۲-۱۴- استانداردهای حسابداری صکوک

کشور مالزی اولین کشوری بود که اقدام به ارائه استانداردهایی برای حسابداری اوراق صکوک تنظیم نمود، بازار سرمایه اسلامی در مالزی به عنوان حوزه ای قابل توجه و با رشد بالا نمود پیدا کرد. در حال حاضر مکمل کامل محصولات، شالوده و زیر بنای مؤسسات، واسطه ها و سرمایه گذاران است که در توسعه و رشد بیشتر بازار سرمایه نقش دارند. بازار اصلی یعنی بازار ارزش خالص که به سهام شرکت و سهام می پردازد و بازار اوراق قرضه که با اوراق بهادار خصوصی و عمومی سر و کار دارد.

قانون گذاری های مختلف دولت و فعالیت های اقتصادی همان طور که از اجرای پروژه های بزرگ ساختاری دیده شده به طور موفقیت آمیزی گسترش سریع بازار اوراق بهادار خصوصی را طی سال ۱۹۹۰ افزایش داده است. این میزان افزایش چشمگیر که از ۵/۵ میلیارد در سال ۱۹۹۴ میلادی به ۸/۵ میلیارد در سال ۲۰۰۶ میلادی رسید که ۵۳ درصد همه اوراق قرضه صادره را اوراق محلی تشکیل می‌داد. به علاوه آن که ۶۷ درصد صکوک‏های صادره در جهان از طریق مالزی صورت گرفته بود. اولین حاکمیت جهانی صکوک در سال ۲۰۰۲ توسط دولت مالزی انجام یافت که توانست گستره‏ عظیم جغرافیایی از سرمایه گذاران را در سطح جهان به خود جلب نماید. حدود نصف سرمایه گذاران از خاورمیانه و یک سوم از آسیا و بقیه از اروپا و آمریکا می‌باشند. به علاوه بخشی از تلاش ها برای ایجاد تنوع گسترده تولید، دولت دو میلیارد اوراق مشارکت دیگر در سال ۲۰۰۵ صادر کرد که اولین وام مسکنی بود که در غالب قوانین اسلامی صادر می شد. این اوراق بیش از حد موجود خریداری شد و دفتر سفارشات کل بیش از ۱۳ میلیارد دلار را نشان می‏داد. این حجم از صدور این اوراق باعث جذب کمک های زیاد از مؤسسات مالی، مدیران سرمایه، شرکت های بیمه و ‌گروه‌های زیادی شد که شامل سود چشمگیر خارجی بود.

صکوک را می توان بر اساس قرار دادهای مختلف اسلامی گسترش داد مانند اوراق مرابحه، مضاربه، مشارکت، اجاره و … اوراق قرضه مرابحه یکی از رایج ترین اشکال و روش های مورد استفاده است. مرابحه مستلزم خرید سرمایه به وسیله سرمایه داران و فروش فوری آن ها است که به صادرکنندگان آن ها برحسب توافق طرفین بر می‌گردد. تعهد صادرکنندگان اوراق برای سامان دادن قیمت خرید با صدور یادداشت های مرابحه تضمین می­ شود. ‌در مورد BBA صادر کننده اوراق، سرمایه را به صاحبان سرمایه می فروشد که بلافاصله آن را با قیمتی بالاتر به صادر کننده می­فروشد.

