درک اجزای سرمایه‌ فکری به بهبود مدیریت و استفاده از آن در سطح عملیات و استراتژیک منجر می‌گردد. همان طور که بیان شد، متداول‌ترین طرح طبقه‌بندی، سرمایه‌ فکری را به سه جزء سرمایه‌ انسانی، سرمایه‌ ساختاری و سرمایه‌ ارتباطی تقسیم می‌کند. در ادامه به توضیح هر یک از این اجزاء پرداخته می‌شود:

الف) سرمایه‌ انسانی

گری بکر^[۲۴]، دریافت کننده‌ جایزه نوبل سال ۱۹۹۲ در زمینه‌ی علوم اقتصادی، استدلال می‌کند که “هزینه آموزش، یادگیری، مراقبت‌های پزشکی و نظایر آن نه سرمایه‌ فیزیکی محسوب می‌شود و نه سرمایه‌ مالی، زیرا نمی‌توان یک شخص را از دانش، مهارت، سلامتی و یا از ارزش‌هایش جدا کرد؛ در حالی که دارایی‌های مالی و فیزیکی از دارنده و مالک آن قابل جداشدن است” (بکر، ۱۹۶۴).

پس از مطالعه‌ بکر در سال ۱۹۶۴، مفهوم سرمایه‌ انسانی در زمینه‌ی سرمایه‌ فکری توسعه یافته است. سرمایه‌ انسانی هم شامل موضوعات گسترده‌ای پیرامون منابع انسانی و نیروی کار می‌شود و هم به طور خاص شامل صلاحیت‌های فردی به شکل دانش، مهارت و ویژگی‌های کارکنان است (مک‌ گرگور و تیوید و پیچ^[۲۵]، ۲۰۰۴).

در واقع گرچه سرمایه‌گذاری در سرمایه‌ انسانی توسط سازمان‌ها انجام می‌شود و قابل انتقال به غیر نیست و متعلق به سازمان است، اما این کارکنان‌اند که صاحب سرمایه‌ انسانی هستند نه سازمان (روس و همکاران، ۱۹۹۸). سرمایه‌ انسانی به گونه‌ای ساده بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان سازمان است (بنتیس و همکاران، ۲۰۰۰). سرمایه‌ انسانی یک سازمان شامل مهارت‌ها، تخصص، توانایی حل مسئله و سبک‌های رهبری می‌باشد. سرمایه‌ انسانی به عنوان مبنای سرمایه‌ فکری منتج به بهبود عملکرد و ایجاد سود برای شرکت می‌شود (نمازی و ابراهیمی، ۱۳۸۸).

ب) سرمایه‌ ساختاری

سرمایه‌ ساختاری، دانشی است که پس از ترک سازمان توسط کارکنان در آن باقی می‌ماند (پابلوز^[۲۶]، ۲۰۰۴؛ و روس و همکاران، ۱۹۹۸). کارکنان سرمایه‌ ساختاری را برای شرکت ایجاد می‌نمایند، ولی در عین حال این شرکت است که تنها مالک آن محسوب می‌شود. علاوه بر این، سرمایه‌ ساختاری، همه‌ انواع “سپرده‌های دانشی” که به وسیله کارکنان ایجاد نشده است را نیز شامل می‌شود مثل فرآیندهای سازمانی، استراتژی‌ها، راهنمای فرآیندها و پایگاه داده ها (بیسوت^[۲۷]، ۲۰۰۲؛ پابلوز، ۲۰۰۴ و والش و آنگسون^[۲۸]، ۱۹۹۱).

سرمایه‌ انسانی، عامل کلیدی برای سرمایه‌ ساختاری است و سرمایه‌ ساختاری به سرمایه‌ انسانی وابسته است؛ این سرمایه‌ انسانی است که به سازمان شکل می‌دهد. با این حال هر چند سرمایه‌ ساختاری تحت تأثیر سرمایه‌ انسانی است اما مستقل از آن است. برای مثال، حق اختراع ثبت شده، به وسیله سرمایه‌ انسانی ایجاد می‌شود اما بعد از ایجاد به شرکت تعلق دارد (چن، زو و زی^[۲۹]، ۲۰۰۴).

ج) سرمایه‌ ارتباطی

جزء اصلی سوم از سرمایه‌ فکری، سرمایه‌ ارتباطی است که به عنوان توانایی یک سازمان در برقراری ارتباط با اعضای محیط کسب و کار برای افزایش بالقوه ثروت تعریف می‌شود و از طریق افزایش سرمایه‌ ساختاری و سرمایه‌ انسانی افزایش می‌یابد (مارتی^[۳۰]، ۲۰۰۱). سرمایه‌ ارتباطی شامل دانش نهفته در تمام ارتباطات یک سازمان؛ چه با مشتریان، رقبا، تأمین کنندگان، اتحادیه‌های صنفی و یا نهادهای دولتی می‌باشد (بنتیس ۱۹۹۹).

موضوع اصلی سرمایه‌ ارتباطی، دانش موجود در کانال‌های بازاریابی و روابط با مشتریان است و عامل تعیین کننده‌ اصلی در تبدیل سرمایه‌ فکری به ارزش بازاری و در نتیجه، عملکرد کسب و کار سازمان می‌باشد (نمازی و ابراهیمی، ۱۳۸۸).

