تن انگاره ی ادراکی اشاره به دقت افراد در قضاوت شکل، اندازه و وزن بدنشان در مقایسه با نسبت‌های واقعی آن دارد و تن انگاره ی نگرشی در برگیرنده‌ی افکار و احساسات مربوط به بدن همچون رضایت از شکل بدن، اندازه بدن، وزن و جذابیت جسمانی است (گروگن^[۹]، ۲۰۰۸). تن انگاره به نظر تامسون و فن دنبرگ^[۱۰] ( ۲۰۰۲) اغلب با اندازه گیری یکی از چهار مؤلفه‌‌ی آن، یعنی:

۱ـ رضایت کلی ذهنی (ارزیابی کلی بدن)

۲ـ عاطفه (احساس نسبت به بدن)

۳ـ شناخت‌ها (طرحواره ها ^[۱۱]و باورهای^[۱۲] مربوط به بدن)

۴ـ رفتارها (اجتناب از موقعیتهایی که ممکن است برانگیزنده‌ی نگرانیهای مربوط به تن و انگاره ی آن باشند) ارزیابی می‌شود.

اگرچه نارضایتی از بدن و گاهی اختلال‌های خوردن ناشی از آن پدیده‌هایی شایع و در عین حال خاص فرهنگ غربی در نظر گرفته می‌شدند و باور بر این بود که در فرهنگ‌های غیر غربی شیوع چندانی ندارند (آلتابه^[۱۳]، ۱۹۹۸؛ مک کارتی^[۱۴]، ۱۹۹۰؛ وانگ، بایرن، کناردی و هیلز^[۱۵]، ۲۰۰۵) اما، مطالعات جدیدتر بویژه مطالعات دهه اخیر نشان دهنده شیوع بالای آن ها حتی در فرهنگ‌های غیر غربی است. به طوری که امروزه، معرفی «الگوی آرمانی لاغر اندام زنانه» ^[۱۶](باربی شکل)^[۱۷] برای شکل بدن زنان و “الگوی آرمانی عضلانی مردانه»^[۱۸](بیل شکل)^[۱۹] برای مردان – در رسانه های فرهنگ‌های مختلف جهان – افراد را از فیجی گرفته تا چین و ژاپن و حتی کشورمان ایران به شدت تحت تأثیر قرار داده است و بنا به مطالعات انجام شده (بیکر^[۲۰]، ۲۰۰۴؛ لی و لی^[۲۱]، ۲۰۰۰؛ ماکینو، تسوبویی و دننرستین^[۲۲]، ۲۰۰۴؛ تومی یاما و من^[۲۳]، ۲۰۰۸؛ مونی، فارلی و استروگنل^[۲۴]،۲۰۰۹؛ عمیدی غفرانی پور و حسینی،۱۳۸۵؛ حیدری چروده و کرمانی،۱۳۸۹؛ موحد، محمدی و حسینی،۱۳۹۰) نارضایتی از بدن و نگرانی درباره‌ تن را در حد قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است.

شیوع نارضایتی از بدن در زنان نوجوان و جوان به حدی بالا است که اغلب آن را به مثابه‌ی یک «ناخرسندی بهنجار»^[۲۵] در نظر می‌گیرند (رودین، سیلبرستین و استریگل مور^[۲۶]، ۱۹۸۵). این نارضایتی با ایجاد عزت نفس پائین، افسردگی و اختلال‌های خوردن^[۲۷] نیز رابطه دارد (پاکستون، نیومارک ، زتاینر، هانن و آیزنبرگ^[۲۸]، ۲۰۰۶).

