فصل سوم:

روش شناسی تحقیق

۳-۱- مقدمه

این تحقیق به بررسی و توضیح رابطه میان ساختار بازار حسابرسی و کیفیت حسابرسی می‌پردازد. برای انجام این تحقیق از روش علمی استفاده شده است. پژوهش علمی، بررسی نظام یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی ‌در مورد پدیده‌های طبیعی است که روابط احتمالی میان این پدیده‌ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می‌شود (کرلینجر ۱۳۷۴). اتخاذ روش علمی تنها راه دستیابی به دستاوردهای قابل قبول است. روش علمی شکل خاص و نظام‌ یافته­ای از انواع بررسی‌ها و تفکرات انعکاسی به منظور افزایش میزان ارتباط میان جواب و مسأله مورد نظر، بالابردن اعتبار جواب و کاهش ‌یک‌سویه گرائی (تورش) مربوط به آن است که مستلزم طی مراحل مشخص است. در پژوهش حاضر نیز همانند سایر تحقیقات علمی، به منظور مطالعه رابطه میان تجدید ارائه صورت‏های مالی و احتمال درماندگی شرکت در آینده به عنوان متغیرهای مورد بررسی این تحقیق مراحل زیر انجام شده است:

• • طرح مسأله تحقیق

• • صورت بندی فرضیه‌های تحقیق با بهره گرفتن از نظریه های ارائه شده

• • تعیین جامعه آماری، نمونه آماری و دوره زمانی تحقیق

• • گردآوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق

• • اندازه‌گیری متغیرهای مورد مطالعه

• • آزمون آماری فرضیه‌ها، تجزیه و تحلیل اطلاعات و تشخیص روابط موجود میان متغیرها

• بررسی و تعیین اعتبار فرضیه‌های تحقیق

برخی از این مراحل در این فصل و برخی دیگر نیز در فصل‌های قبلی و یا بعدی مورد بحث واقع شده‌اند.

۳-۲- سوالات تحقیق

• • • 1. 1. چه رابطه‏ای بین تجدید ارائه و احتمال درماندگی مالی شرکت‏ها در آینده وجود دارد؟
      1. نوع تجدید ارائه (مقلبانه در مقابل غیر متقلبانه)، چه تاثیری بر رابطه بین تجدید ارائه و احتمال درماندگی مالی شرکت‏ها می‏ گذارد؟

۳-۳- فرضیه‌های تحقیق

۱٫ شرکت‏هایی که صورت‏های مالی خود را تجدید ارائه می‏ کنند با احتمال بیشتری در آینده دچار درماندگی مالی می ‏شوند.

۲٫ در تجدید ‌ارائه‌های متقلبانه احتمال درماندگی مالی شرکت‏ها در اینده بیشتر است.

۳-۴- جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. کیفیت اطلاعات و سهولت دسترسی به اطلاعات صورت‌های مالی و سایر اطلاعات از جمله دلایل انتخاب جامعه آماری می‌باشد. در تحقیق حاضر، ابتدا مبانی تعیین شرایط انتخاب نمونه به شرح زیر مد نظر قرار گرفته است:

با در نظر گرفتن مبانی نظری تحقیق و سایر تحقیقات مشابه انجام شده در ایران و کشورهای دیگر، برای انتخاب نمونه شرایط زیر مشخص گردید و با توجه به محدودیت اعضای جامعه، کل عناصر جامعه مشروط به داشتن تمام شرایط زیر به عنوان نمونه انتخاب شدند:

• • پایان سال مالی شرکت‏ها پایان اسفند باشد و پایان سال مالی آن ها در طول سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ تغییر نکرده باشد. وجود تاریخ مشترک برای پایان سال مالی این اطمینان را به وجود می آورد که فعالیت های شرکت های مورد مطالعه تحت تاثیر نوسانات کلان اقتصادی مشترکی قرار گرفته است. ‌بنابرین‏، قابلیت مقایسه این اطلاعات این شرکت­ها افزایش می‏یابد. همچنین تغییر در سال مالی، قابلیت مقایسه اطلاعات یک شرکت در سال‌های مختلف را مخدوش می‏ نماید.

• اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق برای محاسبه پارامترها در رابطه با شرکت‌ها از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ در دسترس باشد. توضیح آنکه، وجود اطلاعات یک شرکت برای تمامی پارامترها در تمامی سال‌های مورد مطالعه تحقیق الزامی نیست. آنچه ضرورت دارد وجود تمامی اطلاعات برای محاسبه یک پارامتر در یک سال مشخص است. ‌بنابرین‏، ممکن است یک شرکت تمامی پارامترها را برای تمامی سال­های مورد بررسی در اختیار نداشته باشد. این رویه در تحقیقات انجام شده در سایر کشورها نیز دنبال شده است. الزام وجود تمامی اطلاعات برای تمامی سال‌های مورد تحقیق سبب می شود نمونه مورد بررسی به شدت کوچک شود.

نحوه انتخاب نمونه مورد بررسی در این تحقیق در تصویر شمایی ۳-۱ نمایش داده شده است.

تهیه فهرست شرکت­های پذیرفته شده در بورس

پذیرش قبل از

سال ۸۰

پایان سال مالی ۲۹ اسفند

عدم توقف معاملات

فهرست نهایی شرکت‌های نمونه

دسترسی به اطلاعات

بلی

خیر

بلی

بلی

خیر

بلی

خیر

بلی

تغییر سال مالی

بر اساس اطلاعات و آمارهای موجود در کتابخانه سازمان بورس اوراق بهادار، طی این دوره ۷۱ شرکت مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت ‌شده‌اند که حائز معیارهای فوق در انتخاب نمونه آماری بوده ‏اند.

برای مطابقت با شرکت‏های دچار درماندگی مالی (ورشکسته)، ۷۱ شرکت غیر ورشکسته نیز با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند که ‌به این ترتیب نمونه تحت بررسی شامل ۱۴۲ شرکت (۷۱ شرکت ورشکسته و ۷۱ شرکت غیر ورشکسته) است. شرکت‏های غیر ورشکسته از منظر صنعت فعالیت، سال مالی فعالیت و اندازه با شرکت‏های ورشکسته انطباق داده شده‏اند.

با توجه به ماهیت و هدف تحقیق که پیش ‏بینی ورشکستگی یک سال پیش از رخ داد آن است، داده ­های جمع‏ آوری شده مربوط به دوره ۱۱ ساله ۱۳۸۰ الی ۱۳۹۰ است. ‌به این صورت که نسبت‏های مالی و تجدید ارائه مربوط به یک سال پیش از رخ داد ورشکستگی در مدل‏ها استفاده می‏ شود تا امکان پیش ‏بینی ورشکستگی قبل از رخ داد آن وجود داشته باشد.

از آنجا که رگرسیون لوجستیک از تکنیک‏های ناپارامتریک محسوب می­ شود، اصولاً نیازی به وجود فرضیه­ هایی در رابطه با نحوه توزیع نسبت­های مالی مانند تبعیت از فرض توزیع نرمال این نسبت­ها وجود ندارد.

لازم به یادآوری است که تعریف درماندگی مالی در این تحقیق بر مبنای ماده ۱۴۱ از قانون تجارت است که طبق آن، شرکت ورشکسته دارای زیان انباشته­ای معادل یا بیش از ۵۰% سرمایه شرکت است. به هر حال ماده ۱۴۱ قانون تجارت منجر به تصفیه یا انحلال سریع شرکت نمی­ شود و تنها در صورت درخواست گروه ­های ذینفع، فعالیت شرکت متوقف می‏ گردد (منصور، ۱۳۹۱).

۳-۵- منابع اطلاعاتی و نحوه جمع‌ آوری اطلاعات

اطلاعات مورد نیاز این تحقیق شامل عناصر صورت‌های مالی حسابرسی شده نظیر اجزای مختلف صورت سود وزیان، صورت جریان وجوه نقد و ترازنامه و سایر اطلاعات شرکت‌های عضو نمونه تحقیق می‌باشدکه از منابع زیر جمع‌ آوری شده است:

• • لوح‌های فشرده اطلاعات بورس اوراق بهادار برای سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱

• • بانک اطلاعاتی تدبیرپرداز

• • ترازنامه، صورت سود و زیان و خلاصه اطلاعات مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس که اغلب در قالب گزارش‌های سه ساله برای سال‌های ۱۳۸۰ الی ۱۳۹۱ توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران منتشر شده است.