۲-۵ نظریه های موجود در زمینه‌ی اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری :

اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری در واقع روشی برای اندازه‌گیری دارایی‌های نامشهود یک شرکت است، و این موضوع هم در تحقیقات علمی و هم به صورت عملی مورد پذیرش قرار گرفته است. مطالعه‌ تحقیقات گذشته حاکی از انجام فعالیت‌های زیادی در اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری است، هر چند اندازه‌گیری این مفهوم هنوز در مراحل اولیه خود به سر می‌برد. هنوز هم ‌در مورد رویه‌های اندازه‌گیری کلی و یا ‌در مورد نظریه های اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری، اجتماعی صورت نگرفته است. وجود محققان از رشته‌های مختلف نظیر حسابداری، اقتصاد، امور مالی، استراتژی، منابع انسانی و روان‌شناسی منجر به چند بعدی شدن اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری، با بهره گرفتن از نظریه های مختلف در این زمینه شده است.

با بررسی تحقیقات انجام شده، مار، گری و نیلی^[۳۱] (۲۰۰۳)، به سه زمینه‌ی اصلی نظری رسیدند که بیان می‌کند چرا یک سازمان باید سرمایه‌ فکری خود را اندازه‌گیری نماید. این سه زمینه عبارتند از:

الف) نظریه استراتژی^[۳۲]

ب) نظریه تأثیر بر رفتار^[۳۳]

ج) نظریه اعتبار بیرونی^[۳۴]

علاوه بر دیدگاه‌های فوق که توسط مار و همکاران بیان شده است، در برخی از مقالات اخیر (برای مثال مک پرسون و پایک^[۳۵]، ۲۰۰۱؛ پایک و روس^[۳۶]، ۲۰۰۴) تئوری پایه‌ای در علوم به نام “نظریه اندازه‌گیری” نیز بیان شده است. در بخش بعد، نظریه های اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری که توسط مار و همکاران بیان شده است و همچنین نظریه اندازه‌گیری مطرح می‌شود.

الف) نظریه استراتژی

ب) تعریف عملیاتی: در این پژوهش از آزمون های استروپ،برج لندن، و کارت های ویسکانسین به ترتیب برای سنجش حل تعارض/ بازداری پاسخ، برنامه ریزی و ایجاد تغییر استفاده می شود(کشیاپ، ۲۰۱۲). توضیحات تکمیلی در این باره در قسمت ابزارهای تحقیق ارائه خواهد شد.

مروری بر پیشینه های نظری و عملی پژوهش تحقیق

فصل دوم:

مروری بر پیشینه های نظری و عملی پژوهش

در این فصل، در آغاز علاوه بر پرداختن به طبقه بندی اختلال وسواس فکری عملی، به مدل ها و نظریه های مرتبط اشاره خواهد شد. در قسمت اخیر بیشتر بر مدل فراشناختی و نوروپسیکولوژیک، به ویژه با توجه به هدف تحقیق حاضر، تأکید می شود و این قسمت خود را مسائل بینش و اختلال وسواس غرقه خواهد ساخت. در قسمت دوم این فصل، پیشینه­ های مرتبط با کارکردهای اجرایی، فراشناخت و بینش در بیماران وسواسی ارائه می‌گردد تا زمینه ورود به مسئله تحقیق حاضر به شکل تجربی فراهم گردد.

مبانی نظری

طبقه بندی و تشخیص اختلال وسواس فکری عملی

تاریخچه

نشانه های اختلال وسواس فکری عملی از اوائل قرن ۱۷ مشخص شده است. در آن زمان وسواس ها به طور کلی در یک چهارچوب دینی در نظر گرفته می شد و فرض بر این بود که مبتلایان توسط نیروهای خارجی مانند شیطان تسخیر شده اند(سالزمن^[۳۲] و تالر^[۳۳]، ۱۹۸۱). بدون تعجب روش درمانی معمول، جن گیری بوده که در برخی موارد موفقیت های درمانی به دست می داده است. در حالی که ‌در مورد رفتارهای اجباری که غالب شکایات بالینی درآن زمان بوده اطلاعات کمی موجود است. نکته قابل توجه این است که رفتارهای شستشو و تمیز کردن به طور واضح(مشخص) از ابتدا در ادبیات وسواس توصیف شده است. شاید اولین تصویر افسانه ای از اختلال وسواس، توصیف شکسپیر از خانم مکبث در قرن ۱۶ باشد. تا آنجا که می‌دانیم این شخصیت برای رهایی خود از احساس گناه، مکرراً درگیر شستشوی دست بوده؛ رفتاری که همچنان در ادبیات معاصر غالب است. در اوایل قرن ۱۹، وسواس از شکل معنوی(غیر مادی) وارد حیطه بررسی های پزشکی شد. وضعیتی که گونه ای از دیوانگی(سازه ای که قبلا معرفی شده بود و توسط تعدادی از روان پزشکان فرانسوی توصیف و تعریف شده بود) در نظر گرفته می شد. اسکیرول^[۳۴](۱۸۳۸) اولین کسی بود که گفت بیماران درجه خاصی از بینش را دارا هستند زیرا بیماران او می‌دانستند که وسواس هایشان بسیار قوی و غیر قابل مقاومت است. ‌بنابرین‏ مفهوم “روان­رنجوری^[۳۵]” از اوایل سال‌های ۱۸۰۰ به صحنه آمد؛ مفهومی که بعدها زمانی که مورل^[۳۶] وسواس را “بیماری هیجانی ” توصیف کرد ابداع شد. او برای اشاره غیر معمول به وجود بینش از کلمه “وسواس^[۳۷]” استفاده کرد. در اواخر قرن نوزدهم لگراند دو سالئه^[۳۸] وسواس را به عنوان دیوانگی با بینش توصیف کرد اما متذکر شد که نشانه های روان­پویشی نیز می‌تواند حضور داشته باشد.(موضوعی که بعدا در تشخیص های افتراقی بحث برانگیز شد).البته در آن زمان وسواس، هراس­ها، وحشتزدگی و سایر نشانه های جسمانی به خوبی متمایز نشده بودند و تعریف و توصیف وسواس را مغشوش تر کرده بودند(منزیس و دی سیلوا، ۲۰۰۳).

