«هنگامی که زنان را طلاق دادید و عده آنان به سر آمد یا از راه نیکی و رضا و رغبت به آنان رجوع کنید یا آنان را به نیکی رها سازید به منظور اضرار و تعدی به ایشان رجوع نکنید و کسی که چنین کند به خود ظلم کرده است».
در این آیه صراحتاً از رجوع به زنان مطلقه رجعیه به منظور اضرار به آنان نهی شده است یعنی رجوعی که از روی رضا و رغبت نبوده بلکه فقط به قصد آزار و ایذاء زن صورت می‌گیرد.
د) «… من بعد وصیه یوصی بها او دین غیر مضار و وصیه من الله و الله علیکم حکیم^[۱۳۵]».
«پس از خارج کردن آنچه به آن وصیت شده و دینی که به قصد اضرار نبوده سهم ورثه را بدهید این توصیه‌ای از جانب خداوند است و خداوند دانای حکیم است».
لازم است در توضیح و تفسیر این آیه گفته شود که از منظر دین مبین اسلام به هر فرد مسلمانی اجازه داده شده است که بخشی از ثروت و دارایی خویش یعنی ثلث آن را برای هر فردی یا هر موردی که خواسته باشد برای بعد از مرگش وصیت کند که به آن فرد داده شود یا در مورد مذکور مصرف گردد این حق در این حد برای آن داده شده است که شخص به منظور عملی کردن کینه و نفرت خویش از بعض یا تمام ورثه کاری نکند که آنان از ارث محروم شوند یا مثلاً اقرار به دینی کند که حقیقتاً وجود نداشته و ذمه او به این دین مشغول نبوده است و صرفاً به منظور اضرار بر ورثه این اقرار صورت گرفته باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هـ) «… و لا یضار کاتب و لا شهید…^[۱۳۶]».
آیه فوق بخشی از طولانی‌ترین آیه قرآن سوره بقره است که مفسرین در تفسیر آیه فوق نیز دو احتمال را مد نظر قرار داده‌اند. بر مبنای احتمال اول چنانچه کاتب و شهید در آیه نایب فاعل تلقی شوند، معنای آیه این خواهد بود که بر نویسنده به خاطر سندی که برای دین نوشته یا شاهدی که در این باره شهادتی داده، نباید ضرر و زیان رسانیده شود و بر مبنای احتمال دوم در صورتی که کاتب و شهید در آیه فاعل تلقی شوند، ترجمه و توضیح آیه این است که کاتب دین نباید چیزی را که نگفته‌اند بنویسد و شاهد نیز نباید چیزی را که ندیده است شهادت دهد که البته در هر حال منظور، نفی ضرر زدن است.
گفتار دوم: روایات و احادیث مربوط به قاعده لاضرر
فقهاء، اعم از فقها عامه و امامیه در بحث مربوط به قاعده لاضرر به ندرت به آیات قرآنی استناد نموده‌اند و عمدتاً استناد آنان به روایات زیادی است که در این خصوص وجود دارد و از طرق مختلف نقل شده و در کتب فریقین به صورت متواتر آمده است و در همه این روایات عبارت «لاضرر و لاضرار» ذکر شده است.
علت آنکه مستندات و مدارک قاعده لاضرر مانند بیشتر ابواب فقه سنت است آنستکه حقیقتاً سنت تحقق و تعیّن کتاب یعنی قرآن کریم در عمل پیغمبر (ص) خصوصاً و سایر معصومین علیهم‌السلام است وقتی که هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه صورت گرفت اقدام به برپایی حکومت فرمودند هر جا که مردم در روابط معاملی و مالی و سیاسی و اجتماعی و… خویش بلاتکلیف و سرگردان بوده و با مشکل مواجه می‌شدند با مراجعه به خدمت پیامبر (ص) حکم آنها را از رسول گرامی (ص) خواستار می‌شدند که احکام مربوط توسط ایشان بیان و در بسیاری از موارد در عمل نیز پیاده می‌شد بدین ترتیب می‌توان گفت اصولاً فقه و حقوق اسلامی عمدتاً ملهم و منبعث از سنت بوده و روایات در آن نقش پایه و زیربنایی دارد.
از برخی از محققین حکایت شده است که ادعا نموده‌اند اخبار مربوط به موضوع «لاضرر و لاضرار» به سر حد تواتر رسیده است.
بعضی از محققین تواتر لفظی و تواتر معنوی را در مورد این اخبار درست ندانسته‌اند. چنانچه قائل به این امر شویم که این اخبار به سر حد تواتر نرسیده است می‌توان گفت بدون شک به سر حد استفاضه رسیده است که ذیلاً به ذکر چند مورد مهم و توضیح پیرامون آنها می‌پردازیم.
الف) روایت مربوط به داستان سُمره بن جندب و مرد انصاری که از جمله مرحوم کلینی، در کتاب کافی آورده است به این صورت که زراره از امام باقر (ع) روایت کرده که فرموده است «سمره بن جندب» درخت خرمایی در باغ یکی از انصار داشت، منزل آن مرد انصاری در مدخل و محل ورودی باغ بود سمره مرتباً برای رفتن به طرف درخت خود از منزل انصاری عبور می‌کرد و اجازه نمی‌گرفت مرد انصاری از او خواست که وقتی برای سرکشی درخت خرمای خود می‌رود اجازه بگیرد ولی سُمره از قبول این درخواست امتناع کرد لذا مرد انصاری شکایت نزد پیامبر (ص) برد پیامبر (ص) سمره را احضار و شکایت مرد انصاری را به اطلاع او رسانید و از او خواست وقتی که قصد دارد وارد باغ شود اجازه بگیرد و سمره مجدداً امتناع کرد وقتی پیامبر (ص) چنین دید از او خواست تا درخت خرمایش را بفروشد و قیمت آن را الی ماشاء‌الله بالا برد باز سُمره نپذیرفت پیامبر(ص) فرمود در برابر آن درختی در بهشت بگیر سُمره قبول نکرد پیامبر (ص) به مرد انصاری فرمود: برو درخت او را بکن و پیش او بینداز زیرا «لاضرر و لاضرار» پیغمبر به سمره فرمود:
«انّک رجل مضار و لاضرر و لاضرار».^[۱۳۷]
ب) روایت دیگری را کلینی در کتاب کافی کتاب‌المعیشه باب اضرار روایت ۸ از امام باقر (ع) شبیه روایت فوق را ذکر کرده است.
ج) همچنین مرحوم صدوق در «من لایحضرهُ الفقیه» روایتی شبیه روایت فوق را در باب حکم حریم از امام باقر (ع) نقل کرده است.
با بررسی هر سه روایت مشخص می‌شود که مفاد هر سه روایت صراحت در حرمت اضرار به دیگری داشته و دلالت مطابقی بر قاعده لاضرر دارد.
د) در کتاب کافی از امام محمدباقر (ع) روایتی در خصوص حق شفعه آمده است که ترجمه آن چنین است: «پیامبر بین شرکاء و زمین‌ها و مساکن قضاوت به شفعه کرد و فرمود «لاضرر و لاضرار» ضرر و ضرار وجود ندارد و فرمود وقتی که تقسیم انجام گرفت و حدود مشخص شد دیگر حق شفعه نیست».^[۱۳۸]
هـ) در کتاب کافی از امام صادق (ع) روایت شده که پیامبر (ص) بین اهل مدینه در آبیاری درختان خرما قضاوت کرد و فرمود که باید از باقیمانده آب ممانعت نشود و بین اهل بادیه، قضاوت نمود و گفت از باقیمانده آب جلوگیری نشود چون از باقیمانده گیاهان جلوگیری می‌گردد و فرمود «لاضرر و لاضرار».^[۱۳۹]
و) در مستدرک محدث نوری از امام صادق (ع) نقل شده است که «از آن حضرت درباره دیواری سوال شد که متعلق به فردی است و حد فاصل بین ملک او و همسایه می‌باشد، اگر این دیوار خراب شود و صاحب آن از درست کردن آن امتناع نماید تکلیف چیست؟
امام (ع) فرمود: صاحب دیوار را نمی‌توان مجبور کرد که دوباره آن را بنا کند، مگر در صورتی که تجدید بنای این دیوار در رابطه با اصل ملک برای همسایه به عنوان حق یا شرط ضمن عقد از قبل وجود داشته باشد ولی به صاحب منزل گفته می‌شود اگر مایلی می‌توانی در ملک خودت دیواری بکشی، به امام گفته شد اگر دیوار خراب نشود ولی صاحب آن بدون نیاز و به قصد اضرار همسایه دیوار مزبور را خراب کند و یا بخواهد خراب نماید تکلیف چیست؟
امام (ع) فرمود: به او چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود: زیرا پیامبر (ص) فرمود لاضرر و لاضرار، بنابراین اگر صاحب دیوار آن را خراب کند او را ملزم می‌کنند تا دوباره بسازد».
روایات زیادی نیز نقل شده است که ذکر آنها از حوصله و حدود رساله خارج است ولی نکته‌ای که نباید ناگفته ماند اینست که این حدیث در روایات رسیده به سه نحو خوانده شده است.
