در این مورد باید بین موردی که مبیع عین معین است و موردی که مبیع کلی فی الذمه است تفکیک قائل شد. هرگاه مبیع عین معین باشد با توجه به مطلق بودن ماده ۳۷۳ نیاز به قبض جدید و یا حتی قصد جدید نیست یعنی نیاز نیست قصد کند که از این پس قبض وی در مبیع قبض مالکانه می‌باشد.

ولی هرگاه مبیع کلی فی الذمه باشد با توجه به اینکه تعیین مصداق برای تسلیم افراد معین ازآن باید همراه با قصد باشد پس برای تحقق قبض به قصد نیاز دارد . ‌بنابرین‏ هرگاه به مقدار مبیع از افراد مبیع کلی در ید ولی قهری باشد ،صرف استمرار قبض او دلالت بر تحقق قبض جدید ندارد .و اگر مبیع قبل از بیع تحت عنوان وصایت یا قیمومت تحت اختیار وصی یا قیم باشد و او با مجوز قانونی آن را برای خود بخرد نیاز ی به قبض جدید نخواهد بود.و همچنین این امر در صورتی که شخص وکیل در خرید و فروش و وکیل در قبض و اقباض مبیع باشد و مال موکل خود را که وکالتاً در قبض دارد به خود بفروشد مصداق دارد.


۲- ابقاء تصرف بایع برمبیع به وسیله مشتری

این در موردی است که بایع مبیع را بعد از عقد به علت دیگری غیر از ملکیت در تصرف داشته باشد مانند آنکه مشتری پس از عقد ،مبیع را به عقد اجاره یا عاریه یا ودیعه یا رهن و…در اختیار بایع قرار دهد.^[۹۱] که در این صورت ،مبیع در تصرف بایع به عنوان قائم مقام مشتری باقی می ماند.و این امر به منزله این است که قبض مبیع محقق شده است .

بدیهی است پس از انعقاد یکی از عقود یاد شده، تصرف بایع بر مبیع اعتباراً تغییر پیدا می‌کند و به تصرف مستاجر بر عین مستاجره یا مستعیر بر مورد عاریه یا مستودع بر مورد ودیعه یا مرتهن بر رهن و مانند آن ها تبدیل می شود و تغییر اعتباری برای تحقق قبض کافی است. همچنین است هرگاه مشتری عین مبیع را به سببی از اسباب ناقله قانونی مثلاً صلح،هبه و بیع(جدید) قبل از قبض به بایع منتقل کند.^[۹۲]

همچنین تحویل صورتحساب یا بارنامه در حکم تسلیم کالا تلقی می شود .^[۹۳] چنان که ماده ۵۳۲قانون تجارت مقرر می‌دارد اگر مال التجاره ای که برای تاجر ورشکسته حمل شده قبل از وصول از روی صورتحساب یا بارنامه ای که دارای امضاء ارسال کننده است به فروش رسیده و فروش صوری نباشد دعوی استرداد پذیرفته نمی شود والا موافق ماده ۵۲۹ قانون تجارت قابل استرداد است.

توافق متعاملین در هنگام معامله درباره نحوه قبض نیز به منزله قبض قلمداد می‌گردد .مثل اینکه شخص کالایی را خریداری و سفارش کند که محموله را برای او ارسال کند.ارسال محموله به منزله قبض خریدار محسوب می شود هرچند که هنوز به تجارتخانه و انبار او واصل نشده باشد.^[۹۴]

حال این سوال به ذهن خطور می‌کند که آیا قبض شخص ثالث به قائم مقامی مشتری از مصادیق تسلیم حکمی است یا از زمره افراد تسلیم عملی و فعلی است؟در پاسخ باید گفت که تسلیم مبیع به ثالث به عنوان قائم مقام مشتری به علت اینکه همراه با انتقال تصرف مادی است،‌بنابرین‏ این تسلیم از مصادیق تسلیم واقعی و عملی است نه از مصادیق تسلیم حکمی.با این تفاوت که به جای اینکه مبیع به تصرف و قبض خود مشتری درآید به تصرف و قبض دیگری به قائم مقامی او در می‌آید.^[۹۵]

۳- اتلاف مبیع به وسیله مشتری قبل از قبض

هرگاه مشتری مبیع را قبل از قبض تلف کند یا سبب تلف آن را فراهم آورد،این امر در حکم قبض می‌باشد که در مبحث تلف مبیع به تفصیل متعرض آن خواهیم شد.

1. تهاتر

هرگاه مشتری مبیع کلی فی الذمه خریداری نموده باشد که مشتری به همان مقدار یا بیشتر به بایع بدهکار باشد ،در صورت جمع بودن شرایط تهاتر از حیث شرط زمان و مکان بین دو دین تا اندازه ای که با هم مبادله نمایند با توجه به ماده ۲۹۵ قانون مدنی تهاترحاصل می شود و دیگر احتیاج به تملیک که تسلیم مبیع است پیدا نمی شود. به عبارت دیگر ،تعهد بایع بر تسلیم مبیع انجام شده تلقی می‌گردد. و بدون اینکه عمل مادی یا حتی اراده او و یا مشتری در تسلیم همراه باشد ،بری الذمه خواهد شد.