در اروپا این توصیف های اولیه از وسواس بر جنبه­ های متفاوتی از این اختلال متمرکز بود و به شدت به موضوعات فرهنگی غالب در وطن نویسنده متکی بود. در حالی که انگلیس بر بعد دینی وسواس متمرکز بود و آن را به عنوان یک بیماری مالیخولیایی می دید؛ فرانسه بر فقدان اراده تأکید می کرد و اضطراب را قلب بیماری تعریف می کرد. نویسنده های آلمانی مانند وستفال^[۳۹] در سال ۱۸۷۸ افکار غیر منطقی را پدیده‌های نورولوژیکی تعریف می‌کردند(می‌دانستند) که نمود شناختی دارند(منزیس و دی سیلوا، ۲۰۰۳).

این توصیف های اروپایی اولیه از وسواس، به خصوص چشم اندازهای فرانسوی و آلمانی ، راه را برای رویکردهای روانشناختی که از اول قرن بیستم پیدا شد، باز کرد. تا این زمان وسواس به عنوان یک وضعیت پزشکی در نظر گرفته می شد که درمان آن در چهارچوب پزشکی مجاز بود(راچمن^[۴۰] و هادسون^[۴۱]، ۱۹۸۰).فقط زمانی که روانشناسی بالینی از روانپزشکی بالینی موجود ایجاد شد، یک رویکرد غیر آسیب شناسی و غیر دینی به طور مشخص ارائه شد. پژوهش­های لگرانددوسائوله و جنت^[۴۲] در ۱۹۰۳ اولین توصیف هایی بودند که در مسیر روانشناختی روان­رنجوری وسواس قرار گرفته بودند. او ادعا کرد که همه بیماران وسواسی شخصیتی نابهنجار با ویژگی هایی مانند اضطراب، نگرانی مفرط، فقدان انرژی و تردید دارند و درمانی موفق، برای آیین مندی های اجباری همسو با رشد متعاقب رفتار درمانی توصیف کرد(جنیک^[۴۳] و همکاران، ۱۹۹۸؛ راچمن و هادسون، ۱۹۸۰).

در همین مواقع فروید(۱۸۹۶) یک نظریه انقلابی برای افکار وسواسی ارائه داد. او افکار وسواسی را به عنوان ملامت نفس های مبدلی(تغییر شکل یافته ای) توصیف کرد که ناشی از سرکوبی است و همیشه با اعمال جنسی که در کودکی با لذت صورت می گرفته ارتباط دارد(فروید، ۱۸۹۶؛ص ۱۶۹). این نظریه به طور برجسته ای با توجه به تجارب او با بیمارانش در قرن ۱۹ فورمول­بندی شده بود. هر چند فروید تعدادی از بیماران را دیده بود که از روان­رنجوری وسواسی رنج می‌برند، ولی بسیاری از تفکرات و نوشته های وی ‌در مورد وسواس بر اساس موردی بود که الان به نام رت من^[۴۴](مرد موشی) مشهور است که به طور خلاصه در زیر مطرح می شود(منزیس و دی سیلوا، ۲۰۰۳).

این بیمار -یک جوان با تحصیلات دانشگاهی- به فروید گفت که از کودکی از وسواس رنج می‌برد. او به عنوان یک کودک، وسواس فکری غیر طبیعی راجع به مرگ پدرش را تجربه کرده بود( اعتقاد داشت که قدرت کنترل سلامت عمومی پدرش را داشته است). بدون سوالات آشکار ساز شروع به بحث ‌در مورد مسائل جنسی کودکی کرد. او اظهار داشت که از سال‌های اولیه آرزو داشت دختران برهنه را ببیند و آن ها را لمس کند. همراه با چنین تمایلی احساس می کرد اگر جلوی این افکار را نگیرد ممکن است پدرش بمیرد. بیمار بعدا تکانه های خاصی را شکل داد که معتقد بود در دفع یک شر قریب الوقوع مؤثر است. این تکانه ها امروز بیشتر تحت عنوان اجبارهایی شناخته می شود که باعث کاهش اضطراب مربوط به افکار وسواسی می شود(منزیس و دی سیلوا، ۲۰۰۳).