«لاضرر و لاضرار»
«لاضرر و لاضرار فی الاسلام»
«لاضرر و لاضرار علی مؤمن»
از طرفی گفته شده است آنچه مسلم و متواتر و در سه نوع قرائت مشترک است نحوه اول است و دو نحوه دیگر به حد تواتر نرسیده است.
گفتار سوم: اجماع
در بسیاری از موارد فقهاء با مفروض دانستن قاعده لاضرر به آن استدلال و تمسک نموده‌اند و در حقیقت شهرت عملی ایجاد شده است؛ در کتاب خلاف آمده است: «دلیلنا ما روی عن النبی (ع) انه قال: لاضرر و لاضرار»،^[۱۴۰] ابن زهره در بحث خیار عیب می‌گوید: و یحتج علی المخالف بقوله «لاضرر و لاضرار: یعنی دلیل ما برای رد قول مخالف حدیث لاضرر است» صاحب عناوین قاعده لاضرر را از اصول منبعث از شریعت دانسته^[۱۴۱] و بیش از بیست مسئله را مشمول قاعده می‌داند.^[۱۴۲]
نه تنها فقهای امامیه بلکه فقهای عامه نیز بر حجیت این قاعده اتفاق و اجماع دارند؛ در مسند احمد بن حنبل آمده است عن رسول الله (ص) «و قضی ان لاضرر و لاضرار»، البته این اجماع به معنای مصطلح اصولی آن نمی‌باشد زیرا اجماع مذکور با توجه به ادله مربوطه مدرکی است و ارزش و اعتبار فقهی و حقوقی ندارد.
گفتار چهارم: قاعده لاضرر از منظر عقل مستقل
دلیل عقلی به دو دسته تقسیم می‌شود:
الف) مستقلات عقلیه ب) استلزامات عقلیه یا غیر مستقلات عقلیه
الف) دلیل عقلی یا مستقلات عقلیه آن دسته از احکام عقلی است که عقل مستقلاً و بدون دخالت شرع به آن می‌رسد مثل خوبی عدل و بدی ظلم که در این موارد برای رسیدن به حکم شرعی تنها یک استدلال منطقی لازم است در اینجا چون صغری و کبرای قیاس هر دو عقلی هستند یعنی حکم عقل را صغری قرار می‌دهیم سپس کبری کلی «کلما حکم به العقل حکم به الشرع: هر چه عقل به آن حکم کند شرع نیز به آن حکم خواهد کرد» را نیز به آن اضافه می‌کنیم و حکم شرعی را بدست می‌آوریم یعنی تنها عنصر عقل برای کشف حکم شرعی دخالت دارد و در غیر مستقلات عقلیه یعنی استلزامات عقلی وضع بدین‌گونه نیست یعنی برای بدست آمدن حکم شرعی تنها عقل مؤثر نیست، بلکه عقل پس از دریافت حکم شرع وارد عمل می‌شود.
مثال برای دلیل عقلی مسئله تزاحم احکام است که عقل حکم می‌کند بر تخییر در صورتی که هیچ یک ترجیحی بر دیگری نداشته باشد مثلاً هرگاه شخصی موظف به نگهداری دو نفر باشد و ببیند که هر دو دچار سیل یا طوفان شده و در معرض هلاکت و آسیب جانی هستند و برای او فقط نجات جان یکی از آنها ممکن باشد، عقل حاکم است بر اینکه این شخص در نجات هریک از آنها مخیر است در این صورت حکم عقلی دلیل حکم شرعی است.
در اصول قاعده‌ای است که می‌گوید «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل» دلیل عقلی لاضرر با توجه به اینکه حفظ نظام زندگی و روابط سالم اجتماعی به حکم عقل واجب است جلوگیری از ضرر و جبران آن یکی از راه‌های حفظ نظام زندگی در روابط سالم بین افراد است. عقل به لزوم حکومت قاعده مذکور حکم می‌کند بنا به فرض که کتاب و سنت هم درباره قبح و منع ضرر به دیگری و جبران آن در صورت وقوع ساکت بود با وجود ادله فراوانی که عقل سلیم را حجت خدادادی معرفی می‌کند، و یکی از منابع چهارگانه فقه اسلامی است که آن را به عنوان یک قاعده اساسی که بدون آن حیات اجتماعی امکان‌پذیر نخواهد بود می‌پذیرد.
مبحث دوم: مفهوم قاعده لاضرر
فقهای امامیه درباره مفهوم قاعده لاضرر اتفاق نظر ندارند. نظریه‌های که درباره مفهوم این قاعده ارائه شده را می‌توان به طور کلی به چهار دسته ذیل تقسیم نمود:
۱- اراده نهی از نفی ۲- نفی ضرر غیر متدارک ۳- نفی حکم ضرری ۴- نفی حکم به لسان نفی موضوع
ما این چهار نظر را همراه با نظریه برگزیده در گفتارهای جداگانه مورد بررسی قرار خواهیم داد.
گفتار اول: اراده نهی از نفی
به عقیده طرفداران این نظر مدلول حدیث لاضرر حکم تکلیفی است نه وضعی. به این معنی که مدلول آن عبارت از این است که ضرر زدن افراد به یکدیگر از نظر اسلام حرام است. بعضی از شارحان حدیث هم این نظر را تقویت کرده‌اند و بعضی از علمای اهل سنت نیز به همین شکل اظهارنظر کرده‌اند. از جمله ابن اثیر که در تفسیر این حدیث گفته که معنی آن این است که: لایضرّ الرجل اخاه» کسی نباید به برادر خودش ضرر برساند. از جمله فقیهان شیعه که طرفدار این نظر بوده، مرحوم شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانی است. به نظر ایشان «لا» در جمله لاضرر و لاضرار برخلاف موارد رایج که به صورت حقیقی مورد استعمال قرار می‌گیرد و دلالت بر نفی می‌کند، در واقع به معنای مجازی استعمال گردیده و در مقام نهی است.^[۱۴۳] ایشان معتقد است در کتاب و سنت نظایر و اشتباه این مورد زیاد وجود دارد که کلمه «لا» به معنای نهی استعمال شده است؛ مانند آنکه قرآن می‌فرماید: «فلا رَفَثَ و لا فُسوقَ و لا جدال فی الحج» که به معنای نهی از بدکاری و آمیزش با زنان و ستیزه‌جویی در حج است.
امام خمینی (ره) نیز همانند شیخ‌الشریعه معتقدند که نفی در جمله لاضرر و لاضرار به معنی نهی است.^[۱۴۴] با این تفاوت که به عقیده شیخ‌الشریعه این نهی، نهی الهی است ولی در نظر امام (ره) این نهی، نهی حکومتی است.
نظر امام (ره) مبتنی بر دو مقدمه به شرح ذیل است:
مقدمه اول: پیامبر (ص) دارای سه مقام است؛ یکی مقام نبوت و رسالت که احکام خداوند را به مردم می‌رساند. دیگری مقام حکومت و سیاست که از این نقطه نظر اعلام جنگ و پیکار می‌کند، متخلفین از قوانین الهی را مجازات می‌کند و دیگر اموری که لازمه حکومت است انجام می‌دهد، از این جهت پیامبر (ص) لازم الاطاعه است. سوم مقام قضاوت است که براساس آن فصل خصومت می کند و به عنوان قاضی حکم می‌کنند.
مقدمه دوم: در جملاتی که رسول الله (ص) یا امیرالمؤمنین (ع) با کلمه «قَضی» یا «حَکَمَ» یا «اَمَرَ» و امثال اینها بیان کرده‌اند، ظاهر در این است که ایشان به عنوان امیر و حاکم چنین دستوری داده‌اند نه به عنوان بیان‌کننده احکام، و هرگونه تعبیری غیر از این نیازمند دلیل است.
با این دو مقدمه امام (ره) نتیجه‌گیری می‌فرمایند: این که حدیث لاضرر و لاضرار در مسند احمد بن حنبل به روایت عباده بن ثابت در ضمن قضاوت‌های پیغمبر (ص) نقل شده است به این تعبیر که «و قَضی اَنْ لاضررَ و لاضرار» نشان می‌دهد که حکم مذکور ظاهراً از جمله احکام قضایی است که پیامبر (ص) در مقام قضا صادر کرده‌اند. اما چون مورد از موارد فصل خصومت نبوده، زیرا اصل زمین یا درخت خرما محل نزاع بین مرد انصاری و سمره نبوده بلکه انصاری شکایت داشت که سمره با طرز رفتارش باعث مزاحمت برای خانواده‌اش شده است، در می‌یابیم که حکم مذکور، یک حکم قضایی به معنی فقهی نیست بلکه منحصراً یک دستور حکومتی می‌باشد.
در هر حال مطابق این نظر که مفاد قاعده لاضرر را اراده نهی از نفی می‌داند، قاعده مزبور دلالتی بر ضرورت جبران ضرر یا اشتغال ذمه ضرر زننده یا حکومت دلیل لاضرر بر ادله احکام و همچنین دیگر آثار را نخواهد داشت و بالنتیجه نمی‌توان آن را مبنای اعمال خیار و فسخ قرارداد دانست.
بر این نظر اشکالاتی به شرح ذیل وارد شده است:
۱- چنانچه «لا» بر سر فعل مخاطب درآید ظهور آن در نهی است. ولی اگر بر سر اسم در آید ظهور در نفی دارد نه نهی. حتی اگر در آیات و روایاتی که «لا» بر سر اسم درآمده دقت شود، روشن می‌شود که در آنها نیز در واقع «لا» در معنی نفی استعمال شده نه نهی.