اهمیت نارضایتی از بدن،تن انگاره و عوامل دخیل در آن توجه و علاقه ی ‌پژوهشی قابل ملاحظه‌ای را ‌به این زمینه در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف به خود جلب ‌کرده‌است. با این وجود ادبیات پژوهشی مربوط به تن انگاره و نارضایتی از بدن به لحاظ مدل یابی و مدل سازی غنای چندانی ندارند و توجه پژوهشی و بالینی قابل ملاحظه‌ای ‌به این حیطه به ویژه در ایران نشده است. پژوهش حاضر به منظور بررسی مدلی درباره‌ تن انگاره و نارضایتی از بدن در جمعیت ایرانی طرح شده است و ضمن بررسی همبسته‌های با اهمیت مربوط به تن انگاره (نارضایتی از بدن) درصدد ارائه مدلی برای ارتباط بین متغیرهای دخیل در نارضایتی از بدن در جمعیت ایرانی است. در این پژوهش رابطه ی قد، وزن، شاخص توده ی بدنی^[۲۹]، طرحواره ی ظاهر^[۳۰]، خویشتن پنداره^[۳۱] (عزت نفس) و وارسی بدن^[۳۲] با تن انگاره یا به عبارتی نارضایتی از بدن، در نمونه ای از جمعیت ایرانی مورد بررسی قرار خواهدگرفت و مدلی در باره ی ارتباط این متغیرها ارائه و تناسب آن با جمعیت مورد مطالعه بررسی خواهد شد.

بیان مسئله

همان‌ طور که پیش از این اشاره شد نارضایتی از بدن و نگرانی درباره‌ شکل، وزن، اندازه و زیبایی آن یکی از اشتغال خاطرها و مشکلات رو به گسترش در جوامع و فرهنگ‌های مختلف بشری است افراد با توجه به بازخوردهایی که از محیط اجتماعی و فرهنگی خود می‌گیرند و همچنین با توجه به ادراکات و تجاربی که در رابطه با تن و ظاهر خود دارند و ارزشیابی‌هایی که با توجه به ملاک‌های مختلف از خود به عمل می‌آورند به تن انگاره ای دست می‌یابند که به نوبه‌ی خود در تعامل با محیط سبب رضایت و یا نارضایتی از تن است. بنا به نظر بادی^[۳۳](۲۰۰۲، به نقل از عمیدی و همکاران، ۱۳۸۵)تن انگاره دربرگیرنده ی سه مؤلفه‌ ی اساسی به شرح زیر است:

۱- بدن واقعی^[۳۴]: یعنی بدن فرد آن گونه که هست.

۲-بدن آرمانی^[۳۵]: یعنی بدنی که فرد آرزوی آن را دارد.

۳-بدن نمایشی^[۳۶]: یعنی بدنی که فرد از خودش به نمایش می‌گذارد.

ظاهر جسمانی و خصوصیات بدنی، بخش با اهمیتی از تن انگاره هستند که اولین منبع اطلاعات در تعامل اجتماعی به شمار می‌روند و نقش اساسی در تعیین باورها ورفتارهای مربوط به بدن ایفا می‌کنند. بخش با اهمیت دیگر تن انگاره که در واقع بیشتر جنبه ی روانی، اجتماعی و فرهنگی دارد در برگیرنده ی ادراکات، طرحواره ها، رفتارها و باورهایی است که طی رشد فرد و متاثر از تجارب مختلف اجتماعی و فرهنگی شکل می گیرند. شکل گیری تن انگاره و عوامل دخیل ‌در رضایت و نارضایتی از بدن موضوع بررسی‌ها و مطالعات مختلف و نظریه ‌پردازی های متفاوتی بوده است و حتی برای کمک به کسانی که آشفتگی تن انگاره و نارضایتی از بدن دارند، تدابیر مختلف درمانی تدوین و به کار گرفته شده است. با این وجود مدل سازی و مدل یابی قابل ملاحظه‌ای برای تعیین و تبیین روابط ساختاری بین متغیرهای دخیل در تن انگاره و ایجاد رضایت یا نارضایتی از بدن انجام و گزارش نشده است.

بررسی‌های مربوط به تن انگاره طی سالها در چارچوبهای نظری مختلف از روان پویایی گرفته تا شناختی- رفتاری انجام شده اند و محور این بررسی‌ها از میزان شیوع نارضایتی از بدن و آشفتگی تن انگاره، رشد وشکل گیری و عوامل دخیل در آن تا درمان نگرانی و نارضایتی از بدن،متغیربوده است.

شیلدر^[۳۷](۱۹۳۵) از پیشروان بررسی ونظریه پردازی درباره ی تن انگاره، معتقد بود تن انگاره ،تصویر ذهنی سه بعدی است که فرد می‌تواند برای خودش از جلو، عقب و یا طرفین اما نه به طور همزمان تجسم کند (به نقل از رحیمی ، ۲۰۱۰).