بعدا این بیمار در زندگی خود، با افسر ارشدی برخورد کرد که وی را به شیوه ای بسیار ناراحت کننده مجازات کرد. در این روش خاص شکنجه، مجرم بودن را به او تحمیل می‌کردند و بعد موش هایی را زیر گلدان قرار می‌دادند و گلدان را به صورت برعکس روی باسن مرد می گذاشتند. موش ها که راهی برای فرار نداشتند به تدریج با سوراخ کردن باسن راه خود را می یافتند(فروید،۱۹۰۹). همچنین زمانی که بیمار این داستان را برای فروید می گفت وحشت را بروز می‌داد(وحشت وجودش را فراگرفته بود). فروید این را به عنوان ترس لذت از خود تعبیر کرد که خودش(بیمار) به آن آگاه نبود. علت تسریع کننده وسواس های فکری این مرد هیچ گاه توسط فروید یا خود بیمار مشخص نشد. فروید(۱۹۰۹) ادعا کردکه: پیش شرط های کودکانه روان­رنجوری ممکن است با فراموشی نادیده گرفته شود هرچند موارد فوری بیماری در حافظه باقی می ماند(منزیس و دی سیلوا، ۲۰۰۳).

عملگرهای جمع و ضرب را می توان در خصوص ماتریس ها نیز اعمال نمود. با فرض اینکه V و W ماتریس های مربع از درجه n هستند، جمع و ضرب ماتریس ها به صورت زیر تعریف می شود:

۵
۶

پس توان n ام ماتریس V به ازای n>0 به صورت زیر تعریف خواهد شد:

اثر نهایی یک مفهوم بر دیگری مطابق تعریف زیر محاسبه می­ شود:

تعریف. اثر نهایی متغیر بر متغیر برابر با مجموع اثرات غیرمستقیم همه مسیرهای از به است. فرض کنیم v ماتریس مجاورت یک نقشه علّی باشد، ماتریس اثر نهایی( ) ماتریسی است که درای ijام آن اثر نهایی بر می‌باشد و از رابطه به دست می ­آید.

اگر طولانی­ترین مسیر در نقشه با طول k باشد می­توانیم رابطه بالا را به صورت بنویسیم اما توجیه این رابطه را بدین صورت بیان کنیم که v مسیرهای با طول یک را نشان می­دهد و عنصر اثر مستقیم بر را نمایش می­دهد. و به همین ترتیب نشانگر مسیرهای غیرمستقیم با طول دو (طی دو مسیر مستقسم) ‌می‌باشد. حال اگر به از مسیرهای مختلفی ارتباط داشته باشد تمام مسیرهای غیرمستقیم ممکن با طول های متفاوت با هم جمع شده و عنصر که همان اثر نهایی بر است را تشکیل می­ دهند.

۲-۱-۳-۶ نقشه­های شناخت فازی

نتایج روش انگاره نگاری شناختی به واسطه­ نمایش محدود روابط، برای سیستم­های پیچیده ناکارآمد بوده است زیرا عموماً رابطه علیّت در سیستم­های دنیای واقعی به صورت بولی (دو ارزشی، بلی و خیر) نمی ­باشد. روابط بسیار پیچیده­تر از آن هستند که تنها با یک علامت توصیف شوند. این موضوع انگیزه­ای برای توسعه نقشه­های شناخت شد.

ده سال پس از آکسلرد، در سال ۱۹۸۶ کاسکو^[۲۹] نقشه های شناخت فازی را معرفی کرد. اصول این روش از نظر نمایش مدل به صورت مجموعه ­ای از مفاهیم که توسط روابط به هم وصل ‌شده‌اند، شبیه به رویکرد آکسلرد ‌می‌باشد. در مقایسه با نقشه­های شناخت، برجسته ترین خصوصیت نقشه­های شناخت فازی به شیوه­ نمایش روابط علّی بین مفاهیم برمی­گردد. در این نقشه­ها به جای یک علامت صرف، به هر یال یک عدد نسبت داده می­ شود که قدرت رابطه علّی موردنظر را بیان می­ کند. نقشه های شناخت فازی روابط را با عبارت­های فازی نظیر ضعیف، متوسط، قوی یا خیلی قوی توصیف ‌می‌کنند. به عبارت دیگر وزنی که به کمان یک طرفه­ای از گره A به گره B نسبت داده می­ شود، به صورت کمی بیان می­ کند که مفهوم A تا چه اندازه سبب مفهوم B می شود. معمولا قدرت رابطه بین دو گره (مقدار وزن) در بازه [-۱ , ۱] نرمال سازی می­ شود. مقدار ۱- حداکثر تاثیر منفی و ۱ حداکثر تاثیر مثبت را نشان می­ دهند، و صفر بیانگر عدم وجود اثر علّی است. سایر مقادیر به سطوح میانی تاثیر مربوط می­شوند. در نتیجه یک نقشه شناخت فازی با مجموعه ­ای از گره­ ها و کمان­ها تشریح می­ شود که کمان­ها با وزن­هایشان نمایش داده می­شوند.

به منظور اهداف محاسباتی ‌می‌توان نقشه­های شناخت فازی را به وسیله یک ماتریس مربع نشان داد که ماتریس ارتباط خوانده می­ شود و حاوی وزن تمام یال­هایی است که مفاهیم مربوطه در سطر و ستون را با هم مرتبط می­سازند. ‌بنابرین‏ سیستمی با N گره را می توان به وسیله یک ماتریس ارتباط N*N نمایش داد.