البته اگر مقدار دین مشتری از مقدار مبیع کمتر باشد تهاتر به میزان دین حاصل خواهد شد و مابقی را بایع باید به مشتری تسلیم کند. مانند آنکه مشتری ۱۰۰کیلو برنج به بایع خود بدهکار است و ۲۰۰ کیلو برنج از وی بخرد،به میزان ۱۰۰کیلو بین دو دین تهاتر ایجاد می شود.

مبحث سوم:موضوع تسلیم

ممکن است مبیع به شرط داشتن مقدار،جنس و وصف معین فروخته شود.بایع اگر مبیع را از جهت مقدار یا جنس و یا وصف ،که مطابق قرارداد بیع است تسلیم کند در این هنگام است که به تعهد خویش که همان تسلیم مبیع می‌باشد عمل نموده است.با توجه به مواد قانون مدنی ^[۹۶] ، یکی از شرایط صحت عقد بیع این است که مبیع باید معلوم باشد و معلوم بودن مبیع مشروط ‌به این است که از لحاظ مقدار و جنس و وصف نزد طرفین معلوم باشد به نحوی که گفته شود عرفاً از آن رفع جهالت شده است.این امر ایجاب می‌کند که درهنگام تسلیم ،مبیع مطابق قرارداد مذکور بین طرفین باشد و چنانچه مبیع تسلیمی، مطابق قرارداد نباشد آثار و ضمانت اجرای متفاوتی در پی خواهد داشت که جداگانه به بررسی آن ها می پردازیم.

گفتار اول:تسلیم مبیع مطابق قرارداد از حیث مقدار و ضمانت اجرای آن

اگر عقد بیع ،به شرط داشتن مقدار معینی از مبیع منعقد شود ،مبیعی که تسلیم می شود باید از حیث مقدار مطابق مقدار مقرر در قرارداد باشد.با توجه به مواد۳۴۲و۳۵۱قانون مدنی که در آن مقرر شده است که مقدار مبیع در هنگام انعقاد عقد باید نزد طرفین معلوم و معین باشد .

سوالی که ممکن است به ذهن خطور کند آن است که چگونه ممکن است که مبیعی که تسلیم می شود از حیث مقدار با مقدار مذکور در قرارداد مطابقت نداشته باشد؟

در پاسخ می توان گفت که بایع باید در هنگام تسلیم همان عین معینی که مقدارآن میان طرفین معلوم بوده است را تسلیم کند.اما گاهی متبایعین در تعیین مقدار مبیع دچار اشتباه می شود. که گاهی منشاء این اشتباه ناشی از اشتباه در محاسبه است مانند آنکه در محاسبه مساحت یک زمین دچار اشتباه شوند یا ناشی از وضعیت خود مبیع می‌باشد که دچار تغییراتی شده است در حالی که طرفین از آن مطلع نیستند.مانند آنکه شخصی ده تن محصول پرتقال خود را در انبار ذخیره می‌کند و بعد از مدت سه ماه بر همان مبنا به شخص دیگری بفروشد .غافل از آنکه پرتقال ها در مدت سه ماه از وزنشان کاسته شده است و به هنگام تسلیم مشخص می شود که مقدار مبیع کمتر از مقدار مذکور در عقد می‌باشد.

به همین دلیل است که ممکن است بیع به شرط مقدار معین فروخته شود و قانون گذار نیز آن را با توجه به ماده ۳۴۲قانون مدنی تجویز نموده است.ولی از آنجایی که آنچه به عنوان مبیع به مشتری تسلیم می شود ممکن است از لحاظ مقدار کمتر یا بیشتر از مقدار مقرر در قرارداد باشد بر حسب اینکه مبیع عین معین،کلی در معین یا کلی فی الذمه باشد آثار متفاوتی در پی خواهد داشت به همین علت هریک از این موارد به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بند اول:مبیع عین معین

برخلاف تعاریف بسیاری که برای کیفیت زندگی پیشنهاد شده دو نوع تعریف معتبر وجود دارد که برای سنجش و اندازه گیری در تحقیق به کار رفته اند. اولاً؛ کیفیت زندگی کلی و عام که متمرکز بر اهداف و نیازهای فردی و ارزیابی از چگونگی مدیریت رابطه بین معیارهای درونی و بیرونی توسط فرد است. به عبارت دیگر این مفهوم، عام و کلی کیفیت زندگی خود با رضایتمندی ذهنی و کارکرد در حوزه های متعددی از زندگی که لزوماًً به طور مستقیم تحت تأثیر خدمات سلامت قرار نمی گیرد، مرتبط است. از طرف دیگر، کیفیت زندگی مرتبط با بیماری و نقایص مربوط به آن متمرکز است (ماسینی و همکاران، ۲۰۰۳).

