیز، بازاریابان باید به مقابله برخیزند، و سعی کنند تقاضا را کاهش داده و حتی کاملا متوقف کنند؛ مانند تقاضا برای مواد مخدر، مشروبات الکلی و غیره. این وظیفه را “بازاریابی مقابله‌ای” می‌نامند تمامی احساس نیازهایی که دارای شکاف در مرحله اول، یعنی فهم درست احساس نیاز هستند، جزء این دسته از احساس نیازها می‌باشند. نباید فراموش کرد که ممکن است یک احساس نیاز سالم با افزایش بیش از اندازه باعث محدود کردن فرد در ارضای متناسب دیگر احساس نیازها شود و حتی باعث حذف و به فراموشی سپردن احساس نیازی گردد. در این صورت آن احساس نیاز به احساسی مضر مبدل می‌گردد که نه تنها نباید با بازاریابی حفظ و تعالی بخشی با آن برخورد کرد، بلکه باید با بازاریابی مقابله‌ای به مصاف آن رفت.
چرخه عمر نیاز:
با توجه به مباحث مطرح شده در بخش قبل می‌توان برای نیازها چرخه عمر آن را نیز تعریف کرد. هر چند ممکن است بسیاری از نیازهای جسمانی از قبیل خوراک و پوشاک و مسکن که مزلو آنها را به عنوان نیازهای اولیه معرفی کرده است، مرحله‌ای به عنوان مرگ نداشته باشند؛ اما ممکن است از مرحله بلوغ خود نیز بالاتر روند و با این افزایش سطح از حد مجاز^[۴۵] مسبب نرسیدن بسیاری نیازها به بلوغشان گردد و یا باعث شود آن نیاز به سمت افول پیش رود و حتی به طور کلی به فراموشی سپرده شود.
در شکل زیر به چرخه عمر نیاز در حالتی اشاره شده است که بعد از ارضای کامل باز هم به دلیل تحریک بیشتر، باز هم دنبال ارضای بیشتر است و در حال به هم زدن تعادل است. این به هم زدن تعادل برای مثال می‌تواند باعث مصرف‌گرایی شود. در این چرخه ملاک این است که ارضای هر کدام از نیازهای واقعی انسان به بلوغ خود برسد. (سطح ارضای کامل نیازها با توجه به رشد فرد، رشد می‌یابد تا اینکه به نهایت حد بهینه خود برسد.
نمودار شماره۳ 

۶-۱) روش تعیین حجم نمونه
حجم نمونه با استناد به نتایج مطالعه دلگادو و همکاران (۲۰۰۲) در پرو، با اطمینان ۹۵% و قدرت آزمون ۸۰ % و ۵/۰ P = همچنین با در نظر گرفتن شاخص خطر ۴۲/۱ افراد مستأجر (   ) (۲۸)، بر اساس فرمول نمونه گیری زیر برآورد شد؛ که برابر ۳۵۰ نفر محاسبه گردید. از این تعداد ۱۷۵ نفر به عنوان گروه کودکان با سوختگی و ۱۷۵ نفر گروه کودکان بدون سوختگی مورد بررسی قرار گرفتند.

O=log odds ratio odds ratio = 1/42
P=overall proportion (proportion of disease) P = 0/5

۷-۱) ابزار گردآوری داده ها
برای گردآوری داده ها در این مطالعه از پرسشنامه استفاده گردید. پرسشنامه توسط پژوهشگر بدنبال مطالعات کتابخانهای و بررسی مقالات و کتب و مشاوره با اساتید تنظیم شد. این پرسشنامه برای دو گروه کودکان با سوختگی و بدون سوختگی بطور مجزا طراحی گردید.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

پرسشنامه گروه کودکان با سوختگی شامل سه بخش:
۱-عوامل فردی: شامل ۱۵ سوأل مشخصات فردی از جمله سن، جنس، ترتیب تولد، سابقه بیماری قبلی، سابقه سوختگی، ناحیه سوختگی، درجه سوختگی، درصد سوختگی، عامل ایجاد سوختگی، پیامد سوختگی، دریافت کمک اولیه قبل از پذیرش، فصل و ساعتی که حادثه رخ داده است، تعطیل بودن روز حادثه، مکانی از منزل که کودک بیشتر وقت خود را در آنجا سپری میکند میباشد.
۲-عوامل خانوادگی: شامل ۱۸ سوأل مشخصات خانوادگی از جمله سن، میزان تحصیلات و شغل والدین، سابقه بیماری والدین، اعتیاد والدین، وضعیت والدین، نوع خانواده، تعداد اعضای خانواده، فردی که در زمان حادثه در منزل حضور داشت، محل سکونت، وضعیت مسکن، درآمد ماهانه، آگاهی والدین از روش های پیشگیری از سوختگی میباشد.
۳-عوامل محیطی: شامل ۱۷ سوأل مشخصات محیطی از جمله زیر بنای مسکن، تعداد اتاق خواب، وجود آشپزخانه مجزا، مکان آشپزخانه، نوع آشپزخانه، مکان طبخ غذا، مکان حادثه، وسیله مورد استفاده آشپزی، وسیله گرمایش، نوع سوخت، ارتفاع پریزها، قرارگیری درپوش بر روی پریزها، دور بودن وسایل آتشزا از دسترس کودک، دور بودن مواد قابل اشتعال از دسترس کودک، دور بودن وسایل گرمازا از دسترس کودک، استفاده از محافظ در اطراف وسایل گرمازا، دور بودن مواد شیمیایی از دسترس کودک می ‌باشد.
پرسشنامه گروه کودکان بدون سوختگی شامل سه بخش:

1. 1. عوامل فردی: شامل ۵ سوأل مشخصات فردی از جمله سن، جنس، ترتیب تولد، سابقه بیماری، مکانی از منزل که کودک بیشتر وقت خود را در آنجا سپری میکند میباشد.

1. 1. عوامل خانوادگی: شامل ۱۷ سوأل مشخصات خانوادگی از جمله سن و میزان تحصیلات والدین، سابقه بیماری والدین، اعتیاد والدین، شغل والدین، وضعیت والدین، نوع خانواده، تعداد اعضای خانواده، محل سکونت، وضعیت مسکن، درآمد ماهانه، آگاهی والدین از روش های پیشگیری از سوختگی میباشد.

1. 1. عوامل محیطی: شامل ۱۶ سوأل مشخصات محیطی از جمله زیر بنای منزل، تعداد اتاق خواب، وجود آشپزخانه مجزا، مکان آشپزخانه، نوع آشپزخانه، مکان طبخ غذا، وسیله مورد استفاده آشپزی، وسیله گرمایش، نوع سوخت، ارتفاع پریزها، وجود درپوش بر روی پریزها، دور بودن وسایل آتشزا از دسترس کودک، دور بودن مواد قابل اشتعال از دسترس کودک، دور بودن وسایل گرمازا از دسترس کودک، استفاده از محافظ در اطراف وسایل گرمازا، دور بودن مواد شیمیایی از دسترس کودک می‌باشد.