پرداخت وام به صورت قسطی در یک دوره بلندمدت در مقایسه با مرابحه است. در اصل دقیقاً شبیه اوراق مرابحه بلندمدت است، تنها تفاوت آن ها در این است که بازپرداخت به صورت قسطی صورت می‌گیرد و در واقع صادرکننده و پیمانکار وارد یک قرارداد می‌شوند. این قرارداد ایجاد شده در واقع یک استثنا است که به وسیله صادرکننده اوراق به پیمانکار داده می شود. ‌بنابرین‏ صادرکننده اوراق سرمایه را به صاحبان سرمایه می‏فروشند که این فروش اقساطی است. تعهد صادرکننده اوراق برای سامان دادن و تثبیت قیمت خرید به وسیله صدور یک برگه قرارداد جداگانه تضمین می شود. لذا این اوراق بیشتر با مفهوم اجاره مطابقت پیدا می­ کند. بر عکس قرارداد اجاره سرمایه ­گذاری تحت روش‏های قراردادی مسئول حفظ سرمایه در اختیار تحت قوانین اجاره بر اساس مالک و مستاجر است. مستاجر فقط مسئول پرداخت اجاره تا مدتی است که سرمایه قابل بهره برداری است. اصول شریعت هچنین نیاز دارد که سرمایه قابل بهره برداری باشد در غیر این صورت اجاره­نامه معلق می ماند تا این که سرمایه دوباره قابل بهره برداری باشد. ‌به این ترتیب وظیفه مالک بر تضمین این مسئله است که سرمایه ادامه دار و محفوظ باشد. با این وجود هزینه نگهداری بر عهده مستاجر است. در ژوئن سال ۲۰۰۲ کشور مالزی با موفقیت اولین اوراق قرضه اسلامی و بین‌المللی را بر اساس مفهوم اجاره با عنوان شرکت جهانی صکوک مالزی انتشار داد. اوراق قرضه تحت مضاربه و مشارکت که اخیراًً به کار گرفته می ‏شوند. در سال ۲۰۰۶، ۲۷ مورد از ۶۴ مورد اوراق قرضه صادره بر اساس قوانین مضاربه، مشارکت و اجاره بودند. هر دو مفهوم مضاربه و مشارکت بر اساس سهام سود و زیان عمل می‌کنند. آن ها ابزاری با ریسک بالا در نظر گرفتند. به علت این که برگشت اوراق به صاحبان سرمایه مشخص و قطعی نیست و بسته به عملکرد بازار دارد. بر خلاف سرمایه گذاری قراردادی سرمایه داران با اوراق قرضه اسلامی حتماً این دو مفهوم باید دارای یک ریسک عدالت به علاوه ریسک اعتباری بانکی باشد. ‌بنابرین‏ انگیزه های مالیاتی به وسیله دولت جهت کاهش بهای این نوع از اوراق قرضه ارائه می شود و جریان نقدینگی در آینده را جذاب تر می‌کند. صدور اوراق بر اساس استانداردهای حسابداری برای اوراق قرضه اسلامی و عملی در پاسخ به سرمایه ظاهر شده در صدور ابزار مالی اسلامی سازمان حسابداری و نشر برای مؤسسه‌ مالی استاندارد حسابداری مالی را بر اساس سرمایه ­گذاری در اوراق بهادار شامل صکوک و اوراق قرضه اسلامی معرفی ‌کرده‌است. بر طبق این استاندارد سرمایه گذاری در صکوک تأیید خود را بر اساس ارائه ارزش برابر ارائه می‌دهد. بعد از بستن قرارداد حق اشتراک وصول ارزش تأیید می شود و آن را برای استفاده با عنوان رایج برای سهام و حقوق در سرمایه های واقعی طراحی می‌کند و ربا و یا عدالت یک پروژه معین یا انصاف یک فعالیت سرمایه گذاری خاص مشخص می شود. هدف این استاندارد تفاوت قائل شدن بین فعالیت های حسابداری اسلامی و فعالیت های قراردادی بر اساس ثبت اوراق قرضه است. بررسی “سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی^[۲۳]” (استاندارد شماره ۱۷) نشان می­دهد که یک روش عملی با در نظر گرفتن شرایط کامل استاندارد حسابداری اسلامی و شریعت اسلامی در نظر گرفته و به کار برده می شود. این یک مرحله مبتکرانه یک مقررات منظم و منسجم حسابداری به عنوان بخشی از مقررات جامع مؤسسات مالی و اسلامی فراهم می‌کند.