به نظر نمی رسد کیفیت زندگی یک ارزشیابی ذهنی است و بیماران خود بهترین قضاوت کنندگان راجب کیفیت زندگی خود هستند اما گاهی شرایطی وجود دارد که این قضاوت را برای بیمار مشکل می‌سازد که در این موارد خاص افراد مراقبت کننده از جمله پزشک و پرستار قادر خواهد بود این ارزیابی را انجام دهد. کیفیت زندگی یک ماهیت پویا و دینامیک است نه یک ماهیت ایستا ‌به این معنا که یک فرایند وابسته به زمان بوده و تغییرات درونی و بیرونی در آن دخیل هستند. برخورداری از کیفیت زندگی ضعیف می‌تواند بر روی ارتباطات خانوادگی نیز اثر گذارد. کیفیت زندگی ضعیف می‌تواند موجب به کارگیری مکانیسم های مقابله و سازگاری نامؤثر در افراد شده و متعاقباً موجب افزایش تنش در آنان گردد و افزایش تنش در ارتباط مستقیم با عوامل فیزیکی و جسمی بوده و می‌تواند شدت بیماری در افراد را افزایش دهد. بسیاری از محققین رابطه بین صفات فردی و کیفیت زندگی را مورد بررسی قرار داده و عواملی را شناسایی کرده‌اند. این عوامل شامل میزان شناخت از خود، تنش های متحمل شده، دستیابی به اهداف زندگی، روش های مقابله و میزان سازگاری می‌باشند.(آقاملایی،۱۳۸۶)

تلقی یا شناخت فرد از خود که شامل عواملی مانند مفید بودن، مولد بودن، تصور ذهنی از خود، ذوق و علاقه، نحوه نگرش نسبت به زندگی، درمان و آینده نگری تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی دارند. ‌بنابرین‏ باید بدانیم که کیفیت زندگی مفهومی چند بعدی و شامل فاکتورهای ذهنی و عینی است و در سنجش آن باید مؤلفه‌ های چندی را در نظر گرفت. از جمله مؤلفه های متعددی که در نتیجه مطالعات مختلف در رابطه با مفهوم کیفیت زندگی به دست آمده می توان به موارد زیر اشاره کرد :

موقعیت سلامت عمومی، قابلیت کاربردی، کارکردهای عاطفی، میزان احساس خوشبختی، رضایت از زندگی، شادکامی، میزان هوشیاری، میزان نشانگان فعالیت های اجتماعی، ایفای مناسب عملکرد جنسی، میزان حافظه، موقعیت مالی و شغلی (بیات و بیات، ۱۳۹۰).

۲-۲۷- عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی

عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی از دیدگاه فرانس^[۸۲] :

۱- خانواده

۲- وضعیت اقتصادی و اجتماعی

۳- وضعیت روحی و روانی

۴- وضعیت سلامت و بیماری

باید دانست که اولین اثر بیماری بر عملکرد شخصی است و سپس اثرات روانی داشته و به دنبال آن سلامت عمومی و عملکرد اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کیفیت زندگی سه بعد عمومی رابطه، زمان و تجربه را به هم پیوند می‌دهد.

رابطه : شامل مؤلفه های فامیل، ‌گروه‌های اجتماعی، چاچوب فرهنگی و سیاسی و خود فرد است که وضعیت فرد در رابطه با فامیل و ‌گروه‌های اجتماعی از همه شناخته شده تر است و این دو دارای نقش حمایتی بسیار مهمی می‌باشند، چارچوب فرهنگی و سیاسی مؤلفه‌ ای است که هم بر روی فرد و هم بر روی فامیل و ‌گروه‌های اجتماعی اثر می‌گذارد.

زمان : به طور عمده بیانگر وضعیت موجود می‌باشد، تجارب زندگی و سابقه بیماری ها هم در کنار یکدیگر قسمت دیگر این بعد را تشکیل می‌دهند و نیز انتظاراتی که ممکن است فرد از آینده دور داشته باشد بر روی این بعد اثر می‌گذارد این بعد به پویایی کیفیت زندگی هم اشاره دارد.

تجربه : سومین و مهم ترین بعد می‌باشد شامل ایمان، عقاید و باورهای اخلاقی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، حوزه بین فردی و نحوه ارتباط با خویشاوندان و دوستان و الگوهای مهارت های اجتماعی افراد می‌باشد. حوزه روانی مثل نحوه برخورد با هیجانات و مهارت ارتباط دادن بین ادراک و تجربیات و انگیزه افراد جهت حفظ سلامت فردی و نیز آگاهی از شرایط بدن که شامل وجود علایم بیماری، درد قابل ملاحظه، ظرفیت روحی و عملکرد اعضای بدن می‌باشد.

هرکدام از ابعاد و اجزاء مذکور در شکل گیری قضاوت فرد از کیفیت زندگی اش نقش مهمی را ایفا می‌کند. پژوهش های انجام شده اهمیت وضعیت اقتصادی بر کیفیت زندگی را نشان داده است در این زمینه از عوامل خاص و مرتبط با کیفیت زندگی می توان هزینه، درمان، میزان درآمد و وضعیت اشتغال را نام برد.

عوامل فوق الذکر را می توان مرتبط با میزان مفید بودن دانست که دارای تأثیر مثبت بر کیفیت زندگی هستند. تطابق شغلی نیز می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بسزایی داشته باشد ‌به این معنی که تطابق مشخصه توان فرد جهت تغییر حرفه در صورت لزوم می‌باشد و می توان انتظار داشت که هرچه فرد از قابلیت انعطاف پذیری بیشتری در تغییر حرفه برخوردار باشد امکان کسب کیفیت مطلوب زندگی برای او افزایش می‌یابد.