۸-۱) تعیین اعتبار^[۸۱] علمی ابزار گردآوری داده ها
اعتبار یک ابزار میزان دقتی است که یک ابزار، پدیدهی تحت مطالعه را بررسی میکند (۶۹). در مطالعه با بهره گرفتن از نظریات و راهنمایی استاد محترم راهنما، نمونهای از یک پرسشنامه را تنظیم نموده و در مرحله بعد جهت نظر خواهی در اختیار ۱۵ نفر از اساتید هیئت علمی دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت قرار داده شد. در نهایت پس از جمع آوری نظرات و پیشنهادات مختلف به کمک اساتید محترم راهنما و مشاور و استاد محترم آمار، تغییرات اصلاحی در این پرسشنامه اعمال گردید و ابزار نهایی گردآوری داده ها تنظیم شد.
۹-۱) تعیین اعتماد^[۸۲] علمی ابزار گردآوری داده ها
منظور از اعتماد علمی، میزان یافته های مشابه و ثبات آنها در زمینهی مورد نظر در بررسیهای مکرر است (۶۹). همچنین برای صفاتی مورد استفاده قرار میگیرد که در تکرارهای متعدد داده ها از پراکندگی گسترده برخوردار میباشند، از آنجا که در این پژوهش ابزار گردآوری داده ها فقط مشخصات فردی، خانوادگی و محیطی را میسنجد لذا به تعیین اعتماد علمی ابزار نیازی نبود.
۱۰-۱) روش نمونه گیری و گردآوری داده ها
روش نمونه گیری این تحقیق، در هر دو گروه کودکان با سوختگی و بدون سوختگی بصورت تدریجی بود. به این ترتیب که پژوهشگر با مراجعه به محیط پژوهش نمونه های مورد پژوهشی که واجد شرایط شرکت در مطالعه بودند را انتخاب مینمود. پژوهش حاضر یک مطالعه مقایسهای مقطعی است که طی مقطع زمانی هفت ماهه سال ۱۳۸۹ (اول مرداد ماه تا پایان بهمن ماه) جهت بررسی عوامل مرتبط با سوختگی کودکان ۶-۱ سال اجرا شد. پس از تأیید عنوان پژوهش در شورای پژوهشی، محقق معرفی نامهای از مسئولین دانشکده پرستاری و مامایی و معاونت پژوهشی، دریافت نمود و پس از اخذ اجازه کتبی جهت انجام پژوهش معرفی نامهی خود را به ریاست و مدیریت خدمات پرستاری مراکز آموزشی و درمانی ولایت و ۱۷ شهریور، بیمارستانهای رسول اکرم، گیل و آریا ارائه کرد. سپس توسط سوپروایزر آموزشی بیمارستان به سرپرستاران بخشها معرفی گردید و با کسب اجازه از سرپرستاران نمونه های واجد شرایط را انتخاب نمود. جهت جمع آوری اطلاعات گروه کودکان با سوختگی ابتدا پژوهشگر هر روز از ساعت ۸ صبح الی ۱۲ ظهر به مرکز آموزشی و درمانی ولایت مراجعه نموده و با در نظر گرفتن معیارهای ورود و با کسب اجازه از والدین کودکان و توضیح هدف پژوهش، پرسشنامهی مربوط به این گروه تکمیل گردید. در ساعات ذکر شده تمامی بیمارانی که روزهای قبل بصورت سرپایی پذیرش شده بودند برای تعویض پانسمان مراجعه میکردند، در نتیجه محقق میتوانست از موارد سرپایی نیز نمونه های خود را انتخاب نماید. بعد از اتمام تعداد نمونه لازم برای گروه کودکان با سوختگی (پایان دی ماه)، پژوهشگر برای جمع آوری اطلاعات مربوط به گروه کودکان بدون سوختگی به صورت تدریجی به بیمارستانهای ۱۷ شهریور، رسول اکرم، گیل و آریا، از اول بهمن ماه مراجعه نمود. به این صورت که با بررسی تعداد تخت بستری کودکان و لیست پذیرش بیمارستان پژوهشگر دریافت که تعداد مراجعات بیمارستان ۱۷ شهریور بیشتر از سایر بیمارستانها میباشد زیرا این بیمارستان تنها مرکز تخصصی کودکان استان گیلان است، به همین دلیل تعداد نمونه های انتخابی از این بیمارستان ۳ برابر بود. پژوهشگر روزهای شنبه و دوشنبه و چهارشنبه به بیمارستان ۱۷ شهریور و یکشنبه و پنج شنبه به بیمارستانهای رسول اکرم و گیل و آریا مراجعه نمود؛ که با در نظر گرفتن معیارهای ورود، با کسب اجازه از والدین کودکان و توضیح هدف پژوهش، پرسشنامهی مربوط به گروه کودکان بدون سوختگی تکمیل گردید. جهت تکمیل فرم اطلاعات، پرسشنامه برای والدین قرائت و طبق نظر آنها گزینه ها علامتگذاری شدند.
تجزیه و تحلیل داده ها
با در نظر گرفتن عنوان پژوهش ، مطالعه حاضر تک متغیری است که این متغیر، سوختگی و عوامل مرتبط با آن میباشد. متغیر سوختگی متغیر وابسته و متغیرهای عوامل مرتبط (فردی، خانوادگی و محیطی) متغیرهای مستقل میباشند. یافته های پژوهش حاضر هم از نوع کیفی و هم از نوع کمی میباشند.
از عوامل فردی: سن (کمی- پیوسته ، متغیر مستقل)، جنس (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، رتبه تولد (کیفی- رتبهای، متغیر مستقل )، سابقه بیماری قبلی (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، سابقه سوختگی (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، ناحیه سوخته (کیفی-اسمی، متغیر وابسته)، درجه سوختگی (کیفی-رتبهای، متغیر وابسته)، درصد سوختگی (کمی-پیوسته، متغیر وابسته)، عامل ایجاد سوختگی (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، استعمال مادهای قبل از پذیرش بر روی سوختگی (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، پیامد سوختگی (کیفی-اسمی، متغیر وابسته)، فصل حادثه (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، روز حادثه (کیفی-اسمی، متغیر مستقل)، ساعت حادثه (کمی-پیوسته، متغیر مستقل)، مکانی از منزل که کودک بیشتر وقت خود را در آنجا سپری میکند (کیفی-اسمی، متغیر مستقل) میباشد.
