ملاک های سازگاری

معیارهای معینی برای ارزیابی کفایت سازگاری یک فرد نسبت به محیط ابداع شده اند. برای مثال ویژگی های زیر شوهان برای ارزیابی به عنوان پیشرفت اهمیت زیادی دارند (به نقل از نقشبندی، ۱۳۷۸):

۱) آسودگی یا آرامش روانشناختی: یکی از ضروری ترین علائم ناتوانی در سازگاری آن است که شخصی از لحاظ روانشناختی به گونه ای احساس ناراحتی نماید که ممکن است حالت های افسردگی، اضطراب حاد، وسواس فکری، اندیشه مربوط به گناه یا ترس از بیماری و غیره را در بر می‌گیرد. تجربه کردن ناراحتی اغلب به معنای بی کفایتی و سازگاری روانشناختی است. فردی که از تمام انواع اختلال های روانشناختی رهاست ممکن است از سازگاری خوبی برخوردار باشد.

۲) کارایی شغلی: منشأ دیگری که نشان دهنده این است که فرد از سازگاری خوبی برخوردار است کارایی شغلی می‌باشد. ‌بنابرین‏ نتیجه گرفته می شود که فرد باید با برخورداری از سازگاری بهنجار، کارایی شغلی داشته باشد.

۳) نشانه های جسمانی: گاهی تنها علامت سازگاری نامناسب به شکل آسیب به بافت های بدن جلوه می‌کند. یک شخص بهنجار دارای سازگاری خوب نباید از نشانه های جسمانی رنج بکشد.

۴) پذیرش اجتماعی: بعضی از افراد سازگار از نظر اجتماعی مورد پذیرش هستند، یعنی افرادی هستند که دیگران آن ها را می‌پذیرند.

نورمن تالن^[۲۰]معیارهای زیر را برای سازگاری خوب بر می شمارد:

الف) احساس های ذهنی خوب: شخصی که از سازگاری خوب برخوردار است باید از ترس های روان رنجوری و اضطراب رها باشد و از لحاظ روانشناختی احساس آسودگی و آرامش نماید. این افراد در زندگی خود دارای معنا هستند.

ب) پیشرفت شخصی و اجتماعی: فرد باید بتواند توانایی بالقوه خود را برای منفعت شخصی و رفاه جامعه تا جایی که امکان دارد شکوفا کند. او باید قادر به خود شکوفایی که هدف نهایی زندگی است دست یابد. او باید ارتباط های مناسبی را در جامعه و در توافق با هنجارهای جامعه برقرار کند.

ج) توانایی کار کردن: بر این اساس سازگاری به عملکرد فیزیکی و فعالیت های ذهنی مناسبی با قابلیت های فرد اطلاق می شود.

در این رابطه لوتن^[۲۱]۲۰ ویژگی را به عنوان اشکال مختلف رفتار در افراد خوب سازگار یافته به شرح زیر ارائه می‌دهد:

۱٫ فرد سازگار هم قادر و هم خواهان گرفتن مسئولیت مناسب با «من» خود می‌باشد.

۲٫ فرد سازگار در تجاربی که متعلق به محدوده رشد سنی اوست با لذت شرکت می‌کند.

۳٫ فرد سازگار مایل به پذیرش تجارب و مسئولیت های مربوط به نقش و موقعیت خویش در زندگی است.

۴٫ فرد سازگار با اشتیاق به حل و فصل مشکلاتی که بر سر راه خویش می بیند، می پردازد.

۵٫ فرد سازگار با از بین بردن موانع رشد از شادکامی خویش لذت می‌برد.

۶٫ فرد سازگار قادر است تا در حالت تعارض و نگرانی و ناکامی تصمیماتی بگیرد.

۷٫ فرد سازگار تا زمانی که عوامل جدید و مهمی وارد صحنه نشده اند به انتخاب روش خویش وفادار است.

۸٫ فرد سازگار به جای دلیل تراشی برای شکست هایش از آن ها عبرت می‌گیرد.

۹٫ فرد سازگار از اندیشه‌های خویش برای مطرح کردن برنامه های عملی استفاده می‌کند.