۲-۲۸- دو مشخصه اصلی کیفیت زندگی

دانشمندان بر این باورند که شادی و رضایت، دو مشخصه اصلی کیفیت زندگی بوده و دامنه هایی را که برای کیفیت زندگی تعریف می شود، می توان به عنوان عامل مؤثر بر این دو خصوصیت در نظر گرفت. در واقع این گروه از نظریه پردازان، کیفیت زندگی را به عنوان یک تجربه شناختی، که با رضایت از ابعاد مهم زندگی از نظر خود فرد نشان داده می شود و فیزیک تجربه احساسی، که با شادی تظاهر می‌یابد می شناسد. در واقع با این تعاریف درک خود فرد از سطوح شادی و رضایت در ابعاد ذکر شده، مشخص کننده سطح کیفیت زندگی او خواهد بود (نجات، ۱۳۸۷).

۲-۲۹- ابعاد کیفیت زندگی

کیفیت زندگی یک مفهوم چند بعدی است که شامل ارزیابی تجربیات ذهنی و روان شناختی،جسمانی و اجتماعی مرتبط به چهارچوب زمان است. معیارهای کیفیت زندگی عبارتند از :

سلامت روانی، سلامت بدن، زندگی مناسب خانوادگی، زندگی مناسب اجتماعی، آب و هوا و فضای مناسب، امنیت شغلی، دارا بودن آزادی، تساوی جنسی، امنیت و ثبات سیاسی (اکونومیست، ۲۰۰۵).

به عقیده پروفسور هورنکوریست^[۸۳] (۱۹۸۲) کیفیت زندگی دارای ۵ عامل زیر است :

۱- قلمرو فیزیکی شامل : سلامت بدن و فشار ناشی از بیماری خاص

۲- قلمرو روانی و عاطفی شامل : احساس رضایت از زندگی یا احساس خوب بودن

۳- قلمرو اجتماعی شامل : تماس اجتماعی و ارتباط مناسب با دیگران به طور عموم و با خانواده و همسر به طور ویژه

۴- قلمرو رفتاری – فعالیتی شامل : ظرفیت و پذیرش مراقبت از خود و انجام کار و فعالیت و حرکت

۵- قلمرو مادی شامل : وضعیت اقتصادی و مالی فرد (هورنکورسیت، ۱۹۸۲).

از دید الیور^[۸۴] و همکاران (۱۹۹۷) عوامل تعیین کننده کیفیت زندگی در سه طبقه قرار دارند :

۱- مشخصات فردی شامل متغیرهای دموگرافیک

۲- شاخص های عینی کیفیت زندگی که شرایط محیطی هستن و بر متغیرهای مربوط به رفاه عمومی، بهداشت محیط اجتماعی،تحرک، فرهنگ و مذهب، محیط طبیعی و سیاست ها.

۳- شاخص های ذهنی کیفیت زندگی که مفاهیمی همچون احساس رضایتمندی از زندگی، رفاه و آسایش جسمی و روانی و شادکامی توصیف می شود (الیور، ۱۹۹۷).

ریف برای کیفیت زندگی شش عامل را در نظر می‌گیرد :

پذیرش خود

هدف داشتن در زندگی

رشد شخصی

تسلط بر محیط

«کسی نمی تواند ‌در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود، مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت و نیاز یا رفع ضرر از خود باشد» یعنی اگر شخص درقبال عدم اجرای حق خویش ‌به این نیت که طرف یا شخص دیگر، از اجرای این حق متضرر شود خود ضرر بیند ، فقها این ضرر را جایز ندانسته ‌و تحمل ضرر به خاطر پیشگیری ازتضرر دیگران رامنتفی دانسته اند ، پس اشخاص حق دارند به دلیل فرار از ضرر, هرچند با اضرار به دیگری در قدر متعارف اعمال حق کنند هر چند به دیگران ضرر برسد،

این حالت شخص اعمال کننده حق قاعدتاً حالت اضطرار است حالتی که شخص مردد می ماند که خود ضرر ببیند یا دیگری ، مسلماًً هیچکس دوست ندارد ضرر کند ، ومحققاً بین ضرر خود و همسایه ، راضی به ضرر همسایه خواهد بود. می بینیم که این حالت اضطرار شخص برای جلوگیری از ضرر خود، باعث می شود که مسئولیت مدنی و به طریق اولی مسئولیت کیفری اعمال کننده حق (مضطر) برطرف ومنتفی گردد^۲

گفتار پنجم- احسان

احسان نیز یکی از موانع مسئولیت مدنی و مسقط آن است بدین معنا که هر گاه کسی به انگیزه خدمت واحسان به دیگران موجب ورود ضرر به آن ها شود عمل اوتعهد آورنیست .مثلاً چنانچه شخصی ببیند که فردی در آتش افتاده و می سوزد و برای حفظ جان او و دفع خطر مجبور شود لباس او را پاره کند، در این صورت آن فرد ضامن قیمت لباس نخواهد بود زیرا پاره کننده لباس درچنین شرایطی قصد احسان و خدمت به صاحب آن و قصد دفع ضرر از وی را داشته است. حال این اضطرار وی و پاره کردن پیراهن اوهرگز برای آن شخص ایجاد حق نمی کند که بخواهد خسارت پیراهن خویش را از محسن (مضطر ) کسی که قصد احسان داشته بگیرد, چرا که با تمسک به قاعده احسان مسئولیت مدنی محسن (مضطر) از بین خواهد رفت وحتی عرف جامعه و وجدان و اخلاق هم در این زمینه جبران خسارت توسط مضطر را منتفی می‌داند. به هر حال فقها با استناد به آیه ۹۱ سوره توبه که می فرماید : « ما علی المحسنین من سبیل» ( برای افراد نیکوکار هیچ سبیلی ( مشتقی) نیست). وهمینطور آیه ۶۰ از سوره الرحمن که می فرماید : « هل جزاء الاحسان الا الاحسان » (آیا پاداش نیکی جز نیکی است) .