از عوامل خانوادگی: سن والدین (کمی- پیوسته، متغیر مستقل)، میزان تحصیلات والدین (کیفی-رتبهای، متغیر مستقل)، سابقه بیماری والدین (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، اعتیاد والدین (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، شغل والدین (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، وضعیت تأهل والدین (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، نوع خانواده (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، تعداد اعضای خانواده (کمی-گسسته، متغیر مستقل)، فرد حاضر در زمان حادثه (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، محل سکونت (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، وضعیت مسکن (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، درآمد ماهیانه (کمی-گسسته، متغیر مستقل)، آگاهی والدین از روش های پیشگیری از سوختگی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل) میباشد.
از عوامل محیطی: زیر بنای منزل (کمی- پیوسته، متغیر مستقل)، تعداد اتاق خواب (کمی-گسسته، متغیر مستقل)، وجودآشپزخانه مجزا (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، مکان آشپزخانه (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، نوع آشپزخانه (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، مکان طبخ غذا (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، مکان حادثه (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، وسیله آشپزی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، وسیله گرمایشی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، نوع سوخت (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، ارتفاع پریزها (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، در پوش پریزها (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، خارج از دسترس بودن وسایل آتشزا (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، خارج از دسترس بودن مواد قابل اشتعال (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، خارج از دسترس بودن وسایل گرمازا (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، خارج از دسترس بودن مواد شیمیایی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، محافظ اطراف وسایل گرمایشی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل) میباشد.
جهت تجزیه و تحلیل داده ها ، اطلاعات جمع آوری شده پس از کد گذاری وارد کامپیوتر گردید و سپس متغیرهای پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزارSPSS نسخه ۱۶ و با کمک آمار توصیفی (برآورد فراوانی ، درصد ، محاسبه میانگین ، انحراف معیار و میانه ) واستنباطی (آزمون من ویتنی یو، کایدو، تست دقیق فیشر، آزمون رگرسیون لجستیک چندگانه) مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدا نرمال بودن توزیع داده های کمی با بهره گرفتن از آزمون کولموگروف اسمیرنو^[۸۳] بررسی شد که همه داده ها بجز زیر بنای منزل از توزیع نرمال پیروی میکردند، در نتیجه در این مورد از آزمون منویتنییو استفاده شده است و ارتباط سایر متغیرهای مستقل با متغیرهای وابسته بصورت تک متغیره^[۸۴] بر اساس روش های کایدو و تست دقیق فیشر سنجیده شدند. جهت برآورد ضرایب رگرسیونی در آنالیز چند گانه ابتدا متغیرهای معنیدار با ۱/۰ > P در آنالیز تک متغیره وارد مدل رگرسیونی شده که در مدل نهایی ضرایب رگرسیونی عوامل پیشبینی کننده سوختگی محاسبه گردید.
ملاحظات اخلاقی
پژوهشگر در راستای انجام پژوهش ، ملاحظات اخلاقی زیر را رعایت نمود:
اخذ مجوزهای لازم برای انجام پژوهش:
۱- پژوهشگر به صورت کتبی از طریق معاونت پژوهشی به ریاست بیمارستانهای ولایت، ۱۷ شهریور، رسول اکرم، گیل و آریا شهر رشت معرفی گردیده و با کسب اجازه از مقامات مسئول اقدام به پژوهش حاضر نمود .
۲- پژوهشگر با اجازه مدیریت خدمات پرستاری بیمارستانها و اجازه سرپرستاران بخشها پژوهش خود را انجام داد.
۴- در صورت رضایت والدین کودک پرسشنامه تکمیل گردید.
۵- امانت داری دربارهی اطلاعات اخذ شده از واحدهای مورد پژوهش رعایت شده، و در این مورد به والدین اطمینان داده شد که در پرسشنامه ها اسمی ذکر نخواهد شد و اطلاعات کسب شده محرمانه تلقی می شود.
۶-به مسئولین مراکز درمانی اطمینان داده شد که در صورت تمایل نتایج در اختیار آنان قرار خواهد گرفت.
۷- صداقت علمی در طول پژوهش رعایت گردید.
فصل چهارم
یافته های پژوهش
با توجه به اهداف از پیش تعیین شده ، در این پژوهش ۳۵۰ کودک ۶-۱ سال از نظر تعیین عوامل مرتبط با سوختگی کودکان مراجعه کننده به مرکز آموزشی و درمانی سوانح سوختگی ولایت شهر رشت مورد بررسی قرار گرفتند و اطلاعات حاصل در قالب ۱۳ جدول و ۷ نمودار تهیه و تنظیم گردید.

