استثنائات کلی

۱- شرط استثناء جنگ و جنگ داخلی

هر گونه خسارت مستقیم ناشی از جنگ ، غارت ، عملیات دشمنان خارجی ، دشمنی و یا عملیات شبه جنگی ( خواه جنگ اعلام شده باشد یا خیر ) جنگ داخلی ، شورش ، انقلاب ، قیام و عملیات نیروی نظامی مستثنی می‌باشد .

۲- شرط استثناء خطرات انرژی اتمی و هسته ای و صندوق مشترک اتمی

هر گونه خسارت و مسئولیت وارده به شرکت که مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از پذیرش خطرات اتمی توسط بیمه گر واگذارنده یا بیمه گر اتکایی از هر صندوق مشترک و یا سایر بیمه گران اتکایی باشد، جزء استثنائات این قرارداد محسوب می‌گردد.^[۱۲۲]

گفتار دوم- شناسایی واحدهای در معرض خطر خسارت

بیمه گر آتش سوزی در برنامه ریزی برای امور اتکایی خود باید عواملی را که پرتفوی بیمه ای وی را تهدید می‌کند ، بشناسد . پرتفوی در معرض خطر بدین گونه می‌تواند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد .


۱- در هر خطر

۲- در هر حادثه

۳- جمع کل خسارات در هر سال

او وظیفه دارد که مسئولیت خود را در قبال هر خطر محدود نماید ، مثلاً یک ساختمان و یا ساختمان هایی که به طور زنجیروار به هم متصل اند دارای امکان تجمع خطر محسوب می‌شوند و بدین ترتیب نمی توان اصل تجمع خطر را نادیده گرفت ، زیرا خطرات آتش سوزی در این حالت مستقل و مجزای از یکدیگر نیستند .

یک آتش سوزی و یا یک انفجار ممکن است به اموال و ساختمان های مجاوری کشیده شود که تحت پوشش بیمه ای بیمه گر می‌باشند و یا اینکه ممکن است یک ارتباط و پیوستگی داخلی به مراتب بیشتری در بین واحدهای مورد بیمه که در معرض خطرات طبیعی ، از قبیل سیل ، طوفان ، زلزله قرار دارند وجود داشته باشد. اگر پوشش بیمه ای « عدم النفع » هم صادر شده باشد ، پرداخت ها باید هم برای خسارات مالی و هم « عدم النفع » در یک مورد بیمه ای انجام پذیرد و بالاخره میزان خسارات ناشی از تگرگ برای غلات رشد کرده دارای نوسانات بسیار شدید از یک سال در مقایسه با سال دیگر می‌باشد، لذا برنامه ریزی اتکایی باید با در نظر گرفتن کلیه این تغییرات و نیازها انجام پذیرد .

گفتار سوم- برنامه ریزی اتکایی

در تمامی دنیا و هر کجا که بازار بیمه آتش سوزی وجود دارد، سنت بر این است که خطرات بزرگ آتش سوزی بین بیمه گران یا از طریق « بیمه مشترک » به طور مستقیم تقسیم گردد و یا در بسیاری از بازارها از طریق اتکایی اختیاری این کار صورت می پذیرد . بیمه گران متعدد اقدام به اخذ پوشش اتکایی نسبت به مازاد سهم نگهداری خود ‌بر اساس قراردادهای « نسبی » نموده اند . تنوع و گوناگونی بسیار قابل توجه در اندازه و حجم خطرات بیمه شده، به مفهوم آن نیست که صرفاً شرکت های بیمه گر مستقیم با حجم پرتفوی اند که نیاز به پوشش اتکایی دارند . معمولاً این شرکت های بزرگ بیمه هستند که به عنوان لیدر قرارداد اتکایی درصدهای بالایی از خطرات بسیار بزرگ صنعتی و تجاری را می پذیرد. این عمل ، یعنی جریان یافتن مداوم پرتفوی در شریان های اقتصادی شرکت که باعث پیدایش نیاز آن ها به پوشش اتکایی می‌گردد تا ضمن اخذ پوشش اتکایی بتوانند نیازهای روزمره خود را برآورده ساخته و در موارد بسیار خاص و استثنائی مازاد سرمایه ها را ‌بر اساس اتکایی اختیاری زیر پوشش بیمه ای قرار دهند .