پس اگر قائل ‌به این باشیم که شخص ‌در مثال فوق خسارت پیراهن پاره خود را باید از مضطر ( محسن ) بگیرد مسلماًً بر خلاف حکم خدا ( آیه ۶۰ سوره الرحمن ) عمل نموده ایم و لذا درچنین حالات مشابهی هرگز مردم به یکدیگر کمک نکرده واحسان ونیکوکاری رو به فراموشی خواهد گذاشت.

گفتار ششم- شرط عدم مسئولیت

همان گونه که ‌از عنوان نیز مشخص است، شرط عدم مسئولیت می‌تواند مسقط ضمان قهری باشد برای توجیه این شرط می توان به برخی از مواد قوانین موجود استناد کرد : ماده ۳۸۶ قانون تجارت اگرچه عدم مسئولیت کلی متصدی حمل و نقل را قبول نکرده ولی انتهای آن مقرر داشته است : « قرارداد طرفین می‌تواند برای میزان خسارت مبلغی کمتر یا زیادتر از قیمت کامل مال التجاره معین نماید».لذا ‌به این ترتیب متصدی حمل و نقل با تعیین مبلغ کمی خود را از قید مسئولیت رها کند. به عبارت دیگر شرط کاهش مسئولیت مورد قبول واقع شده است.

پس پذیرش وجه التزام نیز به نوعی پذیرش شرط عدم مسئولیت است . همچنین ماده ۴۳۶ قانون مدنی مقرر نموده است که :

«اگر بایع از عیوب مبیع تبری کرده باشد ‌به این که عهده عیوب را از خود سلب کرده یا با تمام عیوب بفروشد ، مشتری در صورت ظهور عیب حق رجوع به بایع نخواهد داشت »

در این ماده نیز امکان سلب نمودن مسئولیت عیوب کالا پیش‌بینی شده است و این ماده نیز شرط عدم مسئولیت را صحیح دانسته است.

با توجه به تمامی این مواد و مواد دیگر مانند : ۴۴۸ قانون مدنی و ۷۵۲ و ۷۵۴ آن وحتی مواد ۶۰ و ۳۲۲ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۷۰) می توان گفت شرط عدم مسئولیت نیز از موانع مسئولیت مدنی بوده و حتی از جهت و از بار اثبات به مراتب از دیگر موانع ومسقطات ضمان قهری نیز قوی تراست چرا که با توجه به وجود قرارداد و ابراز این شرط در آن دیگر نیازی نیست تا با استناد به دفاع مشروع و اکراه و. . . واثبات آن ها و در نتیجه تبرعه شدن از مسئولیت مدنی خود را به درد سر بیندازیم.

فصل دوم

مفاهیم, اصطلاحات و ماهیت حقوقی اضطرار

مبحث یکم: مفهوم و ماهیت حقوقی اضطرار

در این مبحث به بررسی مفاهیم و اصطلاحات حقوقی و فقهی اضطرار و بررسی آن ها برای یافتن تعریفی جامع و دقیق از اضطرار می پردازیم.

برای اینکه بتوانیم درک منطقی و صحیح از تحقیق داشته باشیم باید مفهوم و ماهیت کلمات کلیدی آن را بدانیم در اینجا مفهوم اضطرار را با معرفی عناصر تشکیل دهنده آن مورد بررسی قرار می‌دهیم :

اضطرار را در لغت به ؛ ناچاری، درماندگی، ناگزیری، لاعلاجی، احتیاج و جبر تعریف کرده‌اند^[۱۹]۱٫

همچنین بیچارگی، بیچاره شدن و بیچاره کردن ^[۲۰]۲ و نیز سختی در انجام امری را اضطرار گفته اند^[۲۱]۳٫

کلمه اضطرار، در اصل از « ضرر» مشتق شده است که در این قالب، مفهوم خاصی از « ضرورت » را می رساند و ضرورت نیز بر نوبه ی خود به معنی: لزوم، وجوب، نیاز، حاجت، الزام و بایسته است^[۲۲]۴٫

برخی نیز اضطرار را به معنی زیان پذیری و قبول ضرر نیز تعریف کرده‌اند. ‌به این اعتبار که این کلمه در باب افتعال صرف گردیده و مفهوم اصلی این باب نیز مطاوعه و فعل پذیری است.^[۲۳]۵ اضطرار در لغت عرب، مصدر باب افتعال از ریشه ی « ضر ، یضر، ضرا » به معنای محتاج بودن درمانده، وناچار بودن و مجبور شدن آمده است.^[۲۴]۶

درباره دیگر مفاهیم اضطرار، صاحب نظران اختلاف نظر دارند، اغلب استادان فرانسوی در نوشته های خود، اضطرار را یکی از حالات مختلف اکراه دانسته اند و تحت عنوان اکراه ناشی از مقتضیات خارجی

(Eeterieuese violence resultant des circumstances) و یا اکراه ناشی از حوادث

(Violence resultant des evenements) مورد بررسی قرار داده‌اند^[۲۵]۷ از مجموعه تعاریف لغوی بالا می توان این تعریف را استنتاج کرد : « اضطرار : حالت و وضعیت زیانباری است که انسان برای گریز از آن ناچار، تن به حالت و وضیعت زیانبار دیگر می‌دهد که میزان ضرر در آن به مراتب کمتر و خفیف تر از حالت ابتدایی و اضطراری اوست» .