کل

ببببب

همانطور که در جدول شماره (۱۲) مشاهده میگردد و۵۲/۷۶درصد سالمندان نمونه، بیمار بوده و از سلامت کامل برخوردار نبوده اند، این در حالیست که تنها ۴۸/۲۳درصد جمعیت نمونه اظهار داشته اند که بیمار نبوده و از سلامت کامل جسمانی و روانی بر خوردارند. بر این اساس، می توان گفت اختلال در سلامتی سالمندان نمونه که دو حیطه مهم کیفیت زندگی را در برمی گیرند،کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه کیفیت زندگی سالمندان را پایین میآورد. نمودار تعداد بیماری سالمندان نمونه را به تفکیک جنس نشان می دهد. در بین سالمندان مبتلا به بیماری ۲۵/۳۲درصد مردان و ۲۷/۳۶درصد زنان سالمند مورد بررسی به بیشتر از یک بیماری مبتلا بوده اند در حالیکه تنها ۵۲/۷۶ درصد سالمندان به بیماری مبتلا بوده اند. بنابراین مبتلا بودن به بیماری های مختلف شایع در دوران سالمندی در سالمندان سلامت آنها را کاملاً تحت تأثیر قرار داده و بر این اساس،توانایی آنها برای انجام کارهای شخصی خود و حتی مشارکت آنها در فعالیت های اجتماعی و… را تحت تأثیر قرار خواهد داد. نوع بیماری که سالمندان با آن مواجه هستند،متفاوت از بیماری هایی است که گروه های دیگر سنی با آن مواجه هستند. دراین بررسی بیماری های شایع درسالمندان مشخص شده و از سالمندانی که بیمار بودند خواسته شد تا نوع بیماری خود را بگوید.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برخی بیماریهای رایج در مردان و زنان عبارتند از : فشار خون ۲-آرترروز۳- بیماری قلبی ۴ - چربی خون البته فراوانی و اولویت های بیماریهای ذکر شده در مردان و زنان متفاوت است. نکته لازم به ذکر اینکه یکی از بیماریهای شایع که مردان با آن مواجه اند، فشار خون می باشد و در زنان، یکی از بیماریهای شایع آرتروز می باشد. در مردان شایع ترین بیماری ها به ترتیب عبارتند از : ۱- فشار خون ۲- آرتروز۳- بیماری های قلبی در زنان شایع ترین بیماریها به ترتیب عبارتند از : ۱- آرتروز ۲- فشار خون ۳- بیماری های قلبی
این یافته ها را تحقیقات دیگر تأیید می کنند از جمله (سازمان بهداشت جهانی۲۰۰۰-۲۰۰۲).(بررسی مرکزمدیریت بیماریهای غیر واگیر ۱۳۸۵).(کرد زنگنه وهمکاران ۱۳۸۵).
مطالعه نشان می دهد هشت درصد از سالمندان حداقل به یک بیماری مزمن مثل آرتریت، فشارخون، بیماریهای قلبی یا اختلالات حسی مبتلا هستند. با افزایش سن اختلال عملکردی جسمانی بیشتر میشود و اثر منفی آن برحفظ استقلال و نیاز به کمک نمایان می شود( محققی، کمال و دیگران ۱۳۸۷ ). دانیل بیان می دارد از آنجا که افراد سالمند بعلت مشکلاتی نظیر اختلال بینایی، ضایعات اسکلتی، افت فشارخون عدم تعادل در راه رفتن و مصرف داروها مستعد زمین خوردن مکرر هستند، نیازمند توجه و رعایت الگوی مراقبتی مؤثر درپیشگیری از حوادث هستند(فرارو ۲۰۰۶). به دلیل تفاوت فیزیولوژیکی و اجتماعی زن و مرد،نوع، شدت و فراوانی در دو جنس متفاوت است. بیماری درزنان بیشتراز مردان میباشد
(ماریا ۲۰۰۷ ) معتقد است فشارخون بالا به علت کاستی هایی که در توانایی های افراد ایجاد می کند، کیفیت زندگی را تحت تأثیرقرار می دهد(آهنگری و دیگران ۱۳۸۷ : ۳۲-۲۶). بسیاری از بیماری ها دوره انتقال اپیدمیولوژیک با بیماری های سالمندی انطباق دارند و بیماری های مزمنی هستند که پیشگیری و درمان نهایی آنها به متغیرهای متعدد رفتاری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وابسته است که از آن به عنوان سبک زندگی هم یاد میشود ( پوررضا و خیبری ۱۳۸۵: ۸۰-۸۷).
همانگونه که از جدول شماره (۱۳) ملاحظه می گردد توانایی انجام کار های شخصی( مراقبت از خود) سلامت جسمانی افراد سالمند در توانایی انجام کارهای شخصی آنها تأثیر خواهد داشت.اکثریت سالمندان مورد بررسی( بیشتر از ۴/۸۵درصد) در انجام کار های شخصی نظیر لباس پوشیدن – رفتن به دستشویی – غذا خوردن به تنهایی نیاز به کمک نداشته وبه تنهایی قادر به انجام کارهای شخصی ذکر شده می باشند. در برخی از فعالیتها نظیر حمام کردن بویژه در زنان سالمند، تهیه غذا، نحوه استفاده از دارو و نحوه استفاده از تلفن تقریباً۳۵/۵درصد افراد نمونه قادر به انجام نبوده وبه کمک فرد دیگر نیاز دارند. /۱۲ درصد افراد سالمند کارهای اداری و بانکی و نیز خرید بویژه زنان قادر به انجام نبوده و کاملاً به کمک فرد دیگر وابسته هستند. این یافته ها را تحقیقات دیگر تأییدمیکنند از جمله( دلاور وهمکاران۱۳۷۸).(نضال آژو همکاران۱۳۸۹). با توجه به نظریه فعالیت ،افراد مسن موقعی سالمندانی موفق خواهند بود که در تمام فعالیتهای روزانه مشارکت فعال داشته و سرگرم باشند .
جدول شماره -۱۳توزیع نمونه آماری برحسب چگونگی توانایی انجام کار های شخصی به تفکیک جنسیت

قادر به انجام نیست و کاملاً وابسته به کمک دیگری است

با کمک فرد دیگر

به تنهایی

نوع فعالیت

زن

مرد

زن

مرد

زن

مرد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

از جمله علایم و امراضی که بلغم ایجاد میکند، عبارت است از رنگ شخص بسیار سفید مى‏شود؛ محل لمس در بدن نرم مى‏گردد؛ سردى بر بدن وارد مى‏آید؛ آب دهان زیاد و چسبنده مى‏گردد و تشنگى کم مى‏شود و هضم شخص ضعیف و جشاء وى (مایعى که بر اثر بهم خوردن دل به دهان مى‏آید) شور و ادرارش سفید مى‏گردد؛ خواب بیمار زیاد مى‏شود و بر اعصاب وى سستى و تنبلى بر ذهنش کندى روى مى‏آورد و نبض وى آهسته و نامرتب مى‏زند.^[۶۵]
در این روایت حضرت علی (ع) اشاره به طبع بلغم دارد که یکی از طبایع چهارگانه به شمار میرود و درمان آن را هم ذکر میکند. شبیه این روایت در روایات ما زیاد است که ما به عنوان نمونه این روایت را آوردیم و ناگفته نماند که در روایات تعابیر مختلفی برای بلغم موجود میباشد،^[۶۶] که این روایات با تعابیر مختلف همه نشانگر این است که طبایع و مزاجها از مبانی طب اسلامی میباشد و از طرفی نقش به سزایی در مباحث اخلاقی دارد و حداقل میتوان ادعا کرد که یکی از اصول طب اهل بیت (علیهم السلام) طبایع و مزاج های چهارگانه است. چنانچه امام صادق (ع) میفرمایند: گرمى‏ را با دواى سرد و سردى را با داروى گرم و رطوبت را با خشکى و خشکى را با رطوبت درمان مى‏کنم و همه کار را بخداى عز و جل باز میگردانم و آنچه را که رسول خدا (ص) فرموده است بکار میبندم که فرمود: بدان که معده جایگاه درد است و پرهیز درمان درد و آنچه را که بدن به آن عادت کرده بازش میدهم هندى عرض کرد: مگر طب جز این است؟ امام صادق علیه السّلام فرمود تو پندارى که من از کتابهاى طب این دستورات را فرا گرفته‏ام؟ عرض‏ کرد: آرى فرمود: نه بخدا فرا نگرفته‏ام مگر از خداى سبحان‏ و… .^[۶۷]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