سه روش در شرایط اصول بیمه گری باعث شده که تصویر سنتی و شیوه های قبلی تا حدودی تغییر شکل دهند :

۱- اثرات تکنولوژی بر حجم و اندازه هر خطر باعث گردیده تا بیمه ی اتکایی اختیاری حیات دوباره ای به دست آورد . غالباً صنایع تولیدی اصلی که دارای پیچیدگی های خاصی می‌باشند و از نقطه نظر صنعتی خطرساز هم محسوب می‌گردند ، مانند صنایع پتروشیمی ، پالایشگاه ها ، بسیار بزرگ تر از میزانی هستند که بتوانند جذب بازار داخلی گردند و بدین لحاظ نیاز به کمک و مساعدت بیمه گران اتکایی بین‌المللی وجود دارد .

۲- در بسیاری از نقاط جهان ، حتی کشورهای در حال توسعه ، تمرکز روزافزون سرمایه های در معرض خطر در مناطقی قرار دارد که در معرض آسیب و خطرات طبیعی می‌باشند که در نتیجه تقاضای روزافزونی از این بازارها برای اخذ پوشش اتکایی مازاد خسارت فاجعه وجود دارد . در این حالت ظرفیت مورد تقاضا روز به روز در حال افزایش است تا بتواند تمامی سرمایه های در معرض خطر را تحت پوشش قرار دهد .

۳- بیمه گران آتش سوزی تحت فشار قرار دارند تا از هزینه های اداری خود همانند سایر بیمه گران بکاهند و این دارای دو اثر می‌باشد . عرف و روش های بیمه گری متفاوتی وجود دارد ، مثلاً به جای اینکه هر خطر مورد بیمه آتش سوزی برای سرمایه های متفاوت در جدول بیمه نامه رقم به رقم در رابطه با ساختمان و محتویات مشخص می‌گردد ، در یک « بیمه نامه یکجا » ادغام می‌شوند تا اینکه بیمه گر در زمان اخذ پوشش اتکایی خود حق گزینش نداشته باشد . از جهت اهداف اقتصادی هم که شده، امروزه روش به سوی کاربرد قراردادهای اتکایی مازاد خسارت به عنوان بهترین نوع پوشش اتکایی برای آتش سوزی تغییر جهت داده است .

این عوامل باعث گردیده اند که که بیمه اتکایی آتش‌سوزی روز بروز پیشرفت کرده و متعاقبا نیاز روز افزون به قاعده گذاری و ارتقای قوانین احساس می شود. البته در آیین نامه های شرکت های بیمه ریز به ریز این موضوعات بررسی شده است اما قانون جامع و مدون در این باب مغفول مانده است.

مبحث دوم- بیمه اتکایی باربری دریایی

گفتار نخست-تبیین اتکایی بار بری و ویژگی های آن

علی رغم وجوه مشترک بسیار ، بیمه اتکایی باربری با توجه به ماهیت آن با سایر رشته‌های بیمه های اشیاء ( اموال ) تفاوت های عمده ای دارد . نخست آنکه بین بیمه گری بدنه کشتی ، کالا و سایر خطرات تفاوت های مهمی وجود دارد . مثلاً یک پرتفوی بیمه بدنه کشتی دارای واحدهای در معرض خطر بسیار کمتری است و بدین ترتیب امکان این که از ثبات کمتری در مقایسه با بیمه های باربری و یا سایر رشته‌های بیمه های اشیاء هم برخوردار باشد، وجود دارد . از طرف دیگر، اگر چه ماهیت متحرک تغییر پذیر بودن خطرات مورد بیمه، بیمه گران باربری و بدنه کشتی را در خصوص کنترل خطر با مشکلاتی مواجه می کند ولی بیمه گر کالا همیشه با تجمع خطرات ناشناخته سرمایه های در معرض خطر روبرو است و فقط زمانی از میزان کامل تعهداتش آگاه می‌گردد که خسارتی اتفاق بیفتد.^[۱۲۳]

دوما بیمه باربری در مقایسه با سایر رشته‌های بیمه ای کمتر تابع قوانین یکنواخت می‌باشد و علت آن هم کیفیت خاص و ویژه خطرات مورد بیمه است . طبقه بندی تا حدود خاص و متعارفی امکان پذیر می‌باشد . مثلاً انواع کشتی ها ، انواع کالا و روش های بسته بندی ، ماهیت سفر و محدوده پوشش بیمه ای از این نوع است ، اما هر خطری که برای بیمه شدن به بیمه گر ارائه می‌گردد دارای عوامل مرکبی از موارد بالا است که بعضی از آن ها در معرض تغییرات ناگهانی ، زیاد و بسیار مهم قرار دارد . مثلاً بندرت سالی سپری می‌گردد بدون این که کالای جدیدی به بازار عرضه نگردد و یا روش های جابجایی تازه و یا انواع شناورهای نو وارد عرصه فعالیت نشوند .