در حقوق ایران و در واقع در حقوق موضوعه ایران تعریف روشن و واضح از اضطرار به عمل نیامده و فقط در برخی موارد احکام راجع به آن وضع گردیده است و قانون گذار با فرض دانستن مفهوم اضطرار شروع به وضع احکام کرده مثلا در ماده۲۰۶ قانون مدنی که مقرر می‌دارد «اگر کسی در نتیجه اضطرار اقدام به معامله کند مکره محسوب نشده و معامله اضطراری معتبر خواهد بود» .

طبق عقیده­ی کاسپی^[۳۶] (۲۰۰۰)، عوامل ارثی، نقش عمده­ای در تعیین شخصیت دارند و این تأثیر به خصوص ‌در مورد ویژگی­هایی است که خاص هر فرد است. (پروین، ۱۹۸۹)

از وقتی که سلول جنسی ماده در جریان لقاح ترکیب می­ شود، نخستین سنگ بنای شخصیت فرد گذاشته می­ شود. ‌به این ترتیب لااقل نخستین حیطه شخصیت فرد که سبب تمایز یک فرد از دیگری می­ شود، یعنی جنسیت او، زاییده ترکیب خاص کروموزومی است که از والدین به ارث برده است.

طبیعی است که ژن­های حامل صفات ارثی، واجد هر خصوصیاتی باشند به صاحب ژن­ها نیز آن خصوصیات را دارا خواهد بود. (کریمی، ۱۳۸۹)

به هر حال شواهد نیرومندی وجود دارند که نشان می­ دهند تعدادی از صفات یا ابعاد شخصیت ارثی هستند مثل:

– ابعاد روان پریشی، روان رنجورخویی و برون گرایی آیزنک

– مدل پنج عاملی شخصیت مک کری و کاستا

– سه خلق تهییج پذیری، فعالیت و معاشرتی بودن باس و پلامین^[۳۷]

با این حال مهم نیست که چه تعداد صفت ممکن است وجود داشته باشد، حتی پر و پا قرص­ترین طرفداران رویکرد وراثت، قبول ندارند که شخصیت را ‌می‌توان به طور کامل به وسیله وراثت توجیه کرد، اینکه آیا آمادگی ارثی ما تحقق یابد، به شرایط اجتماعی و محیطی، مخصوصاً شرایطی که در کودکی داشته­ایم بستگی دارد. (شولتز و شولتز، ۱۹۹۸)

• تعیین کننده­ های محیطی:

عوامل محیطی و تأثیرات آن موجب شباهت افراد به یکدیگر می­ شود همین­طور تجارب افراد موجب می­ شود که هر یک، موجودی منحصر به فرد باشند.

– فرهنگ: از میان عوامل محیطی تعیین کننده شخصیت، تجارب فرد به عنوان عضو یک فرهنگ، حائز اهمیت بسیار است. هر فرهنگ، دارای باورها، شعائر و الگوهایی از رفتارهای اکتسابی است، که نهادینه شده و مورد تأیید قرار گرفته است. نهادینه شدن الگوهای رفتاری ‌به این معنی است: که اکثر اعضاء یک فرهنگ خصوصیات شخصی مشترکی را دارا هستند، ‌بنابرین‏ اغلب از تأثیرات فرهنگی بی­اطلاع هستیم، تا این­که با افراد فرهنگ دیگر آشنا می­شویم که نگاه متفاوتی به دنیا دارند و ممکن است دیدگاه­ های پذیرفته شده ما را از جهان مورد سؤال قرار دهند. هرچه این تأثیرات دانسته فرض شود، تأثیر آن ها بیشتر شده در عمل بر کلیه جنبه­ های زندگی ما مؤثر واقع می­ شود، یعنی بر نحوه بیان نیازهایمان و نیز راه­های ارضاء آن ها، تجارب ما از هیجان­های مختلف و نحوه بیان احساسات خود، نوع رابطه ما با دیگران و یا خودمان، برداشت ما از غم و شادی، چگونگی کنار آمدن با مرگ و زندگی و دید ما نسبت به سلامت و بیماری اثر می­ گذارد. (کراس و مارکوس^[۳۸] ۱۹۹۹، به نقل از پروین ۱۹۸۹)

-طبقه اجتماعی: اگرچه بعضی از الگوهای رفتاری، نتیجه عضویت فرد در یک فرهنگ است، عضویت در قشرها و طبقات اجتماعی مختلف نیز رشد بعضی از الگوها را موجب می­ شود، بدون توجه به گروه اجتماعی فرد، جنبه­ های کمی از شخصیت قابل درک است. طبقه اجتماعی فرد – چه طبقه بالا یا پایین و چه طبقه کارگر یا متخصص- از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. عوامل طبقه اجتماعی در تعیین پایگاه اجتماعی فرد، بر نقشی که ایفا می­ کند، وظایفی که بر عهده دارد و امتیازاتی که از آن برخوردار است، تأثیر می­ گذارد. این عوامل، برداشت فرد از خود از اعضاء طبقات اجتماعی دیگر و نحوه کسب درآمد و مصرف آن را تحت تأثیر قرار می­دهد. عوامل طبقه اجتماعی، همچون عوامل فرهنگی بر تلقی فرد از موقعیت­ها و نحوه­ پاسخ وی بر آن ها اثر می­ گذارد. (همان منبع)