روایت پانزدهم: درمان معنوی غلبه طبایع اربعه و حرز ابودجانه
از جمله روایاتی که از اهل سنت میباشد و طبایع اربعه در آن ذکر شده است حرز ابودجانه انصاری است که علامه مجلسی میگوید از حرزهای مشهور از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) میباشد.^[۶۸]
کفعمی درجُنه الأمان الواقیه و جَنه الإیمان الباقیه و معروف به مصباح الکفعمی‏ تألیف تقى الدین ابراهیم بن على کفعمى( ۸۴۰- ۹۰۵ هجرى) که کتابی در موضوع ادعیه و زیارات مى‏باشد، در بحث دعا برای در امان ماندن از دست شیاطین، به آن اشاره کرده و آن را به صورت ناقص ذکر کرده است.^[۶۹]
در متن حدیث ذکر شده است که « فَالْتَفَتَ إِلَى عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (ع) فَقَالَ اکْتُبْ حِرْزاً لِأَبِی دُجَانَهَ الْأَنْصَارِیِّ وَ لِمَنْ بَعْدَهُ مِنْ أُمَّتِی…» رسول خدا (ص) به علی (ع) رو کرد و فرمود: حرزی را برای ابودجانه انصاری و برای امت بعد خودم بنویس و… برای این حرز به جز دفع اجنه و شیاطین خواص زیادی شمرده شده است که از جمله برای امان ماندن از امراضی که از غلبه طبایع و اخلاط میباشد. و صراحتاً به آن تصریح شده که « مِنْ دَاءٍ یُفْتَرَى لِبَنِی آدَمَ وَ بَنَاتِ حَوَّاءَ مِنْ قِبَلِ الْبَلْغَمِ أَوِ الدَّمِ أَوِ الْمِرَّهِ السَّوْدَاءِ وَ الْمِرَّهِ الْحَمْرَاءِ وَ الصَّفْرَاءِ أَوْ مِنَ النُّقْصَانِ وَ الزِّیَادَهِ » یعنی از دردی که به پسران آدم و دختران حواء از ناحیه بلغم و دم (خون) و خلط سوداء و خلط حمراء و خلط صفراء چه در صورت غلبه و زیادی آنها و چه در صورت کم بودن آنها (که آن هم عوارض خاص خودش را دارد) فایده دارد. و در نهایت ابودجانه میگوید:« فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ فَزْعَهً لِأَهْلِی وَ لَا وُلْدِی وَ لَا عَادَ حَتَّى قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)». به خدا قسم برای خانواده و فرزندانم ترسی مشاهده نکردم و این فزعه و ترس برنگشت تا زمانی که زمانی رسول خدا (ص) رحلت کردند.
از این روایت و نظایر آن در شیعه و اهل سنت میتوان استنباط کرد که برای غلبه اخلاط و طبایع علاوه بر دستورات دارویی و غذایی، درمانهای معنوی مثل دعاها و حرزهای مختلف را داریم. به شرطی که به آن دعاها اعتقاد داشته باشیم.
نتیجه
با نگاهی به روایات اسلامی میتوان این گونه فهمید که طبایع اربعه مورد قبول معصومین (ع) میباشد و آنها طبایع را در بیانات گوهر بار خود آورده و به آنها استناد کردهاند و علم مزاج و طبایع یک بحث قدیمی و منسوخ نمی باشد و تا زمانی که بشر موجود است طبع او هم با او قرین است. و کسانی که در علم اخلاق و طب کار می کنند نباید از علم مزاج شناسی و طبایع غافل باشند چون یکی از ابعاد موضوعات اخلاقی توجه به مزاج هر شخصی در راه رسیدن به کمالات اخلاقی می باشد. با توجه به چنین احادیثی کسانی که بر این باورند که می شود، مسایل جسم و روح را کاملاً از هم جداگانه بحث کرد و این دو مقوله ارتباط قابل توجهی با همدیگر ندارند، دچار اشتباه در استنباط و فهم مسایل روح و جسم می شوند.
فصل سوم
تبیین طبایع اربعه از دیدگاه حکماء اسلامی
مقدمه
برای اینکه بحث به خوبی روشن شود به تبیین مقدمات بحث نیاز داریم و این مباحث در اکثر کتبی که در مبانی طب نوشته شده موجود است، فلذا با رجوع به یکی از منابع معتبر در این موضوع به نام کتاب قانون به تشریح این بحث میپردازیم:
مزاجها و طبایع اربعه که شامل صفرا و سودا و دم و بلغم میباشند ، از ارکان اربعه تشکیل شدهاند ابن سینا در این باره میگوید:
ارکان^[۷۰]‏ (عناصر) نوعى اجسام ساده هستند که اجزاى اولیه تن آدمى و موجودات دیگر را تشکیل مى‏دهند. و نمى‏توان آنها را به اجزایى که از لحاظ شکل ظاهرى متفاوت هستند، تقسیم کرد. بر اثر اختلاط عناصر با یکدیگر، انواع موجودات- که از نظر صورت گوناگون هستند- بوجود مى‏آیند.
مفهوم عنصری خاک، آب، هوا و آتش، با آن چه که در زندگی عادّی از آنها می شناسیم؛ متفاوت است. در واقع، خاک، آب، هوا و آتشی که ما می بینیم، از تظاهرات و جلوه های خاک، آب، هوا و آتش عنصری هستند وگرنه مثلاً در خاک یا زمین، ترکیبی از عناصر خاکی، آبی، هوایی و آتشی موجود است. انتقادی که معمولاً از سوی مخالفین مطرح میشود که «عنصر غیرقابل تجزیه است ولی آب و باد و خاک و آتش مرکّب و غیربسیط هستند» ناشی از عدم درک صحیح از تعریف عنصر و فرق نگذاشتن بین آب و آتش و باد و خاک مرکّب این دنیایی با آب و آتش و باد و خاک عنصری است.
لازم به توضیح است که خاک: سنگین مطلق است و در مرکز سایر عناصر قرار میگیرد و دیگر عناصر به سوی او حرکت میکنند (قانون جاذبه). ثابت و ساکن است و پایداری دیگر عناصر به اوست. در موجودات، باعث به هم پیوستگی، پایداری و حفظ شکل است. طبع آن سرد و خشک است.
- آب: سنگین نسبی است و اطراف خاک را فرا میگیرد. هر شکلی را به آسانی میپذیرد و به آسانی نیز از دست میدهد. به دیگر عناصر قابلیت شکلگیری میدهد. در موجودات، باعث نرمی، همواری و شکل پذیری میشود. طبع آن سرد و تر است.
اجسام مرطوب، زود میگیرند و زود هم از دست میدهند ولی اجسام خشک، دیر میپذیرند و دیر از دست میدهند. اگر خشک و تر به هم بیامیزند؛ خشک از تر، نرمی و آسان شکل گرفتن را میگیرد و تر از خشک، قوام و حفظ هیأت را.