3-4-3- تصویرگونگی پیچیدگی
در تصویرگونگی پیچیدگی، پیچیدگی زبان نشانگر نوعی پیچیدگی ذهنی و مفهومی است. به عبارت دیگر هرچه ساختار زبان پیچیده‌تر و طولانی‌تر باشد موقعیت بیان شده نیز از نوعی پیچیدگی درونی و ذهنی برخوردار خواهد بود. مثلاُ ساخت موصولی در زبان و ساخت‌های درونه‌ای نیز بازتاب چنین پیچیدگی مفهومی هستند. مثال زیر نمونه‌ای است از این نوع تصویرگونگی که در آن طولانی بودن و نیز پیچیدگی ساخت منطبق با نوعی پیچیدگی ذهنی و مفهومی است:
مردی که کتابی که علی معرفی کرد نوشته است، مرد.
بازنمون مفاهیم پیچیده‌تر در قالب ساختارهای صوری پیچیده‌تر نیز در مورد دوگان‌ساخت‌ها صادق است چرا که واژه‌ی دوگان‌ساخت که به لحاظ صورت نسبت به پایه‌ی خود پیچیده‌تر است به لحاظ معنایی نیز در مقایسه با پایه، پیچیدگی بیشتری دارد.
3-4-4- تصویرگونگی مقوله‌بندی
در تصویرگونگی مقوله‌بندی، مقولات دستوری مشابه از لحاظ شناختی نیز مشابه‌اند. مثلا از آنجا که مقوله‌ی اسم بر اشیاء و چیزها دلالت دارد و این اشیاء در جهان خارج به صورت مفرد و جمع دیده می‌شوند در ساختار زبان نیز صورت مفرد و جمع دارند. مقوله‌ی فعل نیز بیانگر رخداد است و از همین روست که مفهوم زمان در قالب آن متبلور می‌گردد.
3-4-5- تصویرگونگی فاصله
تصویرگونگی فاصله، ریشه در اصل معرفی شده توسط اتوبهاگل به سال 1932 دارد که براساس آن هر آنچه که از لحاظ ذهنی ارتباط بیشتری با دیگری دارد از لحاظ فیزیکی نیز پیوستگی بیشتری با آن دارد (گلفام و بهرامی خورشید 1388). به مجموعه جملات زیر توجه کنید:
تصویرگونگی در نشانه‌های زبان، با توجه به جهت ارتباط و نیز میزان پیچیدگی این رابطه به انواع دوگانه‌ی زیر تقسیم می‌شود:
1-تصویرگونگی انگاره‌ای^[21] و نموداری^[22]: تصویرگونگی انگاره‌ای رابطه‌ای ساده، عینی و مستقیم است که صورت یک نشانه‌ی ساده را به مرجع/ مصداق آن ارتباط می‌دهد. مانند شباهت یا تقلید لفظ از صوت طبیعی در نام‌آواها که در جهان عینی و واقعی وجود دارد. درحالیکه در تصویرگونگی نموداری، نوع ارتباط پیچیده‌تری میان اجزای صورت و اجزای مصداق برقرار است. به عبارت دیگر اجزای صورت نموداری تصویرگونه را از لحاظ کمّی یا کیفی، از اجزای مصداق خود منعکس می‌سازند (هایمن، 1985 به نقل از شریفی مقدم 1385). به عنوان مثال، در نظام اعداد با بالا رفتن ارزش عدد، به تعداد ارقام(نشانه‌‌) آن نیز افزوده می‌شود. بدین صورت که اعداد یکان تک نشانه‌ای، دهگان‌ها دو نشانه‌ای، صدگان‌ها سه نشانه‌ای هستند.
2-تصویرگونگی برونی^[23] و درونی^[24]: چنانچه ارتباط تصویرگونه بین صورت زبانی و مصداق غیرزبانی برقرار باشد و در این رابطه زبان با دنیای تجربی و واقعی پیوند ایجاد نماید، تصویرگونگی از نوع ببرون زبانی است. بدین ترتیب در حالی‌که تصویرگونگی برونی، نشانه‌های زبان را به مصداق یا مرجع آنها در خارج از زبان پیوند می‌دهد، تصویرگونگی درونی رابطه‌ای است که میان مختصات صوری و مختصات معنایی در یک نشانه برقرار است؛ به گونه‌ای که ویژگی‌های یک سطح، همچون صورت، نموداری تصویرگونه از ویژگی‌های سطح دیگر، مانند معنا را منعکس می‌کند. (گرینبرگ، 1995به نقل از شریفی مقدم) به عنوان نمونه، در صرف اسم‌های باقاعده از لحاظ شمار هرچه مفهوم پیچیده‌تر شود، ساخت و صورت نیز پیچیده‌تر می‍‌شود. تصویرگونگی درونی به دلیل ارتباط اجزای صورت (ویژگی‌های صوری زبان) و اجزای مصداق (ویژگی‌های معنایی زبان) اغلب نموداری است.
کونبرگ و لاشریته (2001) برای تصویرگونگی دوگان‌ساخت‌ها یک پیوستاری را پیشنهاد کرده‌اند؛ که در این پیوستار انتهای سمت راست آن نشان‌دهنده‌ی بالاترین درجه‌ی ناتصویرگونگی و تیرگی است و انتهای سمت چپ آن بالاترین درجه‌ی شفافیّت و تصویرگونگی را نشان می‌دهد. دوگان‌ساخت‌های مختلف برحسب درجه‌ی شفافیّت و تصویرگونگی‌شان، در نقاط مختلف این پیوستار قرار می‌گیرند. موارد نادری وجود دارد که ممکن است با دوگان‌ساخت‌هایی روبه‌رو شویم که هم به لحاظ صوری و هم به لحاظ معنایی، کاملاٌ تیره و ناصویرگونه باشند و در انتهای سمت راست پیوستار قرار گیرند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ریگر (1998) در مدل و طرحی که ارائه نموده است، به بررسی و تحلیل معنایی دوگان‌ساخت‌ها بر پایه‌ی اصول تصویرگونگی و گسترش معنایی پرداخته است و آن‌ها را براساس مقوله‌های معنایی عام طبقه‌بندی نموده و مفاهیم به ظاهر متناقض آنها را توجیه و تبیین نموده است.
ریگر در مدل خویش معانی/ مفاهیمی را که می‌تواند در برگیرنده‌ی دوگان‌سازی باشد بیان می‌کند. وی به این نکته اشاره می‌کند که مفاهیم غیرمشابه می‌توانند به صورت مشابهی به کار روند. در مدل ریگر کودک، کثرت و تکرار به صورت مفاهیم نمادین از نظر آوایی مرتبط با صورت خود در نظر گرفته می‌شوند.
هر کدام از این سه مفهوم به عنوان یک ریشه برای مفاهیم مربوطه که به صورت نمودار درختی مطرح شده است عمل می‌نمایند. ارتباط بین مفاهیم از ابتدا بر پایه‌ی ارتباط مفهومی آشکار بنا شده است. سپس برای هر کدام از این مفاهیم انگیزشی جستجو می‌شود. مفاهیمی که در نمودار ذکر شده‌اند، مفاهیم اولیّه‌ای هستند که در ادبیات بیان می‌شود. (Bybee,1994; Moravcsik, 1978; Niepokuj,1991)
فرضیه‌ای که در اینجا مطرح می‌شود این است که این مفاهیم به دلیل تعامل بین ساختار تصویری و ساختار مفهومی پدید می‌آیند. هر کدام از مفاهیم اصلی نمایش داده شده، گسترش معنایی می‌یابند و مفاهیم دیگری را که نزدیک به معنی اصلی است شامل می‌شوند. به عنوان مثال در عبارت‌های small fry (کم‌تر سرخ شده) و peanuts (بادام زمینی) مشاهده می‌کنیم که گاهی اوقات اصطلاحاتی که برای چیزهای کوچک به کار می‌روند معنای تحقیرآمیز به خود می‌گیرند. این مطلب پیوند مفهومی کوچک به تحقیر را در شکل 1 تقویت می‌کند.
دوگان‌سازی یی‌اییی‌ای‌ا
آوا
معنی
کثرت تکرار کودک^[25]
گسترش/ پراکندگی^[26] شدت /تأکید تداوم دلبستگی ^[27] کوچک^[28]
کمال/تمامیّت تحقیر^[29] کاهش شدّت
ناهمگونی^[30] آشفتگی^[31]
مدل ریگر عملکرد مشترک تصویرگونگی و گسترش معنایی (ریگر،1998)
در این پژوهش تلاش می‌شود در هر مورد بر مبنای ارائه‌ داده‌ها و توصیف‌های دقیق به بررسی فرایند دوگان‌سازی بر مبنای الگوی تصویرگونه‌ی ریگر در شاهنامه پرداخته شود.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده‌ها
4-1- مقدمه
در هر زبان، فرایندهای واژه‌سازی گوناگونی واژه می‌سازند. از میان فرایندهای موجود در زبان فارسی سه فرایند اشتقاق، ترکیب و دوگان‌سازی نقش فعال‌تری در واژه‌سازی دارند و از فرایندهای واژه‌سازی زایای زبان محسوب می‌شوند. فرایند دوگان‌سازی به معنای وام‌گیری بخشی از پایه و تکرار آن بخش در همان پایه می‌باشد. این فرایند اگرچه بسیار متداول است اما معدود نویسندگانی در واژشناسی آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. بنابراین کوشش برآن است تا در این پژوهش با بررسی و تحلیل داده‌های استخراج شده از شاهنامه‌ی فردوسی گامی دیگر در جهت بررسی فرایند دوگان‌سازی در زبان فارسی برداشته شود.
در این فصل با توجه به چارچوب کلی مدل ریگر به بررسی معنایی و تصویرگونه‌ی دوگان‌سازی‌های موجود در شاهنامه پرداخته می‌شود و سپس واژگان استخراج شده در قالب جدول‌هایی به همراه معنای هریک از دوگان‌ساخت‌ها در بافت ابیات ارائه خواهد شد.
4-2- بررسی تصویرگونه‌ی دوگان‌ساخت‌های شاهنامه بر مبنای مدل ریگر
در طیف گسترده‌ای از زبان‌ها، دوگان‌ساخت‌ها اغلب منعکس‌کننده‌ی معانی/ مفاهیم همگون و مشترکی مانند جمع، شدت، تأکید، کثرت، تکرار، تداوم، کمال و تمامیّت است. از سوی دیگر، در برخی از زبان‌ها، دسته‌ای از دوگان‌ساخت‌ها منعکس‌کننده‌ی معانی/ مفاهیمی مانند کاهش، تقلیل، تخفیف، تضعیف، بی‌نظمی و تحقیر هستند؛ مسئلهی‌ای ‌ای که به ظاهر در تضاد با اصل تصویرگونگی کمیّت و نیازمند توجیه و تبیین است.
ریگر (1998) در مدل و طرح خویش براساس اصول تصویرگونگی و گسترش معنایی و با استناد به داده‌ها و شواهد میان‌زبانی، دوگان‌ساخت‌ها را مورد بررسی و تحلیل معنایی قرار داده است. او آنها را براساس مقوله‌های معنایی عام طبقه‌بندی و توجیه و تبیین کرده است.
مدل ریگر در تحلیل معنایی دوگان‌ساخت‌ها و تبیین معانی گاه متضاد این نوع ساخت‌ها، بر اساس دو اصل تصویرگونگی و گسترش معنایی، از قابلیّت‌های تبیینی بسزایی برخوردار است. تاکنون در چند پژوهش انجام شده در زمینه‌ی تحلیل و طبقه‌بندی معنایی دوگان‌ساخت‌ها، مدل او به کار رفته است.
در اینجا با بهره‌گیری از ساختار کلی مدل ریگر، انواع دوگان‌ساخت‌های شاهنامه را طبقه‌بندی کرده و در قالب چندین فهرست مجزا ارائه میشود. هریک از دوگان‌ساخت‌های مندرج در هر فهرست با معنا / معانی ذکر شده در آن فهرست مرتبط میباشد. بنابراین در این طبقه‌بندی معنایی از دوگان‌ساخت‌های شاهنامه، هر فهرست نشان‌دهنده‌ی طبقه‌ای از دوگان‌ساخت‌های موجود در شاهنامه است.
داده‌های گردآوری شده نشان می‌دهد که گاهی اوقات دوگان‌سازی مفهوم خاصی را در دستور زبان برخی از زبان‌ها بیان می‌کند. هر یک از دوگان‌ساخت‌های موجود در شاهنامه از لحاظ مفهوم در مدل ریگر قرار می‌گیرد. سپس هر مفهوم به 3 بخش تقسیم می‌شود.
در این فصل همه‌ی مفاهیم ذکر شده در شکل 1 به ترتیب توضیح داده می‌شود و برای هریک شاهد زبانشناسی ارائه می‌گردد. تصویرگونگی و گسترش معنایی هر دو می‌توانند به قاعده‌مندی موجود بین صورت و معنای دوگان‌سازی شده کمک نمایند.
4-3- مفاهیم دوگان‌سازی
4-2-1- کودک (Baby)
دوگان‌سازی: کودک Baby در انگلیسی Baby ، در فرانسه Be Be و در زبان تامیل Papa. علاوه بر اینها مثال‌های واژگانی بسیاری از زبان‌ها در مورد مقوله‌ی دوگان‌سازی هنگام خطاب قرار دادن کودکان استفاده می‌شود (فرگوسن ، 1964 به نقل از ریگر 1998). به عنوان مثال در انگلیسی Georgie – Porgie ، Doggy- Woggy (سگ کوچولو به زبان کودکانه) و There There ( آنجا) به عنوان نمونه نشان داده می‌شود. مثال:
زبان اجیبوا زن Kwe دختر Kwezens زبان تایبتان خرس dom بچه خرس Dom - Bu
زبان نزپرس گرگ صحرایی Iceye.Ye گرگ صحرایی جوان Iceye. Ye-Qen
4-2-2- دلبستگی (Affection)
دوگان‌سازی: پیوند کودک به محبت و دلبستگی از نظر کاربردشناختی یک پیوند طبیعی است. کاربرد واژه‌ی کودک برای بیان عطوفت در انگلیسی، شاهدی بر این پیوند می‌باشد. مثال: واژه‌ی عربی Ramrum صورت محبت آمیز اسم Rima می‌باشد. در انگلیسی واژگان Honey- Bunny و Bye – Bye صورت صمیمانه‌تر خداحافظی می‌باشد. (موراوسیک، به1978به نقل از ریگر 1998)
4-2-3- کوچک (Small)
دوگان‌سازی: پیوند کودک به کوچک از این حقیقت برجسته ناشی می‌شود که کودکان کوچک هستند و خوب می‌توانند از نظر مفهومی طبقه‌ی برجسته‌ی اشیاء کوچک باشند. مثال:

نتایج حاصل از این جایابی بیت با مرجع ]۲۸[ در جدول ۳-۵ مقایسه شده است. همانطور که مشاهده می­کنید، این تکنیک هیچگونه افزونگی در تعداد گیتهای XOR برای دیکدر و تاخیر مدار دیکدر تحمیل نکرده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۳-۵: مقایسه جایابی بیت پیشنهادی برای افزایش تصحیح خطا در جعبه سویچ با مرجع ]۲۸[.

۳-۲ ارائه روش پیشنهادی مبتنی بر الگوریتم ژنتیک برای بهبود تشخیص خطا
استراتژی جایابی بیت انتخابی به عنوان تکنیکی برای بهبود قابلیت تشخیص خطاهای مجاور ارائه شده است (این روش در بخش ۲-۲-۶ توضیح داده شده است)، اما از نقاط ضعف این روش می­توان به بازچینی دستی در پایان الگوریتم اشاره کرد، که در تعدادی از کدها، یافتن جواب مناسب و بهینه­ به صورت دستی منطقی نیست و ممکن است به دلیل خستگی و سخت بودن کار و موارد دیگر، نتیجه نهایی به جوابی که می­توان به آن دست یافت منتهی نشود. همچنین قدرت این تکنیک با افزایش طول کد کاهش می­یابد، که دلایل این امر، نیز در مرجع]۲۹[ و بخش ۲-۲-۶ پایان نامه بحث شده است. همچنین از دیگر نقاط ضعف تکنیک جایابی بیت می­توان به ماتریس توازن آن اشاره کرد که ستونهای آن فقط شامل بیان باینری اعدادی کوچکتر و برابر با طول کد است و سندرم­های آزاد آن بزرگتر از طول کد هستند، در صورتی که منعی برای استفاده از سندرم­های بزرگتر از طول کد در ماتریس توازن و آزاد کردن سندرم­های دیگر وجود ندارد، که این امر ممکن است موجب به دست آوردن جواب مناسب­تر شود. در نتیجه باید به فکر ارائه یک الگوریتم مناسب­تر به جای چینش دستی بود. اولین راه حلی که به ذهن می رسد، ارائه یک الگوریتم جستجوی کلی است که تمام حالات ممکن را در نظر بگیرد و کارایی تمام آنها را به دست آورد و در نهایت بهترین ماتریس توازن را انتخاب کند. برای درک بهتر در مورد استفاده از این گونه روشها در این مساله، توجه شما را به مثال زیر جلب می­نمایم.
فرض کنید ۱۶ بیت اطلاعات وجود دارد که می­خواهیم آنها را با کد همینگ در مقابل خطای تک بیتی مقاوم سازی کنیم. طبق رابطه ۲-۷ نیاز به ۵ عدد چک بیت داریم و کد مورد نظر (۲۱،۱۶) است. با ۵ بیت می­توان ۳۲ سندرم مختلف را نمایش داد، که در این کد ۲۱ سندرم برای خطاهای تک بیتی و ۱ سندرم برای حالت بدون خطا استفاده می­ شود، در نتیجه ۱۰ سندرم آزاد برای افزایش قابلیت تشخیص خطاهای مجاور وجود دارد. حال فرض کنید می خواهیم تعداد تمام حالات قرار گرفتن این سندرم­ها را در ماتریس توازن به دست آوریم. یک سندرم، برای حالت بدون خطا است (۰۰۰۰۰) و ۵ سندرم نیز بیان­های باینری توانهای عدد ۲ هستند که باید حتما در ماتریس توازن وجود داشته باشند. پس ۲۶ سندرم داریم که می­خواهیم ببینیم در چند حالت مختلف می توان ۱۶ عدد از آنها را انتخاب کرد. این یک مساله ترکیب است که با رابطه ۳-۴ عدد مورد نظر به دست می ­آید که برابر است با ۵۳۱۱۷۳۵.
(۳-۴)
حال به ازای هر کدام از این حالتها یک جایگشت ۲۱ تایی وجود دارد که از فاکتوریل عدد ۲۱ به دست می ­آید. و در نهایت برای یافتن تمام حالتها باید عدد به دست آمده از ترکیب را در عدد به دست آمده از فاکتوریل عدد ۲۱ ضرب کرد که برابر است با ۱۰^۱۹×۱۰۹۱/۵×۵۳۱۱۷۳۵ . بررسی این تعداد حالت و یافتن بهترین حالت به دلیل زیاد بودن تعداد حالت­ها به صورت کاربردی ممکن نیست. اما در این مواقع به الگوریتم­های جستجوی شبه عمومی و یا الگوریتم­های تصادفی هدفمند که در فضاهای گسسته نیز کاربرد دارند می­توان رو آورد. در همین راستا در ادامه روشی مبتنی بر الگوریتم ژنتیک پیشنهاد شده است، که هدف این روش یافتن ماتریس توازن بهبود یافته برای کدهای تصحیح خطای استفاده شده در ماژول سویچ و LUT ها است.
همانطور که در قسمت­ های قبلی بیان شد، تعدادی سندرم آزاد در کدهای همینگ کوتاه شده وجود دارد که آنها با هیچکدام از خطاهای تک بیتی و سندرم حالت بدون خطا تداخل ندارند. استراتژی جایابی بیت از آنها برای افزایش قابلیت تشخیص خطاهای مجاور استفاده می­ کند، اما روش پیشنهادی ارائه شده در این بخش برای این منظور از الگوریتم ژنتیک استفاده می­ کند (برای کسب اطلاعات مورد نیاز در مورد الگوریتم ژنتیک به مراجع ]۳۱[ و]۳۲[ ارجاع داده می­ شود). الگوریتم ژنتیک با توجه به سندرم های آزاد در کد همینگ کوتاه شده، به دنبال تولید ماتریسی است که در آن قابلیت تشخیص خطاهای مجاور چندتائی افزایش یافته باشد.
در استفاده از الگوریتم ژنتیک تعریف تابع برازندگی مناسب و کروموزوم مناسب از اهمیت خاصی برخوردار است. در این مساله تابع برازندگی مربوطه باید شروط جدول ۳-۶ را برآورده کند.
جدول۳-۶: شروط اعمال شده برای تولید ماتریس H .