۲-۱-۳-۴-۱ روابط جبری در مدل فازی

همان‌ طور که اشاره شد نقشه­های شناخت فازی گراف­هایی هستند که ‌می‌توان به تعریف مجموعه برای آن ها پرداخت، فرض کنید X یک مجموعه غیر تهی است و نشان دهنده مجموعه فازی توانی X است( مجموعه ای که شامل تمام زیرمجموعه­های مجموعه X است).

برای زیرمجموعه­های B و A، درجه تعلق A به B را با علامت نشان می­ دهند که درجه تعلق مجموعه A به مجموعه توانی فازی B را نشان می­دهد. درجه تعلق برای نشان دادن رابطه علّی فازی استفاده می­ شود. زیرمجموعه فازی یک فضای کمی در X را نشان می­دهد. اگر A تحت عنوان تعریف شود برای یک Q ، Q~ است(~ یعنی نقیض محلی یا مکمل جزیی). بعضی از زیرمجموعه­های فازی µ یک فضای تعدیل کننده بر روی X است و X µ باشد(X یک تعدیل­گر پیش فرض است). اگر آنگاه µ فضایی از مفهوم(عقیده) بر روی X است. یعنی اگر = آنگاه می توان µ را فضای مفهوم­ها خواند. کاسکو فضای مفهوم را علّی می­داند اگر که شرایط زیر برای هر برقرار باشد:

زمانی که مجموعه هایی از ماتریس * که با هم ارتباط علّی دارند مشخص شدند، گراف مشخص می­ شود. و این امر منجر به تعریف تابع روابط فازی می­ شود. تابع روابط فازی تابعی است که مجموعه برد آن شامل بیش از ۲ عضو باشد.

یک تابع روابط فازی بر روی مجموعه است که درجه تعلق به مجموعه توانی فازی را نشن می‌دهد. مجموعه p می‌تواند هر مجموعه ­ای باشد که به صورت نسبت تعریف شده است.به صورت کلاسیک p= تعریف می شود.

قوانین جبری روابط علّی، نحوه ارتباطات علّی و ترکیب این روابط را بروی یک نقشه شناخت فازی کنترل می‌کنند و ‌بنابرین‏ زنجیره های پسرو و پیشرو را کنترل ‌می‌کنند.

اکسلرد از اثر علّی غیرمستقیم مفاهیم بر هم در نقشه شناخت صحبت می­ کند. یک مسیر استنتاج شده از گره مفهوم به گره مفهوم را در نظر بگیرید: که اندیس متغیرهای متوالی بین دو متغیر i و j هستند. آکسلرد بیان می­ کند که تاثیر غیرمستقیم بر منفی است اگر تعداد فلش­های منفی در مسیر فرد باشد و مثبت است اگر تعداد فلش های موجود در مسیر زوج باشد. تاثیر نهایی بر روی منفی( مثبت) است اگر تمام روابط غیرمستقیم مربوط با منفی (مثبت) باشد.

اگر نشان دهنده میزان تاثیر غیرمستقیم میان دو متغیر و در مسیر rام باشد، برای محاسبه اثر نهایی بر ابتدا به تعیین کوچک­ترین مقدار در تک تک مسیرها می­ پردازیم، وزن روابط علّی میان دو متغیر متوالی pام و (p+1)ام است که میان دو متغیر i و j در مسیر rام قرار دارند( Kosko,1986).

سپس طبق معادله زیر برزگترین مقدار را از میان m مسیر ممکن، به عنوان اثر نهایی بر در نظر می گیریم.

به طور مثال اگر بخواهیم تاثیر غیرمستقیم بر را در شکل زیر با توجه به مقادیر احتمالی داده شده (بسیارزیاد> بسیار >کمی >وجود ندارد) محاسبه نماییم.

سه مسیر از گره۱ به گره ۵ وجود دارد. لذا از به سه اثر غیرمستقیم خواهیم داشت.

پس اثر نهایی بر برابر خواهد بود با

۲-۱-۳-۴-۲ استراتژی های ایجاد و توسعه یک نقشه شناخت

دو دسته تکنیک عمده برای ایجاد و توسعه نقشه­های شناخت فازی وجود دارد. دسته اول روش­های متکی به خبرگان نامیده می­شوند که شامل تکنیک­هایی می­ شود که تنها دانش انسان را استخراج می­ کند. به دلیل فقدان رویکردهای خودکار یا نیمه خودکار که فرایند انگاره نگاری شناختی را پشتیبانی کنند تا مدت­ها این روش به طور خاص تنها روش ایجاد نقشه­های شناختی فازی بود. اخیراً تلاش هایی برای طراحی روش­های محاسباتی صورت گرفته است. این روش­ها بر آن هستند تا جانشین خبره شوند یا به وی کمک کنند و ساختار مدل را به شیوه­ای خودکار یا نیمه خودکار فراگیرند( استچ و دیگران ^[۳۰]۲۰۰۵؛ ۲۰۱۰^[۳۱]).