هوا: سبک نسبی است و اطراف آب را گرفته است. با عناصر دیگر میآمیزد و باعث تخلخل و سبکی و گشادگی آنها میشود. در موجودات، نرمی، سبکی و سهولت بلند شدن را سبب میشود. از آب فرمانبردارتر است. طبع آن گرم و تر است.
آتش: سبک مطلق است و بالاتر از سایر عناصر قـرار می گیرد. باعث می شود هوا به دو عنصر سرد نفوذ کند؛ سردی آنها را بشکند و آنها را از عنصر به مزاج تبدیل کند. در موجودات، پختن، نرم کردن و آمیختن را باعث میشود. طبع آن گرم و خشک است.
نکته: در موجودات زنده، آب و خاک که سنگین ترند؛ بیشتر در پیدایش اندامها و حفظ ثبات آنها دخیلند امّا آتش و هوا اوّلاً در پیدایش ارواح و روانها دخیلند و در ثانی، حرکت و جنبش( هم در ارواح و هم در اندامها) را سبب میشوند.
عنصر (رکن یا اسطقس) خاک و آب و هوا و آتش و قوا (کیفیتهای) اولیه، سرد و خشک، سرد و تر، گرم و تر، گرم و خشک میباشد.
قوای اولیه ۴ عنصر تشکیل دهنده جهان مادی (و از جمله بدن انسان میباشد).
از این عناصر دو عنصر سبک و دو عنصر دیگر سنگین هستند. عناصر سبک عبارتند از آتش و هوا و عناصر سنگین عبارتند از آب و خاک. وجود خاک (مزاج خاکى) در موجودات جهت بهم‏پیوستگى و پایدارى و نگهدارى هیئت‏ها (اشکال) است. وجود آب در موجودات براى ایجاد نرمى در اشکالى است که به شکل‏گیرى، طرح‏ریزى و راست و هموار شدن نیازمند هستند. وجود هوا در موجودات براى نفوذ، نرم کردن، سبک گردانیدن و سهولت بلند کردن آنهاست. وجود آن (آتش) در میان موجودات براى پختن و نرم کردن و آمیختن و در خود نفوذ دادن گوهر هوائى است که بتواند سردى دو عنصر سنگین و سرد را بشکند و این درهم شکستن سردى دو عنصر سرد به این منظور است که از حالت عنصرى به حالت مزاجى باز آیند.^[۷۱]
(به عنوان مثال، اگر آب (سرد و تر) و خاک (سرد و خشک) را با هم مخلوط کنند تا کاملاً درهم آمیخته شوند به شکلی که قدرت دسترسی به هر کدام به تنهایی را نداشته باشیم در ترکیب جدید، سرد و از نظر رطوبت، معتدل خواهد بود. یا در حیوانات گرگ مزاج گرم و خشک داشته و عنصر آتش در آن برتری دارد، در گیاهان وجود عناصر چهارگانه ارکان را با خوردن یا لمس آن‌ها به وضوح می‌بینیم گیاهانی که خوردن و لمس آن‌ها موجب گرمی و تشنگی فوری شده و یا حتی با تکرار در خوردن و لمس آن‌ها در بدن ایجاد خارش و سوزش می‌شود گرم و خشک می‌گوئیم، گیاهانی که خوردن آن‌ها موجب ایجاد گرمی می‌شود، گیاهان گرم و تر، گیاهانی که موجب رفع حرارت بدن و رفع تشنگی می‌شود سرد و تر و گیاهانی که از گرمی بدن می‌کاهد امّا تشنگی را برطرف نمی‌کند و با تکرار آن‌ها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می‌شود، سرد و خشک می‌گوئیم در مجموع عناصر گرم و خشک را صفرازا، گرم و تر را مولد خون، عناصر سرد و خشک را سودازا و عناصر سرد و تر را بلغم‌زا نام‌گذاری کرده‌اند.
چنانکه در تعریف اصطلاحی گفته شد از واکنش متقابل اجزاى ریز مواد متضاد مزاج بوجود مى‏آید. مزاج‌ها به طور کلی به دو نوع معتدل و غیر معتدل بر حسب شرایط خاص، مثل: فصل، سنّ و جنسیّت و مکان زندگی افراد، فرق می‌کند.
با توجه به مقدمه مذکور ما هر غذایی که می‌خوریم، هنگامی که وارد بدن ما می‌شود، با هضم در معده، به کبد می‌رود، در کبد چهار خلط (رکن) یا چهار نوع مایع به نام «خلط دم» که دارای مزاج و طبع گرم و تر است، «خلط صفرا» که دارای مزاج گرم و خشک است، «خلط بلغم» که دارای مزاج سرد و تر است و «خلط سودا» که دارای مزاج سرد و خشک است، تولید می‌شود اخلاط و طبایع از عناصر اربعه منبعث و خواص آنها را با خود همراه دارند. بنابراین، خون، چون عنصر هوا خلطى گرم و مرطوب است و مزاج خونى نیز گرم و مرطوب می‌باشد. صفرا، مانند عنصر آتش خلطى گرم و خشک می‌باشد و مزاج صفراوى مزاجى گرم و خشک است. بلغم، مانند عنصر آب سرد و مرطوب و مزاج بلغمى نیز سرد و مرطوب است. سودا، چون عنصر خاک سرد خشک و مزاج سودا وى نیز سرد و خشک می‌باشد، شهید مطهری با بیان روشن خود در آثارش ذکر میکند که قدما معتقد به طبایع چهارگانه بودند، همچنان که به عناصر چهارگانه و اخلاط چهارگانه اعتقاد داشتند:
چهار طبع مخالف سرکــــش چند روزى شوند با هم خوش‏
گر یکى زین چهار شد غالب جان شیرین برآید از قالــــب‏
مى‏گفتند سلامت انسان رهین تعادل این طبایع است. براى هر عنصرى طبیعتى قائل بودند که طبیعتهایى که در عناصر هست در اثر ترکیب با یکدیگر فعل و انفعال و کسر و انکسار مى‏کنند که بعد از کسر و انکسار یک حالت متوسط به وجود مى‏آید که نام آن حالت متوسط «مزاج» است. مى‏گفتند مزاج عرض عریضى دارد، یعنى حد نوسان دارد که تا در آن حد باشد سلامت محفوظ است و اگر از این حد و عرض خارج شود، بیمارى حاصل مى‏شود. آنها معتقد بودند که اگر مثلاً حرارت که یکى از طبایع چهارگانه رطوبت، یبوست، حرارت و برودت است به خاطر عاملى از خارج، بر مزاج غالب شود همین که آن عامل خارجى- که قاسر است- از بین برود آن طبیعت حاکم بر بدن شروع به فعالیت کرده و این حرارت را دفع مى‏کند و بدن را به حال تعادل بر مى‏گرداند.^[۷۲]
قدما معتقد بودند که از اخلاط اربعه و طبایع اربعه، مزاجى براى فرد به وجود مى‏آید که داراى خصوصیاتى مثل درجه‏اى از حرارت، رطوبت، یبوست و امثال آن بوده و همراه با اخلاطى یعنى میزان معینى از خون، صفرا، بلغم و مانند اینهاست. اگر مزاج از بین برود، دیگر قابلیت حیات براى انسان باقى نمى‏ماند و انسان مى‏میرد.