۲ ـ ۱۵ ـ ۲ فرضیه علامت دهی^[۷۶]

بر طبق این فرضیه قیمت اولیه سهام نشانه­ای از کیفیت سهام جدید است. عرضه زیر قیمت سهام جدید اطلاعات مهمی درباره کیفیت شرکت به سرمایه ­گذاران می­دهد زیرا فقط شرکت­های خوب اطمینان دارند که این زیان بعداً جبران می­گردد، به عبارت دیگر این فرضیه بیان می­دارد که انتشاردهندگان سهام جدید به صورت داوطلبانه اقدام به عرضه زیر قیمت سهام جدید می­نمایند تا بازار را متوجه سازند شرکت از کیفیت بالایی برخوردار است. تخفیف در قیمت اولیه سهام وسیله­ای است که شرکت­ها از طریق آن می­توانند به بازار علامت دهند که از وضعیت مساعدی برخوردار می­باشند و از این طریق می­توانند قیمت اوراق بهادار خود را در عرضه­های بعدی افزایش دهند و زیان اولیه خود را جبران نمایند. لذا بر مبنای این فرضیه شرکت­ها سهام خود را در عرضه اولیه با این انگیزه ارزان می­فروشند که بتوانند در عرضه­های بعدی سهام را گران بفروشند. بر طبق این فرضیه
مالکان شرکت ارزش واقعی شرکت را می­دانند اما سرمایه ­گذاران بالقوه از این ارزش اطلاعی ندارند. بنابراین مالکان شرکت برای دستیابی به قیمت بهتر در عرضه­های بعدی سهام اقدام به علامت دهی ارزش واقعی شرکت از طریق عرضه زیر قیمت سهام جدید می­نمایند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آلن و فاول هابر^[۷۷] (۱۹۸۹) چمانور^[۷۸] (۱۹۹۳) ولچ^[۷۹] (۱۹۸۹) برای توضیح عرضه زیر قیمت سهام جدید، مجموعه ­ای از مدل­های علامت دهی را توسعه دادند. این مدل­ها که بر اساس عدم تقارن اطلاعاتی بین انتشاردهندگان سهام و سرمایه ­گذاران شکل گرفته­اند بیان می­دارند که عدم تقارن اطلاعاتی بین مالکان شرکت و سرمایه­گذارن باعث می­گردد که شرکت­ها کیفیت خود را به وسیله عرضه اولیه زیر قیمت علامت دهند و با انجام این کار آن­ها انتظار دارند که در آینده سرمایه مورد نیاز خودشان را تحت شرایط بهتری به دست آورند.
بر طبق فرضیه علامت دهی، تخفیف قیمت سهام در عرضه اولیه بستگی به احتمال و امکان انتشار مجدد سهام به وسیله شرکت دارد. شرکت­هایی که فرصت­های رشد بیشتری در آینده برای خود می­بینند احتمال بیشتری می­رود که مجدداً سهام منتشر کنند و در نتیجه احتمال بیشتری می­رود که سهامشان در عرضه اولیه با تخفیف بفروشند. زیرا پس از جا افتادن سهام شرکت در بورس شرکت می ­تواند سهام خود را در انتشار مجدد با قیمت­های بالاتری به فروش رساند و هزینه تخفیفی را که در عرضه اولیه محتمل شده است جبران نماید. بنابراین بر طبق فرضیه علامت دهی بدیهی است که شرکت­ها باید زمانی اقدام به عرضه زیر قیمت سهام جدید نمایند که قصد داشته باشند از الگوهای فروش چند مرحله­ ای سهام جدید استفاده کنند و یا قصد افزایش سرمایه را در آینده نزدیک داشته باشند.
جیگادش و همکاران^[۸۰] (۱۹۹۳) فرضیه علامت دهی را به طور تجربی مورد آزمون قرار دادند، آن­ها به دنبال یافتن رابطه­ای بین عرضه زیر قیمت سهام جدید و احتمال افزایش سرمایه بودند به عبارت دیگر آن­ها احتمال افزایش سرمایه را به عنوان تابعی از عرضه زیر قیمت سهام جدید مورد آزمایش قرار دادند. آن­ها دریافتند که قدرت توضیحی عرضه زیر قیمت سهام جدید برای پیش بینی احتمال افزایش سرمالیه شرکت ناچیز می­باشد. در حالی که طبق فرضیه علامت دهی باید رابطه مثبتی بین عرضه زیر قیمت سهام جدید و احتمال افزایش سرمایه وجود داشته باشد. بنابراین نتایج این تحقیق فرضیه علامت دهی را مورد تردید قرار داد و باعث شد که اهمیّت علامت دهی به عنوان دلیلی برای کم قیمت گذاشتن سهام جدید مورد تردید قرار گیرد (گارفینکل، ۱۹۹۳، ص ۸۹)^[۸۱].

۳ ـ ۱۵ ـ ۲ فرضیات گرایشات و علائق زودگذر^[۸۲]

این فرضیه بیان می­دارد که بازده کوتاه مدت سهام جدید و بازده بلند مدت سهام جدید با هم در ارتباط هستند. بر طبق این فرضیه بازار سهام جدید در معرض گرایشات و علائق زود گذر
سرمایه ­گذاران قرار دارد، به نحوی که سرمایه ­گذاران باعث می­گردند تا قیمت سهام جدید موقتاً افزایش یابد. به عبارت دیگر سهام جدید در هنگام عرضه اولیه در بورس به درستی قیمت­ گذاری می­شوند اما سرمایه گذاران به لحاظ خوش بینی خود، برای سهام جدید در معاملات اولیه در بورس بیش از اندازه ارزش قائل می­شوند و حاضرند این سهام را در بازار به قیمتی بالاتر از عرضه اولیه خریداری نمایند و همین امر باعث می­گردد تا قیمت سهام جدید موقتاً افزایش یابد.
امّا پس از این که سرمایه ­گذاران تشخیص دادند که خوش بینی آن­ها نسبت به سهام جدید بی­مورد بوده است، قیمت سهام جدید در بلند مدت کاهش یافته و به ارزش واقعی­اش نزدیک می­گردد. آگاروال و ریولی^[۸۳] (۱۹۹۰) معتقدند که عملکرد بلند مدت پایین در نتیجه گرایشات و علائق زود گذر در بازار عرضه اولیه سهام جدید است. آن­ها دلایل احتمالی زیر را برای عملکرد بلند مدت پایین سهام جدید ارائه نمودند که عبارتند از:
احتمالاً گرایشات زودگذر زمان ایجاد می­گردد که پیش بینی ارزشی ذاتی شرکت مشکل است.
احتمالاً سرمایه ­گذاران سهام جدید بیشتر خواهان بورس بازی می­باشند. (دموری، ۲۰۰۲، ص ۲۰)^[۸۴].