-خانواده: یکی از مهم­ترین عوامل اثرگذار محیطی روی شخصیت، خانواده است (کالینز و همکاران^[۳۹]، ۲۰۰۰) والدین ممکن است گرم و مهربان باشند و یا سرد و خشن؛ حمایت مفرط و حس مالکیت داشته باشند و یا نیازهای کودکان را بشناسند و به آن ها استقلال و آزادی بدهند. هر الگوی رفتاری والدین بر رشد شخصیت کودک اثر می­ گذارد. والدین حداقل به سه شیوه تعیین کننده بر فرزندان خود اثر می­گذارند:

۱- با رفتارهای خود، موقعیت­هایی می­آفرینند که رفتارهای خاصی را در فرزندشان برمی­انگیزد.

۲- سرمشق­هایی برای همانندسازی کودکان­اند.

۳- به طور انتخابی، بعضی از رفتارها را تشویق ‌می‌کنند.

اخیراًً محققان ‌به این نکته دست یافته­اند که تفاوت تجربیات دوقلوها (متعلق به محیط­های متفاوت زندگی) در رشد شخصیت می ­تواند مهم­تر از تجربیات مشترک برادر و خواهرهای متعلق به یک خانواده باشد. (پروین، ۱۹۸۹)

-گروه همسالان: در یک دیدگاه جدید، این محیط همسالان است که در رشد شخصیت با اهمیت تلقی می­ شود: «آن­چه که در رشد شخصیت اهمیت دارد، تجربیات کودکی و نوجوانی در گروه همسالان است تا تجربیات خانوادگی. در پاسخ ‌به این سؤال که چرا کودکانِ متعلق به یک خانواده تا این اندازه از یکدیگر متفاوتند (پلامین و دانیلز^[۴۰]، ۱۹۸۷)، طبق نظر هریس^[۴۱] (۱۹۹۵)، باید گفت: «‌به این دلیل که این کودکان، تجارب متفاوتی در بیرون از خانواده به دست می ­آورند و نیز ‌به این دلیل که تجارب خانواده نیز آن ها را یکسان تربیت نمی­کند». (همان منبع)

آن­چه در این­جا ‌می‌توان گفت، این است که کودکان خیلی چیزها را از خانواده یاد می­ گیرند، ولی این تأثیرات، ویژه خانواده است و غالباً در برابر تأثیرات گروهی همسالان، محو می­ شود. ‌بنابرین‏، گروه همسالان، فرد را برای پذیرش قوانین و رفتارهای جدید اجتماعی آماده می­ کند و تجاربی را فراهم می­ نماید که تأثیرات طولانی مدت بر شخصیت فرد می­ گذارد. بر طبق این دیدگاه، نقش خانواده در رشد اولیه فرد اهمیت دارد، ولی این ارتباط با همسالان است که در رشد بعدی با اهمیت است و تأثیر پایداری نیز بر شخصیت فرد دارد.

-عامل یادگیری: شواهد زیادی وجود دارند مبنی بر اینکه یادگیری نقش عمده­ای در تأثیر گذاشتن بر تقریباً، هر جنبه شخصیت ایفا می­ کند. تمام نیروهای اجتماعی و محیطی که شخصیت را شکل می­ دهند این کار را به وسیله فنون یادگیری انجام می­ دهند. حتی جنبه­ های فطری شخصیت را ‌می‌توان به وسیله فرایند یادگیری تغییر داد، مختل کرد، جلوگیری کرد، یا امکان شکوفا شدن به آن ها داد. اسکینر^[۴۲] (‌بر اساس تحقیقات پیشین که توسط واتسون و پاولف صورت گرفته بودند) ارزش تقویت مثبت، تقریب متوالی، رفتار خرافی، و متغیرهای دیگر یادگیری را در شکل­دهی آنچه دیگران شخصیت می­نامند و خود او آن را صرفاً تراکم پاسخ­های آموخته شده نامید، به ما آموخت.

بندورا^[۴۳] این عقیده را مطرح کرد، که ما از مشاهده کردن الگوها (یادگیری مشاهده­ای) و از طرق تقویت جانشینی یاد می­گیریم. بندورا با اسکینر موافق بود که اغلب رفتارها آموخته شده هستند و وراثت نقش محدودی را ایفا می­ کند.