آیا مزاج یک حد معین و مشخصى است؟ آیا نسبتى از آب، هوا، خاک و آتش که طبق نظر قدما مزاج را تشکیل مى‏دهد، یک نسبت ریاضى و هندسى است که اگر اندکى بهم بخورد مزاج معدوم مى‏شود؟ نه، این یک عرض عریضى دارد. آب از یک حد خاص نباید کمتر باشد و از حد خاص دیگرى نباید بیشتر باشد. همین‏طور عناصر دیگر باید میان دو حد خاص باشند. مزاج حالت متوسطى است میان دو حد، نه اینکه خودش یک حد معین باشد. لهذا اگر حرارت بدن مقدارى بالا یا پایین رود مزاج همچنان باقى است. اما اگر از درجه معینى بالاتر برود و یا از درجه معین دیگرى پایین‏تر برود دیگر قابلیت ادامه حیات نیست‏.^[۷۳]
بنا به گفته اطبا یونان قدیم چون بقراط، جالینوس و… و نیز اطبا بزرگ ایرانى چون بوعلى سینا، رازى و…، در انسان ۴ طبع وجود دارد: ۱- طبع سودایى ۲- طبع بلغمى ۳- طبع دموى (خونى) ۴- طبع صفراوى.
در بعضی از منابع تفسیری آیه« إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَهٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً»^[۷۴] بر همین مزاج ها و طبایع تفسیر شده است. چنانچه بعضی از علماء اینگونه ذکر کردهاند. علامه حسن زاده در کتاب نصوص خود مینویسد:
بیان: امشاج جمع مشیج است چون ایتام که جمع یتیم است. و مشیج بمعنى آمیخته است. « إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَهٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً» . و ظاهراً مراد از امشاج اخلاط اربعه باشد که اعضاء از آنها متولد میشود چنانکه در شرح نفیس بدان تصریح شده است، و نیز چغمینى در اول فصل ثالث قانونچه در طب گوید: الاعضاء هى اجسام متولده من اول مزاج الاخلاط کما أن الاخلاط اجسام متولده من اول مزاج الارکان. و مرادش از ارکان عناصر اربعه خاک و آب و هوا و آتش است. و اخلاط اربعه دم و صفرا و بلغم و سودا است.^[۷۵]
در کتاب منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه( خوئى) آمده است:
قیل فی قوله تعالى: « إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَهٍ أَمْشاجٍ‏ » أى أخلاط من الطبایع من الحراره و البروده و الرطوبه و الیبوسه.^[۷۶] و در تفسیر مجمع البیان آمده است:
و بعضى گفته‏اند: امشاج، عبارت از طبیعتهایست که در انسانست از حرارت و برودت و یبوست و رطوبت. خداوند آنها را در نطفه قرار داده سپس خدا آن را بنیه حیوانى معتدل الاخلاط نمود آن گاه در آن روح حیاتى دمید از آن براى چشم و گوش قرار داد (فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ) و این است سخن او که فرمود: « فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً » پس او را شنوا و بینا نمودیم.^[۷۷]
نکتهای که اینجا قابل توجه میباشد این است که در حالت طبیعی خواصی که برای عناصر چهارگانه و مزاجهای حاصله از ترکیب آنها ذکر شد، مورد انتظارند امّا در صورت غلبه رکن پنجم یعنی رکن یا عنصر معنوی بر آنها، هر رفتار خرق عادتی ممکن است، مشاهده شود. ( شفای بیمار با خوردن تربت حضرت سیدالشّهداء علیه السّلام، آثار درمانی آب نیسان، بَرد و سلام شدن آتش بر حضرت ابراهیم علیه السّلام، …)
این مفهوم از اختصاصات مبانی روایی و قرانی نسبت به مبانی سنّتی و حکماء است که مفاهیم مزاج شناسی را بسیار وسیع و گسترده و قضاوت در مورد آنها را دقیق و موشکافانه میسازد.
برای مثال، یک بحث برجسته در مبانی روایی و قرآنی، مفهوم غذای حلال و طیّب، در برابر غذای حرام و شبهه ناک و خبیث است که تمام مفاهیم تغذیه ای را تحت تأثیر خود قرار میدهد و انواع تغییرات و تفاوتهای مزاجی را در افراد باعث میشود.
در واقع، از دیدگاه مبانی روایی و قرآنی، مزاج، بر آیند اثر مجموعه عناصر و ارکان مادی و معنوی در یک موجود است. برای مثال طبع غذایی که توسط یک انسان صالح و با مواد اولیه طیب و حلال تولید میشود و خلطی که از آن در بدن به وجود میآید، در شرایطی کاملاً مساوی، با طبع و خلط حاصله از غذایی که توسط یک شخص ناصالح و از مواد اولیه غیر طیب و غیرحلال تولید میشود، حتماً و حتماً متفاوت است.
نحوه تشکیل طبایع اربعه
به اعتقاد قدما جویدن تا اندازه‏اى در هضم غذا دخالت دارد. سپس غذا به معده مى‏رود و در اثر حرارت معده و اعضاى اطراف آن هضم ادامه پیدا مى‏کند (هضم اولیه). در آنجا غذا به ماده‏اى آبکى به نام کیلوس (قیلوس) تبدیل مى‏شود. پس از هضم، قسمت لطیف و رقیق کیلوس از دیواره‏ معده و روده‏ها جذب شده و در نهایت از طریق عروقى به نام ماساریقا (مزانتر) به کبد مى‏رسد. وقتى کیلوس در عروق ریز کبد پخش شد، در اثر حرارت تغییراتى مى‏کند و در اصطلاح مى‏پزد (هضم دوم). در هر پخته شدنى بخش کف ‏مانند و درد مانند وجود دارد و اگر زیادتر از حد پخته شود، حالت سوخته و اگر کمتر پخته شود، حالت خام دارد. بخش کف مانند، صفرا، و بخش درد مانند، سودا است.
آن قسمت سوخته، صفرا و سوداى غیر طبیعى ایجاد مى‏کند و آن قسمت خام، بلغم خام است. آنچه از این مجموعه پخته و صاف شده، خون است. آب اضافى هم از خون جدا مى‏شود و به کلیه‏ها مى‏رود.^[۷۸]
خلط ماده‏اى است مرطوب و روان. آن چند بخش دارد:
۱- خلط نیک: آن خلطى است که مى‏تواند به تنهائى و یا با خلط دیگر، جزئى از گوهر غذاى مزاج شود و خود را همانند آن سازد و مجموعاً بتواند مواد تحلیل رفته مزاج را جبران کند.

