مقرراتی که در حفظ حقوق متهم تحت‌نظر وضع می‌شود کاری صحیح و منطبق بر اصول دادرسی عادلانه و منصفانه است که حقوق متهم در مرحله تحت‌نظر تضییع نگردد، متهمی که هنوز اتهام وی ثابت نشده و بنابر

اصل برائت، اصل بر بی گناهی و تبرئه اوست، حال که قانون‌گذار با پیش‌بینی الزامات ضابطین دادگستری در جهت حفظ حقوق متهم تحت‌نظر گام‌هایی برداشته است.

بی تردید بدون ضمانت اجرائی لازم فاقد کارایی می‌باشد و «بهترین راه حمایت از این حق این است که دولت وسایلی را برانگیزد که از وقوع تجاوزجلوگیری کند.» کاتوزیان(۱۳۸۶، ص ۳۱۸)

هر چند تا قبل از تصویب قانون آیین دادرسی کیفری در سال ۱۳۹۲، نظام دادرسی ایران، به ویژه در مرحله تحقیقات مقدماتی، همسو با نظام های دادرسی تفتیشی بود، ولی با ابداعات قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲، به ویژه در زمینه ارتقای حقوق دفاعی متهم، این امر تغییر یافته است. پیش‌بینی موازینی مانند مطلع ساختن خویشاوندان، حق معاینه پزشکی و حق مطلع شدن از حقوق دفاعی از مهمترین ابداعات این قانون است. پیش‌بینی حق سکوت و الزام کارگزاران نظام عدالت کیفری به تفهیم این حق ، پیش‌بینی ضمانت اجرا برای شکنجه روحی، تعیین ترتیبات ثبت و ضبط بازجویی، تأکید مجدد بر ممنوعیت اغفال و فریب و معتبر نشناختن ادله ای که با نقض موازین دادرسی اخذ شده اند، از مهمترین تدابیر است. (مقدسی، ۱۳۹۳، ص ۲۰)

قانون ۱۴ آوریل ۲۰۱۱، تحولی گسترده را در قوانین مربوط به تحت‌نظر در قوانین آیین دادرسی کیفری فرانسه ایجاد نموده است. در این قانون سعی بر آن است تا بسیاری از موضوعات مرتبط با حقوق مظنون، متناسب با شرایط جدید بازنگری شده و به خصوص استثنائات متعددی، متناسب با شدت جرم ارتکابی یا ضرورت‌های تحقیق نسبت به مقررات سابق تدوین شود. تصویب قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۳۸۳، نشان از تلاش قانون‌گذار ایران برای رفع خلاءهای قانونی موجود درباره وضعیت و سرنوشت متهم بازداشتی است. بندهایی از ماده واحده این قانون به موضوع وضعیت شخص تحت‌نظر می‌پردازد.

قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ در مقایسه با آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۸، تحولات و ابداعات مهمی را درباره مرحله تحت‌نظر ایجاد نموده است. چنین به نظر می‌رسد که قانون‌گذار در آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸، این مدت را نه به عنوان یک مرحله دادرسی کیفری، بلکه صرفاً به عنوان دوره زمانی میان دستگیری و معرفی نزد مقام قضایی دانسته و بدین ترتیب تعریف و تبیین حقوق متهم را ضروری ندانسته است و به وضوح می‌توان گفت، اهتمام چندانی به وضعیت فرد در این مرحله ندارد و بسیاری از تضمین‌های لازم را پیش ‌بینی نکرده است . در قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ ‌به این خلاء پاسخ داده

شده و قانون‌گذار به چاره‌اندیشی در این‌خصوص پرداخته و به برخی از حقوق فرد تحت‌نظر توجه ‌کرده‌است سعی بر آن شده که مقرراتی مشابه حقوق فرانسه برای شخص تحت‌نظر پیش‌بینی شود اما به نظر می‌رسد تمامی ساز و کارهای قانونی،‌ آن گونه که در قانون فرانسه و حقوق بسیاری از کشور‌های دیگر وجود دارد،‌ مدنظر نبوده است.

۵-۲- پیشنهاد‌ها

پیش‌بینی موازینی مانند مطلع ساختن خویشاوندان، حق معاینه پزشکی و حق مطلع شدن از حقوق دفاعی از مهمترین ابداعات این قانون است. با این حال صرف پیش‌بینی این تدابیر کفایت نمی‌کند و موفقیت در این حوزه نیازمند شرط‌هایی از جمله برگزاری دوره های آموزشی برای کارگزاران نظام عدالت کیفری و تأمین منابع امکانات مادی و انسانی مورد نیاز است.

همچنین، یکی از ابزارهای تأمین کننده حقوق متهم تحت‌نظر ، اتخاذ قانونگذاری جهت برخورد قانونی با نقض کنندگان حقوق متهم می‌باشد که باید با ظرافت خاص مود توجه قرار گیرد. نکته دیگر اینکه، یکی از عواملی که باعث رعایت هر چه بیشتر حقوق متهم تحت‌نظر خواهد شد، بررسی قوانین کشورهای مختلف در این زمینه خواهد بود که منجر به پیشرفت این قوانین در عرصه حقوق بشر می‌شود.