1. 1. – WTO Agreements and Public health. Op.cit. p 33 ↑

1. 1. -Article 2.1: Members have the right to take sanitary and phytosanitary measures necessary for the protection of human, animal or plant life or health, provided that such measures are not inconsistent with the provisions of this Agreement. ↑

1. 1. – https://www.wto.org/english/tratop_e/sps_e/spsund_e.htm last visited12/5/2015 ↑

1. 1. – Agreement on the application of sanitary and phytosanitary measures.Annex A. article 1Available at: https://www.wto.org/english/tratop_e/sps_e/spsagr_e.htm last visited12/5/2015 ↑

1. 1. – فاطمه طیار،کارشناس مسئول صادرات و واردات. ر.ک به پورتابل سازمان ملی استاندارد ایران(Isiri.org) ↑

   

1. 1. -Article 1.1: This Agreement applies to all sanitary and phytosanitary measures which may, directly or indirectly, affect international trade. Such measures shall be developed and applied in accordance with the provisions of this Agreement ↑

1. 1. – WTO Panel Report, EC-Hormons.Available at: https://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds26_e.htm last visited12/5/2015 ↑

1. 1. – موسوی زنوز موسی، پیشین، ص۴۱۷ ↑

1. 1. -Article 5.6: Without prejudice to paragraph 2 of Article 3, when establishing or maintaining sanitary or phytosanitary measures to achieve the appropriate level of sanitary or phytosanitary protection, Members shall ensure that such measures are not more trade-restrictive than required to achieve their appropriate level of sanitary or phytosanitary protection, taking into account technical and economic feasibility ↑

1. 1. -Article5.5: level of sanitary or phytosanitary protection against risks to human life or health, or to animal and plant life or health, each Member shall avoid arbitrary or unjustifiable distinctions in the levels it considers to be appropriate in different situations, if such distinctions result in discrimination or a disguised restriction on international trade. Members shall cooperate in the Committee, in accordance with paragraphs 1, 2 and 3 of Article 12, to develop guidelines to further the practical implementation of this provision. In developing the guidelines, the Committee shall take into account all relevant factors, including the exceptional character of human health risks to which people voluntarily expose themselves. ↑

1. 1. – Article.5.4 : Members should, when determining the appropriate level of sanitary or phytosanitary protection, take into account the objective of minimizing negative trade effects ↑

1. 1. -Article 4.1: Members shall accept the sanitary or phytosanitary measures of other Members as equivalent, even if these measures differ from their own or from those used by other Members trading in the same product, if the exporting Member objectively demonstrates to the importing Member that its measures achieve the importing Member’s appropriate level of sanitary or phytosanitary protection. For this purpose, reasonable access shall be given, upon request, to the importing Member for inspection, testing and other relevant procedures. ↑

1. 1. – موسوی زنوز موسی، پیشین، ص ۴۱۸-۴۱۹ ↑

1. 1. – فاطمه طیار،کارشناس مسئول صادرات و واردات. ر.ک به پورتابل سازمان ملی استاندارد ایران(Isiri.org) ↑

1. 1. – WTO Agreements and Public Health.op.cit.pp 36 – 37 ↑

1. 1. – op.cit.p 37 ↑

1. 1. – WTO Appellate Body Report, japan-appels.Available at: https://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds245_e.htm last visited12/5/2015 ↑

1. 1. – http://www.who.int/trade/about/en/ last visited10/8/2015 ↑

1. 1. -World Health Assembly ↑

1. 1. -نجفی بهزاد، پیشین، ص ۱۱۱-۱۱۲ ↑

1. 1. – http://www.who.int/trade/about/en/ last visited10/8/2015 ↑

1. 1. – Craig VanGrasstek .op.cit. p 163 ↑

1. 1. -نجفی بهزاد، پیشین، ص ۳۱۵ ↑

1. 1. -WTO Agreements and Pubilc Health.op.cit. p 58 ↑

1. 1. -Infectious disease ↑

1. 1. – http://www.who.int/topics/infectious_diseases/en/ last visited12/5/2015 ↑

1. 1. -Globalization and infectious diseases: A review of the linkages. World Health Organization on behalf of the Special Programme for Research and Training in Tropical Diseases. The “Special Topics in Social, Economic and Behavioural (SEB) Research 2004. P 6 ↑

1. 1. – WTO Agreements and Pubilc Health. Op.cit. pp58-59 ↑

1. 1. – International Health Regulations ( IHR) ↑

1. 1. – http://www.phc.umsu.ac.ir/index.aspx?siteid=9&pageid=4765 last visited12/5/2015 ↑

1. 1. – WTO Agreements and Pubilc Health.op.cit. pp 60,61,62 ↑

1. 1. – Globalization and infectious diseases: op.cit. pp 13-15 ↑

1. 1. -Food safety ↑

1. 1. – http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs399/en/ last visited12/5/2015 ↑

1. 1. – WTO Agreements and Pubilc Health. Op.cit, pp 62,63 ↑

1. 1. – Mohamed Elmi, food safety, Eastern Mediterranean Health Journal, Vol. 14, Special Issue.p 143 ↑

1. 1. – http://www.who.int/trade/glossary/story027/en last visited10/8/2015 ↑

1. 1. – Mohamed Elmi, op.cit..p 147 ↑

1. 1. – WTO Agreements and Pubilc Health. Op.cit. p 65 ↑

1. 1. -Food and Agriculture Organization ↑

1. 1. – WTO Agreements and Pubilc Health. Op.cit. p 65 ↑

1. 1. – Craig Van Grasstek, op.cit. pp 175-176 ↑

1. 1. -Food security ↑

1. 1. -Nutrition ↑

1. 1. -Murray and J lopez. The Global burden of disease. Published by WHO and Harvard school of public health and World bank.1996. p4-5 ↑

1. 1. – http://www.agrofoodnews.com/article/article.php?id=151 last visited12/5/2015 ↑

1. 1. -Food safety ↑

1. 1. -Food security ↑

1. 1. – www.agrofoodnews.com/article/article.php?id=151 last visited12/5/2015 ↑