وزن ترکیب بند: مفتعلن، مفاعلن، مفتعلن، مفاعلن در رجز مثمن مطوی مخبون.
تعداد ابیات: ۱۳۴ بیت
تعداد بندها: یازده بند
قافیه و حرف روی در تمام بندهای این ترکیب‌بند یکسان است.
در باره‌ی این ترکیب بند:
این ترکیب بند نیز در مدح خاقان الکبیر، جلال الدّین اخستان سروده شده است. در دو بند اول به شیوه‌ی تغزل، به توصیف بزم باده و طلوع زیبای صبح پرداخته شده است و فقط در بیت‌های میان بند، تخلّص به نام ممدوح کرده است. در بند سوم نیز به توصیف باده و ادوات موسیقی پرداخته و باز در بیت میان بند به مدح شاه گریز زده است.
در بند چهار و پنج به ترتیب به وصف تصاویر آتش در آتش دان، بزم باده، وصف معشوق و عشق خویش پرداخته و باز در بیت‌های میان بند از ستایش ممدوح سخن به میان آورده است. در بند هفتم شاعر فضا را به کلی عوض می‌کند و از بی‌وفایی زمانه و این که در سراسر عالم یک تن اهل دل پیدا نمی‌شود، سخن می‌گوید و می‌نالد و در بیت پایانی این بند به مدح شاه می‌پردازد.
چهار بند پایانی یعنی از بیت هشتاد و هشت به بعد تا پایان ترکیب بند به مدح شاه اختصاص یافته است که با این بیت آغاز می‌گردد:
تـاجــور جـهان چــو جــم، تخــت خــدای ممـلکت
خــاتــم دیــو بنــد او، بنــد گشـــای ممـــلکت
شاعر در ابیات باقی مانده، شاه را به بزرگانی چون جم، سلیمان و آرش مانند می‌کند و او را از نژاد کیان می‌شمارد و به توصیف رزم آوری و شجاعت شاه می‌پردازد. همه‌ی این توصیف‌ها با اغراق همراه است. در بند پایانی ضمن ادامه دادن به مدح شاه، ابیاتی آورده است که حکم شریطه و دعا در قصیده دارند، مانند این بیت که ترکیب بند با آن پایان می‌یابد:
شــاه جــهان گشــای را از شـــب و روز آن جـــهان
بـاد هــزار ســال عـــمر، اینــت دعــای راستــین
مدح جلال الدّین اخستان شروان شاه
بند نخست:
کلمات قافیه: نوای، صفای، قفای و …
حروف اصلی قافیه: ا
حرف روی: ا
حروف الحاقی: ی
ردیف: صبحدم
۱- جام ز می دو قلّـه کـن، خــاص بـرای صبـح دم
فرق مـکن، دو قبله دان، جام و صفای صبـح دم
واژگان: دوقلّه: دوقلتین، یک مقیاس و کیل و پیمانه است. (فرهنگ لغات) توضیحات
معنی و مفهوم: برای باده نوشی مخصوص صبحگاهی، جام شراب را به حدّ کمال پرکن. بین شراب و صفای صبحگاهی هیچ فرقی مجوی؛ زیرا که دو قبله برای نیایش تو به شمار می‌آیند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آرایه‌های ادبی: قلّه و قبله جناس لاحق دارند.
توضیحات:
دوقلّه: دوقلّه، دو مشک، مقدار ششصد ساع از آب، چه هر قلّه سیصد ساع است و در مذهب شافعی، این مقدار کرات … در حدیث آمده « اذا بلغ الماءُ قدر قلتین لم یَحمل خبثاً ». شافعیان به این حدیث بسیار استناد می‌کنند. قلّه، پیمانه‌ی عربی است، اهل حدیث گفته‌اند: «دوقلّه برابر است با پنج مشک بزرگ». (فرهنگ لغات به نقل از مفاتیح العلوم خوارزمی)
۲- بر تن چنگ، بند رگ وز رگ خُم، گشای خـون
کآتـش و مشک زد به هم، نافه گشـای صـبحدم
واژگان: چنگ، سازی است که سر آن خمیده است و تارها دارد. (معین) نافه‌گشا: نافه گشاینده، عطرافشان، مشک افشان و عطر آمیز. (فرهنگ لغات) مشک: نافه‌ی آهوی ختایی است و عربان مسک خوانند. (برهان)
معنی و مفهوم: سیم‌های چنگ را بر تن آن ببند و محکم کن و شراب سرخ را از رگ‌های خم جاری ساز؛ چرا که صبح نافه گشا، مشک شب را با پرتوهای آتشین خورشید آتش زد و مجلس را عطرافشان کرد.
آرایه‌های ادبی: رگ چنگ استعاره از تارهای سیم آن است. رگ خم اضافه‌ی استعاری از نوع تشخیص و خون استعاره از شراب است. آتش استعاره از پرتوهای خورشید و مشک استعاره از سیاهی شب است. نافه گشای صبحدم اضافه‌ی استعاری است.
توضیحات:
مُشک: در تحفه‌ی حکیم مؤمن آمده است؛ مشک چهار قسم می‌باشد، یکی را «ترکی» نامند و از حیوانی شبیه به آهوی چینی به طریق حیض یا بواسیر دفع شده و بر روی سنگ‌ها منجمد می‌گردد و او در غایت خوش بویی است و بوی آن رعاف می‌آورد. دویم «تبتی» نامند و آن نافه است و از جمعیّت خون او در حوالی ناف به هم می‌رسد. و یکی «چینی» نامند و او خونی است که بعد از صید، موضع ناف او را بشکافته، اطراف او را به دست می‌مالند. و قسم چهارم را «هندی» نامند و آن خونی است که از ذبح آن حیوان به دست می‌آید با جگر و سرگین او خمیر کرده، خشک می‌نمایند. (معدن کن، ۱۳۷۴: ۵۵۶ )
۳ - جام چو دور آسـمان، در ده و بر زمین فـشان
جرعه، چنان که برچکد خون به قفـای صبـحدم
معنی و مفهوم: جام را در مجلس به گردش درآور و جرعه‌ای از آن جام شراب سرخ فام را بر زمین بریز تا روی زمین همانند سرخی که وقت صبح بر کرانه‌ی آسمان می‌نشیند، سرخ فام شود.
آرایه‌های ادبی: مصراع اول تلمیح دارد به رسم جرعه افشانی بر خاک که رسمی کهن بوده است. قفای صبحدم اضافه‌ی استعاری است. خون استعاره از سرخی هنگام طلوع آفتاب است. دور جام در مجلس را به گشتن آسمان تشبیه کرده است.
جرعه افشانی بر خاک: توضیحات (۲/۱۹)
۴ - چرخ قرابه‌ی تهی است، پاره‌ی خـاک در میـان
پُـری آن قـرابـه ده، جرعــه بــرای صبـحدم
واژگان: چرخ: آسمان و فلک. (برهان) قرابه: شیشه‌ی شراب، صراحی. (آنندراج)
معنی و مفهوم: آسمان همانند شیشه‌ی شرابی تهی است که زمین در میان آن قرار گرفته است. یک جرعه از شرابی را که می‌نوشی برای صبحدم بریز.
آرایه‌های ادبی: آسمان به یک قرابه‌ی تهی مانند شده است. پاره‌ی خاک کنایه از زمین است. جرعه و قرابه با هم تناسب دارند.
۵ - حلق و لب قنینه بین، سرفه کنان و خنده زن