۴ ـ ۱۵ ـ ۲ فرضیه عکس العمل بیش از اندازه سرمایه ­گذاران

فرضیه عکس العمل بیش از اندازه سرمایه گذاران نیز بیان می­دارد که بازده کوتاه مدت و بلند مدت سهام جدید با هم در ارتباط می­باشند. دبوندت و تالر^[۸۵] (۱۹۸۵) این فرضیه را مورد بررسی قرار دادند آن­ها به منظور انجام تحقیق خود از بازده ماهیانه سهام عادی پذیرفته شده در بورس نیویورک، برای دوره زمانی سال­های ۱۹۲۶ تا ۱۹۸۲ استفاده نمودند. آن­ها بیان می­دارند که افراد به انتشار اطلاعات مهم و غیر منتظره بیش از اندازه عکس العمل نشان می­ دهند. تحقیقات لاوری و چونت^[۸۶]، ۲۰۰۱ نشان داد که اطلاعات منفی که قبل از مرحله عرضه سهام به دست می ­آید بیشتر از اطلاعات مثبت در قیمت سهام جدید تأثیر می­ گذارد.
علت این امر این است که سرمایه ­گذاران و مؤسسات تأمین سرمایه نمی­خواهند که در قیمت­ گذاری سهام جدید بیش از حد معمول متحمل خسارت گردند. فرضیه عکس العمل بیش از اندازه بیان می­داد که شرکت­هایی که دارای نسبت پایین قیمت به در آمد (P/E) هستند بدلیل بدبینی زیاد سرمایه ­گذاران موقتاً دارای قیمتی کمتر از ارزش واقعی­شان می­باشند و شرکت­هایی که دارای نسبت بالای قیمت به در آمد (P/E) هستند بدلیل خوش بینی زیاد سرمایه ­گذاران موقتاً دارای ارزشی بیشتر از ارزش واقع­شان هستند. دلیل این نوسانات شدید عکس العمل بیش از اندازه نسبت به اخبار مثبت یا منفی منتشر شده درباره سهام می­باشد. مطالعات انجام شده به وسیله دبوندت و تالر (۱۹۸۵) نشان می­دهد که پاسخ­های بازار به اخبار عمومی اقتصادی و عکس العمل قیمت سهام به وقایع شرکت در ابتدا بیشتر از سطوح تعادلی می­باشد و سپس به تدریج به سمت سطوح تعادلی­شان بازگشت می­ کنند به عبارت دیگر بازار به عنوان یک مجموعه و همچنین قیمت­های سهام منفرد به طور سیستمی، نتایج اقتصادی حوادث مهم را بیش از اندازه بزرگ جلوه می­ دهند. یعنی وقتی که اخبار خوب است قیمت­ها خیلی زیاد افزایش می­یابد و وقتی که اخبار بد است قیمت­ها خیلی زیاد کاهش می­یابد. یافته­های آن­ها حاکی از آن است که سرمایه ­گذاران از اشتباهات گذشته­شان چیزی فرا نمی­گیرند و دائماً اطلاعات جدید را غلط تعبیر می­ کنند. اگر بخواهیم فرضیه عکس العمل بیش از اندازه را به صورت فرمول­بندی شده بیان کنیم باید بگوییم که به طور میانگین تغییرات بزرگ در قیمت­های سهام با تعدیل­های بزرگ در جهت مخالف دنبال می­ شود همچنین این فرضیه پیش ­بینی می­ کند که هر چه تغییرات بزرگتری در قیمت اولیه سهام ایجاد شود مقدار عکس العمل اولیه بزرگتر خواهد بود و به همین دلیل تعدیلات بعدی در قیمت سهام بیشتر خواهد بود. بنابراین به طور کلی فرضیه عکس العمل بیش از اندازه بیانگر این مطلب است که انسان­ها نسبت به اطلاعات، بیش از حد خوش بین یا مأیوس می­شوند و این به علت خصلت سفته بازی انسان­ها می­باشد. همچنین لازم به توضیح می­باشد که تحقیقات روانشناسی و رفتارشناسی از فرضیه عکس العمل بیش از اندازه حمایت می­ کنند. (دموری، ۲۰۰۲، ص ۲۷)^[۸۷].

۵ ـ ۱۵ ـ ۲ فرضیه حباب سفته­بازی^[۸۸] و فرضیه بازارهای سهام داغ^[۸۹]

سهام داغ به سهام جدیدی اطلاق می­گردد که در عرضه اولیه در بورس، میزان تقاضا برای خرید آن بیشتر از میزان عرضه آن می­باشد و در نتیجه عده­ای از متقاضیان سهام که نمی ­توانند سهام مذکور را در عرضه اولیه خریداری نمایند تمایل به خرید سهام جدید با قیمت بالاتر از قیمت بازار دارند و در نتیجه قیمت این سهام به طور موقت افزایش می­یابد. طبق فرضیه حباب سفته بازی، رفتار بازده سهام جدید در کوتاه مدت و بلند مدت با هم در ارتباط می­باشند. بر طبق این فرضیه بازده اضافی سهام جدید تحت تدثیر رفتار سرمایه گذارانی قرار دارد که نتوانسته­اند سهام جدید را به قیمت­های عرضه اولیه خریداری کنند به عبارت دیگر بر طبق این فرضیه قیمت­های عرضه اولیه سهام با ارزش واقعی و ذاتی آن­ها برابر است، اما امیال سفته بازی سرمایه ­گذاری که نتوانسته­اند سهام جدید را به قیمت عرضه اولیه در بورس بخرند باعث می­گردد که قیمت سهام جدید به طور موقت افزایش یابد.
با توجه به این که تعیین قیمت صحیح برای سهام جدید کار دشواری است و امکان قیمت­ گذاری غیر عادلانه سهام جدید وجود دارد و این سهام هنوز در بازار مورد معامله قرار نگرفته است لذا خریداران اولیه سهام جدید در مقایسه با خریداران بعدی با عدم اطمینان و ریسک بیشتری مواجه هستند. آن­ها در صورتی این ریسک اضافی را متحمل می­گردند که بازده اضافی کسب نمایند. مؤسسات تدمین سرمایه نیز از طریق قیمت گذاری پایین­تر از ارزش واقعی برای سهام جدید در بازار اولیه این بازده اضافی را برای خریداران اولیه سهام جدید ایجاد می­نمایند. در نتیجه قیمت سهام جدید در بورس به سرعت افزایش می­یابد و به قیمت واقعی خود نزدیک می­گردد.

۱۶ ـ ۲ تطبیق نظریه ­ها و تئوری­های بازده غیر عادی کوتاه مدت در بورس ایران

در بورس اوراق بهادار ایران به دلیل عدم وجود مؤسسات تأمین سرمایه برخی از فرضیه ­ها از جمله فرضیه ­های عدم تقارن اطلاعاتی مبتنی بر مدل بارون، فرضیه ریسک گریزی تضمین کننده اوراق بهادار و فرضیه شهرت مؤسسات تأمین سرمایه کاربردی نخواهد داشت. همچنین به دلیل عدم کارایی بورس اوراق بهادار و یا کارایی ضعیف و نیز به دلیل عدم وجود نهادها و مؤسسات مالی و به خصوص عدم وجود مؤسسات تأمین سرمایه پدیده عدم تقارن اطلاعاتی احتمالاً می ­تواند پاسخگویی پدیده عرضه اولیه زیر قیمت سهام جدید در دوره کوتاه مدت باشد. چرا که بر طبق این فرضیه هر چه ابهام قبلی در خصوص شرکت جدید بیشتر باشد، میزان بازده غیر عادی کوتاه مدت بیشتر می­گردد. همچنین به دلیل خصلت سفته بازی برخی از سرمایه گذاران در بورس به نظر می­رسد فرضیه حباب سفته بازی فرضیه عکس العمل بیش از اندازه سرمایه گذاران مصداق داشته باشد (دموری، ۲۰۰۲، ص ۳۸)^[۹۰].