۱۰٫ فرد سازگار موفقیت خویش را بیش از حد بزرگ نمی کند. (نوابی نژاد، ۱۳۷۱)

روش ها و اشکال سازگاری

به نظر می‌رسد به تعداد انسان ها روش های حل مشکل یا سازگاری وجود دارد اما می توان به اصول کلی و اولیه ای جهت یکسان سازی روش های سازگاری دست یافت.

اسکات^[۲۲](۱۹۸۹) انواع سازگاری را ‌به این صورت عنوان می‌کند:

الف) سازگاری تحصیلی

ب) سازگاری بین فردی یا اجتماعی

ج) سازگاری خانوادگی

سازگاری آموزشی یا تحصیلی: مجموعه واکنش هایی است که توسط آن یک فرد ساختار خود را برای پاسخی موزون با شرایط محیط مدرسه و فعالیت هایی که آن محیط از دانش آموز می‌خواهد تغییر دهد، در نتیجه هر عاملی که این پاسخ گویی را در محیط جدید با مشکل مواجه کند، زمینه ای برای ناسازگاری او در این محیط فراهم ساخت. بدین ترتیب ضوابط سازگاری مدرسه ای دانش آموزان و فعالیت های مورد نظر آن بررسی می‌گردد. دانش آموزی که بتواند ‌به این ضوابط پاسخ مثبت دهد، طبیعی و سازگاری قلمداد می شود و کسی که نتواند ‌به این ضوابط پاسخ مثبت دهد، ناسازگار محسوب می‌گردد. (یمینی دوزی، ۱۳۷۳)

سازگاری تحصیلی می‌تواند به اجزایی تقسیم شود که اهم آن اجزا عبارت است: رضایت از مدرسه و حضور و پافشاری به آن، رقابت در نظر معلمان، نمرات پیشرفته تحصیلی، دوست داشتن توسط معلمان، قضاوت معلمان در سازگاری مدرسه، عملکرد با مسئولین مدرسه و… (اسکات، ۱۹۸۹)

سازگاری بین فردی و اجتماعی: مکانیسم هایی است که توسط آن یک فرد توانایی تعلق به یک گروه را می‌یابد که لازمه آن بروز تغییراتی در فرد می‌باشد که موجب یکپارچه شدن مکانیسم هایی می شود که توسط آن ها گروه، یک عضو جدید را می پذیرد. به نظر ریموند بودون^[۲۳](به نقل از محمدخانی، ۱۳۸۹) برای اینکه سازگاری اجتماعی فرد عملی باشد لازم است:

الف) افکار و برخورد گروه در تضاد با افکار و برخوردهای فرد که مشخص کننده تعلق او به یک گروه است، نباشد.

ب) افکار و برخوردهای گروه در تضاد با برخوردهای عمیق فرد نباشد به طوری که سیستم ارزشی مرتبط، شخصیت او را دچار مشکل کند.

وقتی از چگونگی سازگاری مطلوب صحبت می شود باید شرایطی را که سازگاری در آن به وقوع می پیوندد مورد توجه قرار بگیرد. ممکن است افرادی در موقعیتی که دیگران نمی توانند خود را در آن سازگار کنند، رفتاری سازگارانه داشته باشند و یا بعضی دیگر در یک زمان به خوبی با یک موقعیت ترسناک یا دشوار سازگار شود ولی در زمان دیگر رفتار ناسازگارانه داشته باشد. (آزاد، ۱۳۷۷)

سازگاری خانوادگی: مکانیسم هایی که توسط آن یک فرد احساس امنیت و اعتماد نسبت به اعضای خانواده باید طی یک دوره طولانی از مراقبت پایدار و واقعی، این نیاز فرد را برآورده کنند. احساس امنیت از طریق صحبت کردن به کودک و تأیید او حاصل می شود. کودک باید احساس کند که صمیمانه دوستش دارند و او را به عنوان یک فرد تأیید می‌کنند. او در صورتی می‌تواند نگرش مثبت و پایدار نسبت به زندگی داشته باشد که محبت و تأیید پایداری از طرف خانواده به دست آورد. (سیف و همکاران، ۱۳۷۳ به نقل از اسماعیلی، ۱۳۸۸)