‌بنابرین‏ با مطالعه سیر تاریخی قیمت ها نمی توان آینده قیمت ‌دارایی های مالی را پیش‌بینی کرد.در بازار نیمه قوی، قیمت دارایی های مالی نشانی از تمامی اطلاعات عام و منتشر شده است. در چنین بازاری علاوه بر اطلاعات گذشته، تاثیر اطلاعات منتشره اعم از ویژگی های شرکت و یا مشخصات صنعت نیز آشکار است.اما در صورت تاثیرگذاری تمامی اطلاعات اعم از گذشته، منتشر شده و نهانی و خاص بر قیمت، می توان گفت بازار سرمایه قوی و کارآمد است و قیمت ها آینه تمام نمای تاثیر اطلاعات آشکار و پنهانند(فاما،همان منبع).

برخی از کارشناسان بازار سرمایه ‌بر اساس این تقسیم بندی، بورس تهران را از سطح ضعیف کارایی تعریف شده نیز بی بهره می دانند. شاید مهم ترین دلیل چنین وضعیتی عدم تخصیص بهینه منابع مالی کشور در بخش های سودآور اقتصادی باشد که رشد و توسعه کشور را در اختیار دارند. از جمله نخستین دلایل ضعف بازار سرمایه، نداشتن قوانین جامع و هماهنگ است که در برخی موارد مشکلات اساسی را باعث شده. یکی از مواردی که نبود قوانین روشن و امکان مقابله با متخلفان به وضوح رخ می کند، نظارت مستمر بر فعالیت ها و نشانه ها و افشای کامل اطلاعات شرکت ها و مؤسسات فعال در بازار است. نظارت اصولی و بررسی تطبیق شرایط شرکت با شرایط هیئت پذیرش تنها در بدو ورود به بورس رعایت می‌شود و پس از آن به دلیل نبود جریان پایش منظم و مستمر این موارد به فراموشی سپرده شده و از سوی مسئولان شرکت ها به درستی رعایت نمی‌شود.(عباسیان ، ۱۳۸۹).

عوامل تاثیر گذار بر کارایی بورس

کارایی بورس اوراق بهادار که نشان دهنده وضعیت بازار بورس و اقتصاد کشور است تحت تاثیر دو عامل قرار می‌گیرد الف – عامل داخلی که شامل مدیریت شرکت ،درجه کارایی ،ساختار واحد تولیدی، درجه سود آوری و رقابت پذیری آن است .

ب- عامل خارجی یا بیرونی مانند قوانین مالیاتی، بحران های سیاسی و اقتصادی ، جنگها و انقلابات، تحریم ها، وخامت یا بهبود رابطه مبادله تجاری ،قوانین و مقررات اقتصادی و سیاست های دولت می‌باشد(پور حیدری ۱۳۸۹).

به طور کلی تحولاتی که در اقتصاد کشور یا در سطح جهانی رخ دهدباعث نوسانات در بازار بورس می‌گردد و مهمترین آن ها را می توان به صورت زیر بیان نمود .

۱-کسری حساب جاری – زمانی که تراز پرداخت های خارجی کشور دارای کسری است قیمت سهام تنزل و رکود در بازار بورس ایجاد می گرددزیرا کسری تراز خارجی به وخامت اقتصاد ملی دلالت دارد.

۲-تغییرات نرخ ارز-تغییرات نرخ ارز نیز باعث نوسان در بازار بورس می‌گردد. افزایش نرخ ارزبرای واحدهایی که کالا و خدماتی از خارج می خرند هزینه بالایی در بر داشته و سود آوری آن ها را کاهش می‌دهد.

۳-تورم-افزایش شاخص قیمت های داخلی باعث نوسان در بازار بورس می‌شود .تورم باعث کاهش بازده واقعی سهام شده و نرخ سود آوری واحد های تولیدی و تجاری را کاهش می‌دهد.

۴-اوضاع و احوال اقتصادی – بازار بورس همچنین تحت تاثیر اوضاع و احوال اقتصادی قرار می‌گیرد . زمانی که اقتصاد در حالت رونق و شکوفایی است بازار بورس هم از رونق و گرمی بر خوردار است و بر عکس در حالت رکود و کسادی اقتصاد فعالیت های بازاربورس هم دچار رکود می‌گردد(باوندپور،۱۳۸۹).

۵-نرخ بهره-از آنجا که نرخ بهره یک هزینه سرمایه گذازی است بالا بودن آن باعث کاهش سود آوری واحد های تولیدی و تجاری می گرددو در نتیجه ارزش سهام آن ها سقوط می‌کند . از طرف دیگر بالا بودن نرخ بهره باعث هدایت سرمایه ها بطرف سیستم بانکی شده که باز بازار بورس را دچار مشکل می‌سازد .

۶-ثبات سیاسی-بی ثباتی سیاسی و عدم امنیت در جامعه علاوه برسقوط بازار بورس اقتصاد را هم نابود می‌کند .در زمانی که نا امنی و بی ثباتی بر جامعه حاکم است نه تنها کسی تمایل به سرمایه گذاری و خرید سهام نداشته بلکه سرمایه خویش را هم از کشور خارج می‌کند .

۷- تحریم های اقتصادی –تحریم و بایکوت های اقتصادی که گاهی برای کشوری رخ می دهدباعث سقوط ارزش سهام در بازا ر بورس و ایجاد رکود در آن می‌شود .

۸- قوانین و مقررات دولتی –قوانین و مقررات اقتصادی و سیاست هایی که گاهی دولت ها در پیش می‌گیرند باعث رکود بازار بورس و ایجاد نوسان در آن می‌شود .

با توجه به آنچه که در خصوص بازار بورس اوراق بهادار و چگونگی کارایی و حرکت آن گفته شد این سؤال مطرح می‌گردد. آیا روند حرکت بورس اوراق بهادار تهران نامانا بوده و از گام تصادفی پیروی می‌کند یا مانا است و از میل باز گشت به میانگین تبعیت دارد. این سؤال و پرسشی است که بایستی به آن پاسخ داده شود. و هدف این تحقیق هم پاسخ دادن ‌به این پرسش است.

۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

بررسی پدیده‌ها و موضوعات اقتصاد ی اجتماعی و سیاسی زمانی احساس می‌شوند و ضرورت پیدا می‌کنند که انسان به درجه ای از آگاهی و کنجکاوی می‌رسد و این سؤال برای او مطرح می‌گردد که پدیده یا موضوع مورد نظر چه تأثیری بر زندگی اجتماعی او داشته یا حل مسئله چه کمکی به رفع مشکل جامعه می‌کند(باوند پور ۱۳۸۹). یکی از موضوعاتی که همواره توجه اقتصاددانان و صاحب‌نظران امور مالی را به خود جلب نموده و از نظر جامعه هم از اهمیت و ضرورت بالایی بر خوردار است بورس اوراق بهادار می‌باشد بازار بورس اوراق بهادار در رشد اقتصاد و حل بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی می‌تواند نقشی حیاتی ایفا کند. این بازار باعث مشارکت هرچه بیشتر مردم در تأمین سرمایه مالی واحدهای صنعتی و سهیم شدن آن ها در مالکیت شرکت ها، کنترل تورم، رشد تولید ناخالص ملی، افزایش تعهد مدیریت نسبت به سهام‌داران و در نهایت ارتقا کارایی اقتصادی می‌گردد.‌در مورد عملکرد بورس و روند حرکت آن اختلاف نظر بین محققین و پژوهشگران وجود داشته است عده ای با بررسی حرکت بورس در کشوری و در یک مقطع زمانی خاص مانایی حرکت بورس را ثابت کرده‌اند و برخی هم در کشوری دیگر به نتیجه ای عکس یعنی حرکت نامانایی دست یافته اند.حرکت مانایی به فقدان کارایی و حرکت نامانایی به کارایی بازار بورس اوراق بهادار اشاره دارد.

اهمیت برای رئیس: کارمند جدید حالتی از ترس، احترام و شگفتی نسبت به مافوقش دارد. او زیاد درباره مسئول و نحوه کارش نمی داند، ولی ممکن است خیلی زود دریابد که رئیسش آگاهی چندانی ندارد و یا حداقل برای کاری که انجام می‌دهد مناسب نیست. او با این سؤال شروع به کار می‌کند که چه چیزی برای مافوق مهم است؟- این موضوع مربوط می شود به ارزشیابی کار، چون مسئول بیشترین قدرت را در ارزشیابی فعالیت ها دارد- اما در اکثر اوقات اساس و ضابطه ارزیابی را درک نمی کند: آیا او به لحاظ همسان بودن با مسئولان، مثبت ارزیابی می شود و بالعکس؟ آیا…؟یک نکته جالب هم این است که بعضی از کارکنان ساعی وقت اضافی می‌گذارند تا امور محوله را در زمان تعیین شده به اتمام برسانند. اما کارهایشان بعد از- به عنوان مثال- یک هفته مروری سطحی می شود. به همین لحاظ آن ها فکر می‌کنند اگر بناست کار را با یک هفته تأخیر آن هم ‌به این ترتیب بررسی کنند، دفعه بعد ما هم موضوع را آسان می گیریم و از وقت باقی مانده استفاده می‌کنیم.

سیاست های ترفیع: وقتی کارمند جدید به تشکیلات ملحق می شود به اطراف نگاه می‌کند و افراد مختلف را در موقعیت های متفاوت می بیند. همه چیز به نظر منطقی می‌آید، رئیس ها شبیه رئیس اند و رؤسای بالاتر مانند رؤسای بالاتر. او فرض می‌کند دلایل خوبی وجود دارد که چرا این افراد در آن موقعیت ها هستند. اما همان طوری که زمان می گذرد، می بیند موقعیت افراد تغییر می‌کند. برخی از افراد جوان تر و کم تجربه تر در مقام مدیریت قرار می گیرند، متعجب می شود که به عنوان مثال چرا کارمند «الف» از کارمند «ب» که به نظر می رسید مشارکت بیشتری در امور دارد موقعیت بهتری را به دست آورده است. چه ضابطه ای برای ارتقاء و تنزل درجه وجود دارد؟ او چه شانسی برای ترفیع خواهد داشت؟ این فرایند الگوی بدی است، چرا که ممکن است از آن به بعد روی اموری تأکید کند که بیشتر مانع پیشرفت می شود.