۱۷ ـ ۲ پیشینه تحقیق

۱ ـ ۱۷ ـ ۲ تحقیقات خارجی

بال وبراون (۱۹۶۸)
بال وبراون در سال ۱۹۶۸ رابطه بین سود حسابداری و قیمت سهام را از طریق رابطه بین جهت تغییرات سود غیر منتظره و میانگین نرخ بازده غیرعادی را مورد بررسی قرار دادند و این تحقیق مقدمه­ای بر انجام تحقیقات در این زمینه گردید.
در سال­های اخیر، محققان نظرات آن­ها را مد نظر قرار داده و اهمیت ارتباط بین سود غیر منتظره و میانگین نرخ بازده غیر عادی سهام را مورد بررسی قرار داده­اند.
آن­ها پیش ­بینی کردند که افزایش غیر منتظره در سود حسابداری با افزایش غیر عادی در نرخ بازده سرمایه ­گذاری­ها و بالعکس کاهش غیر منتظره در سود حسابداری با کاهش غیرعادی در نرخ بازده سرمایه ­گذاری­ها همواره در یک سو خواهد بود. بال وبراون در تحقیق خود سود سالیانه بنگاه­های اقتصادی را مورد بررسی قرار دادند. به منظور آزمایش این موضوع که آیا سود سالیانه تأثیری بر قیمت سهام دارند یا خیر، آن­ها سود غیر منتظره اعلام شده از طرف شرکت­هایی که به عنوان نمونه انتخاب شده بودند را با میانگین نرخ بازده غیر عادی از لحاظ هم جهت بودن و هم جهت نبودن مورد مطالعه قرار دادند.
در این تحقیقات فرضیه انتقال اطلاعات به بازار در زمان اعلام سود سالیانه نیز از طریق آزمایش میانگین نرخ بازده غیر عادی مورد بررسی قرار گرفت. در زمان تحقیق بال وبراون کوتاهترین زمانی که اطلاعات نرخ بازده سهام می­توانست در دسترس آن­ها قرار گیرد، ماهانه بود که در تحقیق آن­ها مبنای کار قرار گرفته است (بال وبراون، ۱۹۶۸، ص۷۳)^[۹۱].
بیورکلارک ورایت^[۹۲] (۱۹۷۹)
بیورکلارک ورایت در مورد میزان واکنش بازار تحقیقی انجام دادند. آن­ها نمونه متشکل از ۲۷۶ شرکت را برای دوره ۱۰ ساله از ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۴ مورد مطالعه و تحقیق قرار دادند. در مورد هر شرکت موجود در این نمونه و برای هر سال که این نمونه مورد تحقیق قرار می­گرفت، آن­ها تغییرات غیر منتظره در سود خالص را محاسبه کردند، سپس با روش مبتنی بر الگوی بازار در صدد بر آمدند بازده غیر عادی سهام مربوط به تغییر غیر منتظره در سود خالص را محاسبه نمایند. این پژوهشگران با مقایسه کردن تغییرات غیر منتظره سود با بازده غیر عادی سهام به این نتیجه رسیدند که هر قدر شدت تغییرات در سود خالص غیر منتظره بیشتر باشد بازار اوراق بهادار واکنش بیشتری نشان خواهد داد، این نتیجه با کاربرد الگوی قیمت گذاری دارایی­ های سرمایه­ای و با روش مبتنی بر سودمندی اطلاعات از نظر تصمیم ­گیری سازگار است.
کورنل ولندسمن (۱۹۸۹)^[۹۳]
یکی از مطالعات اساسی در زمینه ­های خطای پیش ­بینی سود، مطالعه کورنل ولندسمن است. آن­ها در مدل خود رابطه تغییرات ارزش سرمایه را با خطای پیش ­بینی بررسی کردند و رابطه قوی میان این دو یافتند.هم­چنین رابطه بازده­های غیر عادی را با خطای پیش ­بینی سود در هنگام اعلام پیش ­بینی سود هر سهم بررسی کردند و دریافتند خطای پیش ­بینی قدرت فزاینده­ای در شرح بازده­های غیرعادی دارد.
اکبو و نرلی (۲۰۰۰ )
در مقاله­ای تحت عنوان «اهرم، نقدشوندگی و بازده­های بلند مدت عرضه اولیه» شرکت­ها را در طی یک دوره زمانی ۳ تا ۵ ساله پس از عرضه اولیه بررسی کردند. قبل از این نیز لوفران و ریتز بازده­های بلند مدت را برای بازار امریکا ۱۷ ـ درصد گزارش کرده بودند. این تحقیق نمونه ­ای با بیش از ۵۰۰۰ عرضه اولیه سال­های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۶ را بررسی کرده و نتیجه گرفت شرکت­های عرضه کننده سهام دارای اهرم کمتر و نقد شوندگی بیشتر در هر یک از سه سال پس از عرضه اولیه داشته اند و از آن جا که اهرم کمتر و نقدشوندگی بیشتر ریسک را کاهش داده و بازده مورد انتظار سهامداران را تحقق می­بخشد، پس هر دوی این عوامل ارزشمند هستند (اکبو و نرلی، ۲۰۰۰،ص ۸۸)^[۹۴].
آلوارز و گنزالز (۲۰۰۰)
در مقاله­ای تحت عنوان عملکرد بلند مدت عرضه اولیه سهام در بازار اسپانیا دو هدف زیر را دنبال کردند:
مطالعه عملکرد بلند مدت عرضه اولیه سهام در بورس اوراق بهادار اسپانیا
تعیین مفید بودن اطلاعات در مورد عرضه اولیه سهام
آن­ها نتیجه گرفتند که بین عرضه اولیه زیر قیمت و عملکرد بلند مدت عرضه اولیه سهام رابطه مثبتی وجود دارد (آلوارز و گنزالز، ۲۰۰۰،ص ۷۸ )^[۹۵].
فرت (۲۰۰۱)
تحقیقی در مورد نقش برآورد سود برای ۱۱۶ شرکت دارای عرضه عمومی اولیه سهام در سنگاپور برای سال­های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۹ انجام داده است. نتایج تحقیق وی نشان می­دهد که ارتباط معنی­دار مثبت میان خطای برآورد سود و بازده غیر عادی سهام وجود دارد. (فرت، ۲۰۰۱،ص ۶۵ )^[۹۶]
کلارکسون و همکارش (۲۰۰۲)^[۹۷]
یافته­های این پژوهشگران که ۲۶۷ شرکت جدید الورود به بورس کانادا را بررسی کردند بیانگر این است که برآوردهای داوطلبانه سود افشا شده در گزارش­های شرکت­های دارای عرضه عمومی اولیه با ارزش بوده و بین دقت برآورد سود و بازده سهام رابطه منفی معناداری وجود دارد.
احمد زالوکی، کمبل، گوداکری (۲۰۰۴)
عملکرد بلند مدت عرضه اولیه سهام را در مالزی بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ بررسی کردند آن­ها دریافتند که عملکرد بلند مدت عرضه اولیه سهام از یک سال به سال دیگر متغیر است و برای سال­های مختلف مرتبط با مدل­های منظمی نمی ­باشد. عملکرد بلند مدت در صنایع مختلف متفاوت است (زالوکی و همکارن، ۲۰۰۴،ص ۸۸) ^[۹۸].
محمد عمران (۲۰۰۴)

۴۰

۰٫۷۴۴

۳-۴-۲ تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه

مفهوم اعتبار به این پرسش پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه‌گیری نمی‌توان به دقت داده‌های حاصل از آن اطمینان داشت. در این تحقیق روایی تحقیق با روش تحلیل عاملی سنجیده می شود.
تحلیل عاملی تاییدی
تحلیل عاملی
تحلیل عاملی نامی است عمومی برای برخی از روش های چند متغیره که هدف اصلی آن خلاصه کردن داده هاست. این روش به بررسی همبستگی درونی تعداد زیادی از متغیرها می پردازد و در نهایت آنها را در قالب عاملهای عمومی محدودی دسته بندی کرده تبیین می کند. در این تکنیک تمام متغیرها به عنوان متغیر وابسته قرار می گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

تحلیل عاملی روشی هم وابسته بوده که در آن کلیه متغیرها بطور همزمان مد نظر قرار می گیرد. در این تکنیک، هریک از متغیرها به عنوان یک متغیر وابسته لحاظ می گردد. در ذیل برخی از مفاهیم کلیدی این روش معرفی می گردند.

• اشتراک: میزان واریانس مشترک بین یک متغیر با سایر متغیرهای بکار گرفته شده در تحلیل.

• مقدار خاص: میزان وارایانس تبیین شده بوسیله هر عامل را بیان می کند. یکی از ضوابط پرکاربرد در تعیین تعداد عاملها، مقدار ویژه است که آن را معیار راکد نیز می گویند در تحلیل عاملی مقدار ویژه برابر است ۱ می باشد ولی ما می توا نیم در بسته آماری این مقدار زیاد کنیم. در تحلیل عاملی مولفه های اصلی ان است که مقدار ویژه آنان بیشتر از ۱ باشد ولی این مقدار کمتر از ۱ باشد به عنوان عاملهایی است که از نظر آماری معنی دار نیست و باید از تحلیل کنار گذاشته شود.

• عامل: عبارتست ترکیب خطی متغیرهای اصلی،که نشان دهنده خلاصه شده از متغیرهای مشاهده شده است.

بار عاملی: همبستگی بین متغیرهای اصلی و عوامل. اگر مقادیر بار عاملی مجذور شوند، نشان می دهند که چند درصد از واریانس در یک متغیر توسط آن عامل تبیین می شود.

• ماتریس عاملی: جدولی است که بارهای عاملی کلیه متغیرها را در هر عامل نشان می دهد.

• چرخش عاملی: فرآیندی است برای تعدیل محور عامل به منظود دستیابی به عاملهای معنی دار وساده. یکی از مفاهیم مهم در تحلیل عاملی ‏‏‏‏ چرخش عاملهاست. که این مفهوم دقیقا به همان معنا دلالت دارد که در فرایند چرخش عاملی، محورهای مختصات عاملها به دور مبدا چرخش داده است تا اینکه موقعبیت جدیدی را بدست بیاورد ما در اینجا دونوع چرخش داریم:

• چرخش متعامد: عاملها مستقل از یکدیگر هستند.