با توجه به نتایج حاصل شده طی انجام تحقیق، موضوعات زیر جهت انجام پژوهش‌های جدید به محققان پیشنهاد می‌گردد.

1. 1. بررسی مرحله تحت‌نظر در قانون آیین دادرسی کیفری انگلستان

1. 1. بررسی نقش آموزش مجریان و مأموران در جهت حفظ حقوق شخص تحت‌نظر

1. بررسی ضمانت اجرای کیفری و حقوقی حفظ حقوق شخص تحت‌نظر

«منابع و مأخذ»

قرآن کریم

نهج‌البلاغه

الف) کتب علمی‌:

1. 1. آخوندی، محمود-۱۳۸۲- آیین دادرسی کیفری سازمان و صلاحیت مراجع کیفری- چاپ هشتم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد دوم.

1. 1. آخوندی، محمود- ۱۳۸۴- آیین دادرسی کیفری کاربردی-‌ چاپ دوم- نشر میزان- جلد پنجم.

1. آشوری، محمد- ۱۳۸۴- آیین دادرسی کیفری- چاپ پنجم(ویراست ۲)- ‌انتشارات سمت- جلد دوم.

آشوری، محمد- ۱۳۸۹- آیین دادرسی کیفری- چاپ دوازدهم(ویراست ۴)- انتشارات سمت- جلد دوم.

1. 1. اردبیلی، محمدعلی-۱۳۸۳- نگهداری تحت‌نظر،علوم جنایی، مجموعه مقالات در تجلیل از استاد محمد آشوری- چاپ اول- انتشارات سمت.

1. اردبیلی، محمدعلی- ۱۳۸۶- حقوق جزای عمومی- چاپ پانزدهم- نشر میزان- جلد دوم.

ایمانی، عباس- ۱۳۸۲- فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری- انتشارت آریان.

ایمانی، عباس- ۱۳۸۶- فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری- تهران- نشر نامه هستی.

1. 1. برناگاستون بولوک، ژرژ استفانی لواسور -۱۳۷۷- آیین دادرسی کیفری- مترجم؛حسن دادبان- انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

1. 1. بوریکان، ژاک- سیمون، آن‌ماری- ۱۳۹۱-آیین دادرسی کیفری- مترجم؛ عباس تدین- تهران- انتشارات خرسندی.

1. 1. پرویزی فرد، آیت‌الله-۱۳۹۱- آیین دادرسی کیفری تطبیقی سلب آزادی از متهم در حقوق ایران و انگلستان- چاپ اول- انتشارات جنگل.

1. 1. جعفری لنگرودی، محمدجعفر- ۱۳۶۸- ترمینولوژی حقوق-تهران- انتشارات گنج دانش.

1. 1. جعفری‌لنگرودی، ‌محمدجعفر- ‌۱۳۷۶- مقدمه‌عمومی‌علم‌‌‌حقوق- ‌‌انتشارات کتابخانه گنج دانش.

1. 1. جعفری لنگرودی، محمدجعفر- ۱۳۸۶- مبسوط در ترمینولوژی حقوق- جلد چهارم.

1. 1. خالقی، علی- ۱۳۸۷- آیین دادرسی کیفری- انتشارات مؤسسه‌ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.

1. 1. دانش پژوه، مصطفی- خسرو شاهی، قدرت‌الله- ۱۳۸۰- فلسفه حقوق- چاپ پنجم- انتشارات مؤسسه‌ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

1. 1. زراعت، عباس- حاجی زاده،‌ حمید- متولی‌جعفرآبادی، یاسر- ۱۳۸۸- قانون آیین دادرسی کیفری در نظم حقوق کنونی،چاپ سوم، انتشارات خط سوم.

1. 1. شامبیاتی، هوشنگ- ۱۳۷۱-‌ حقوق جزای عمومی- انتشارات پاژنگ- جلد دوم.

1. 1. شاملو احمدی، محمدحسین- ۱۳۸۳- دادسرا و تحقیقات مقدماتی- چاپ اوّل- انتشارات دادیار.

1. 1. شریعت پناهی، قاضی- ۱۳۸۴-‌ بایسته‌های حقوق اساسی- چاپ ۲۱- نشر میزان.

1. شیایزری، کیتی- ساک، کریانگ- ۱۳۸۳- حقوق بین‌الملل کیفری- مترجم؛ یوسفیان، بهنام/ اسماعیلی، محمد- چاپ اول- انتشارات سمت.

طباطبایی مؤتمنی، منوچهر-۱۳۹۰-آزادی‌های عمومی و حقوق بشر- چاپ پنجم- انتشارات دانشگاه تهران.