عدم چالش در امور محوله: بعضاً کارمند درمی یابد که مشغول انجام فعالیت هایی است که کمتر از قابلیت اوست. در مقابل فعالیت ها و پروژه های بزرگتر- که هم اعتبار علمی به همراه دارد و هم پیامد مادی- به نیروهای دیگر سپرده می شود و او طی زمان فقط نظاره گر آن ها‌ است. به همین دلیل به جایی می‌رسد که از خود می پرسد برای این امور سطحی بود که سال‌های عمر را صرف کردم و در مدرسه و دانشگاه آموزش دیدم؟

اتلاف وقت: یک فرد پرتلاش با تمام نیرو کار می‌کند. سخت فعال است و سعی می‌کند تا حد ممکن کارا و مؤثر باشد. اما به زودی می فهمد که مدام باید در جلسات غیرضروری شرکت کند و کارهای اداری بی ربط انجام دهد. به همین لحاظ از خودش می پرسد هنگامی که کارهای بی فایده وقت من را تلف می‌کند و هیچ نظارتی صورت نمی گیرد که آیا من کار با ارزش انجام می دهم یا نه، چرا خودم وسواس داشته باشم.

نادیده گرفته شدن: اگرچه فرد برای قابلیت های منحصر به فردش استخدام شده است، اما درمی یابد کسانی هستند که فکر می‌کنند او باید شبیه افراد دیگر باشد. به نظر می‌رسد آن ها می خواهند همه کارکنانش قابل جایگزینی باشند. به قدری که بتوانند افراد را مانند مهره های سرباز در شطرنج به راحتی کنار بگذارند(مهریزی،۱۳۸۴).

در مقابل این برداشت ها چه باید کرد؟ افراد فعال به واسطه مواردی که طی سالها می بینند و می شنوند بی انگیزه می‌شوند. اموری که دیدگاهشان را نسبت به فرهنگ کاری تغییر می‌دهد. این تجربیات با سیستم ارزشی که پایه های خودجوشی یا انگیزه درونی را فراهم می‌سازد تضاد پیدا می‌کند. در حالی که انگیزه درونی تنها نوع انگیزه است که واقعاً کار می‌کند و به نتیجه می‌رسد. آیا دیدگاه اشخاص غیر واقعی است؟ خیر. چون این دیدگاه بر اساس اهداف و خط مشی هایی که سازمان ها مطرح می‌کنند، شکل گرفته است. باید قبول کرد که تجسم فرهنگی افراد همانی است که از آن ها خواسته شده است. شاید این وضعیت آگاهانه به وجود نیامده است. پس چه باید کرد؟ ما می‌دانیم که شرکت ها و سازمان ها می خواهند مورد توجه باشند، فعالیت هایشان مورد استفاده قرار بگیرد و مردم از آن ها قدردانی نمایند. برای رسیدن ‌به این جایگاه سازمان ها باید با کارایی بالا فعالیت کنند. لازمه این امر استفاده مؤثر از توانایی ها و تجربیات افراد است. بالطبع با قراردادن کارکنان با سابقه در این مسیر، می‌توانیم بی انگیزگی را از بین برده و یا حداقل کاهش بدهیم.

۲-۱۸- موانع انگیزه کاری

۱- طرز تلقی نسبت به کارکنان : نگاه به کارکنان غالبا ماشینی بوده و نیازها، توانمندی های آنان ، خدمات شخصی ، ارزش‌ها و مهارت‌های آنان توجه نمی شود.

٢- هدف کار : هدف کار ممکن است غیرقابل دستیابی بوده ، قابل سنجش نباشد و بخوبی تعریف نشده باشد.

٣- راه و روش انجام کار: مسئولیت های شغلی ممکن است غیرقابل تعریف ، غیرقابل سنجش ، غیرقابل دست یابی و بی ارتباط با هدف کاری باشد.

۴- رهبری: شکست رهبری در اعطای مزایا و امکانات شغلی و پاداش مناسب به کارکنان.

۵-سه جانبه گرائی : تأثیر نظامهای ارتباطی غیررسمی بر همکاران ، اتحادیه ها و اعضای خانواده (کردرستمی،۱۳۹۰).

۱- ۲-۱۸- استراتژی هائی برای غلبه برموانع انگیزه کاری در سازمان

۱- تجزیه و تحلیل شغل : این تجزیه و تحلیل می بایست بیشتر تأکید بر ویژگی های کارکنان و تحلیل دگرسوئی برای ارتباط بین شرح شغل و ویژگی های کارکنان داشته باشد.

۲- حسابداری منابع انسانی: حسابرسی ضریب هوشی ، صفات شغلی ، و دارا بودن پرونده اطلاعاتی در خصوص هر یک از کارکنان.

٣- انتخاب کارکنان: انتخاب فرد مناسب برای جای مناسب و در زمان مناسب.

۴- تغییر طرز تلقی: کارکنان به مثابه یک نظام انسانی دارای نیازهای مشخصی هستند، طرز تلقی آنان می بایست بیشتر مرتبط با شغل و سازمان باشد.

۵- روشن بودن نقش: شرح شغل و نقش های کاری افرادی به خوبی روشن و توصیف شود. نقش می بایست برای هر دو سطح بالا و پایین از کارکنان تا مدیران بخوبی و وضوح قابل احصاء باشد.

۶- آموزش: آموزش های مرحله ای برای ارتقاء مهارت کارکنان ، تجزیه و تحلیل نقش کاری و توسعه رهبری بسیار حیاتی است.( ارتباطات ، مزایای شغلی و تصمیم گیری و…)