• متمایل: عاملها با یکدیگر همبستگی دارند. (کلانتری،۱۳۸۷: ۲۸۳)

تصمیم گیری در تحلیل عاملی
هدف اصلی تحلیل عاملی تلخیص تعداد زیادی از متغیرها در تعداد محدودی از عاملها می باشد، بطوریکه در این فرایند کمترین میزان گم شدن اطلاعات وجود داشته باشد. با توجه به هدف تحلیل عاملی محقق سوالاتی از خود می پرسد چه نوع متغیرهای باید در تحلیل به کار گرفته شود. در پاسخ به این سوال باید گفت که هر متغیری مرتبط با مسئله تحقیق را می توان در تحلیل به کار گرفت.
معنی داری ماتریس همبستگی
یکی از روش های انتخاب متغیرهای مناسب برای تحلیل عاملی استفاده از ماتریس همبستگی است که اساس روش تحلیل عاملی برای انتخاب متغیرها به عاملهای متفاوت استفاده از همبستگی بین متغیرها اما از نوع غیر علی استوار است. البته آمارهای دیگری وجود دارد که محقق از طریق انها نیز قادر به تعیین و تشخیص مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی می باشد از جمله این روشها آزمون  KMO می باشد که مقدار آن همواره بین ۰و۱ می باشد و در صورتی که این مقدار کمتر از ۵۰/. باشد داده ها برای تحلیل عاملی مناسب نخواهد بود و اگر مقدار آن بین ۵۰/. تا۶۹/. درصد باشد می توان با احتیاط بیشتر می توان به تحلیل عاملی پرداخت. اما در صورتی که این مقدار بیشتر از ۷۰/.درصد باشد همبستگی موجود میان داده ها برای تحلیل داده ها مناسب خواهد بود (کلانتری،۱۳۸۷: ۲۹۱)
و از سوی دیگر برای اطمینان از داده ها  برای تحلیل عاملی مبنی بر اینکه ماتریس همبستگی که پایه تحلیل عامل قرار می گیرد در جامعه برابر صفر است یا خیر باید از آزمون بارتلت استفاده کنیم. این آزمون معناداری تحلیل عاملی داده ها را می سنجد و اگر این مقدار کمتر از۰۵/. باشد داده ها با جامعه مورد معنی دار است.
حجم نمونه
در رابطه با حجم نمونه نیز باید تاکید کرد که تعداد حجم نمونه نباید کمتر از ۵۰ مورد باشد و ترجیحا حجم نمونه را به بیش از ۱۰۰ مورد افزایش داد. به عنوان قاعده کلی تعداد نمونه باید حدود چهار یا پنج برابر تعداد متغیرهای مورد استفاده باشد. که در این تحقیق حجم نمونه ۲۶۰ مورد است (سرمد و دیگران،۱۳۸۵: ۲۵۸).
انتخاب نوع ماتریس همبستگی
بعد از اطمینان داشتن به داده ها برای تحلیل عاملی، اولین تصمیم در بکارگیری تحلیل عاملی، محاسبه ماتریس همبستگی است. برای اینکار باید مشخص شود که آیا هدف،محاسبه همبستگی بین متغیرهاست یا بین پاسخگویان. اگر هدف تحقیق تلخیص متغیرها باشد در این صورت از همبستگی بین متغیرهامحاسبه شود که این روش یکی از تکنیک های عمومی و پرکاربرد در مطالعات می باشد که به تحلیل عاملی نوع R معرو ف است. اما تحلیل عاملی ممکن است برای ماتریس همبستگی بین پاسخگویان نیز بکار گرفته شود این نوع تحلیل را تحلیل نوع Q  می نامند. این نوع تحلیل عاملی شاید بدلیل مشکل بودن کمتر مورد استفاده قرار گیرد و بجای آن از روش های نظیر تحلیل خوشه ای یا گروهبندی سلسله مراتبی برای طبقه بندی پاسخگویان یا موارد استفاده می شود.(کلانتری،۱۳۸۷: ۲۸۷) که در این تحقیق با توجه به هدف اصلی تحقیق، ماتریس همبستگی از نوع R  استفاده گردیده است.
انتخاب مدل عاملی
در تحلیل عاملی مدلهای مختلفی وجود دارد که از میان آنها دو روش تحلیل مولفه های اصلی و تحلیل عاملی مشترک از پر کاربرد ترین این روشهاست. انتخاب هریک از مدلها به هدف محقق بستگی دارد.مدل تحلیل مولفه های اصلی زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که هدف محقق تلخیص متغیرها و دستیابی به تعداد محدودی عامل برای اهداف پیش بینی شده باشد و در مقابل تحلیل عاملی مشترک زمانی بکار می رود که هدف شناسایی عاملها یا ابعادی باشد که به سادگی قابل شناسایی نیستند(کلانتری،۱۳۸۰: ۱۵۲).
روش استخراج عامل ها
علاوه بر انتخاب مدل تحلیل، محقق باید مشخص کند که عاملها چگونه باید استخراج شوند. برای استخراج عاملها دو روش وجود دارد. عاملهای متعامد و عاملهلای متمایل. در روش متعامد، عاملها به شیوه انتخاب می گردند که محورهای عاملی در حالت ۹۰ درجه قرار می گیرند و این بدین معناست که هر عامل، مستقل از سایر عاملها می باشد. بنابراین،همبستگی بین عاملها، بطورقراردادی صفر تعیین می گردد. مدل عاملی متمایل پیچیده تر از مدل عاملی متعامد می باشد. در واقع در این روش فرایند تحلیلی کاملا رضایت بخش بدست نمی آید. در این روش عاملهای استخراج شده دارای همبستگی می باشند.انتخاب اینکه چرخش عاملها بر اساس متعامد و یا متمایل باشدباید بر اساس نیازهای محقق و مسئله تحقیق وجود دارد انجام گیرد.
انتخاب نهایی عامل ها
زمانیکه در خصوص ماتریس همبستگی، مدل عاملی و روش استخراج، تصمیم مناسب اتخاذ گردید، زمینه برای استخراج عاملهای اولیه چرخش نیافته فراهم می گردد. با بررسی ماتریس چرخش نیافته محقق می تواند به جستجوی روش های تلخیص داده ها و تعیین عاملهای استخراجی بپردازد، اما تعیین نهایی تعداد عاملها پس از دستیابی به ماتریس عاملی چرخش یافته امکان پذیر می باشد.
در تحلیل عاملی به بررسی معنی داری شاخص ها پرداخته می شود. بدین جهت در این بخش ابتدا به صورت کلی مراحلی را که تا پایان فصل طی خواهیم نمود، بیان می نماییم.
در این فصل در شش بخش به بررسی رابطه هر یک از شاخص ها با متغیرهای مستقل تحقیق در مدل های تحلیل عاملی مجزا پرداخته می شود. در هر بخش یکی از این عوامل به همراه متغیرهای تشکیل دهنده آنها و نیز شاخص های مربوطه بررسی می شوند.
برای هر مدل تحلیل عاملی، یک نمودار با بارهای عاملی برازش یافته استاندارد شده (ضرایب رگرسیون استاندارد شده)، و یک نمودار با مقادیر آماره t-استیودنت رسم شده است.
در نمودار بارهای عاملی استاندارد شده، میزان ارتباط متغیرهای مستقل با متغیر وابسته نشان داده می شود. با توجه به اینکه مقادیر تخمین ها به صورت استانداردشده هستند به راحتی قابل قیاس با یکدیگرند. بنابراین به راحتی می توان بیان نمود که کدام متغیرهای مستقل تأثیر بیشتری بر متغیر وابسته دارند. لازم به ذکر است که علاوه بر بارهای عاملی مقادیر خطای هر بار عاملی نیز در این نمودار نشان داده می شود که قاعدتاً هر چه مقدار این خطاها کمتر باشد، مدل برازش یافته مناسب تر است.
برای تعیین معنی داری هر یک از روابط رگرسیون مذکور، از مقدار آماره t-استیودنت استفاده می شود. بدین صورت که اگر مقدار آماره t-استیودنت بین ۱٫۹۶- و ۱٫۹۶+ نباشد، نشان می دهد که پارامتر مربوطه در سطح ۵% تفاوت معناداری با صفر دارد یعنی فرض صفر رد می شود و درنتیجه وجود رابطه مزبور رد نمی شود. در واقع این آماره فرض برابری پارامتر با صفر را مورد آزمون قرار می دهد.
در مدل تحلیل عاملی مطلوب است که فرض برابری روابط رگرسیون با صفر رد شود، بنابراین آزمون فرض عبارت است از:

با توجه به مقدار آماره t-استیودنت برای هر یک از شاخص ها که در نمودار دوم موسوم به نمودار t-استیودنت نشان داده می شود، اگر مقدار آماره بیش از ۱٫۹۶ باشد، درنتیجه فرض صفر رد می شود. یعنی روابط رگرسیون معنادار هستند. اما اگر مقدار آماره کمتر از ۱٫۹۶ باشد، فرض صفر رد نمی شود. یعنی روابط رگرسیون معنادار نیستند.
اما علاوه بر بررسی معناداری روابط رگرسیون، باید به بررسی مقادیر خطاها نیز بپردازیم. برای خطاهای نشان داده شده در نمودار بارهای عاملی، مطلوب آن است که این خطاها برابر صفر باشند. بنابراین انتظار داریم که فرض صفر زیر رد نشود: