۳-۱-۱ تاریخچه
مسجد شیخ لطف الله یکی از مسجد‌های تاریخی و شناخته شده شهر اصفهان است که در ضلع شرقی میدان نقش جهان، مقابل عمارت عالی‌قاپو واقع شده است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری است که به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده و ساخت آن در سال ۱۲۰۸ هجری به پایان رسیده است. سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی^[۶] است. معمار و بنای آن استاد محمد‌رضا اصفهانی بوده و خطوط و کتیبه‌های داخل مسجد کار علیرضا عباسی است.(یاوری- با وفا، ۱۳۹۰، ص۱۶۲)
۳-۱-۲ وجه تسمیه
درباره وجه تسمیه مسجد شیخ لطف الله باید گفت که، شیخ لطف الله (وفات ۱۳۰۵هجری) از مردم میش از قرای جبل عامل یعنی جبل لبنان بوده و خاندان او همه از فقهای امامیه بوده‏اند. به مناسبت سعی بی‌اندازه پادشاهان صفوی در ترویج احکام مذهب تشیع و تشویق و اکرام فقهای آن، شیخ‌لطف‌الله نیز مانند جمع کثیر دیگری از علمای بحرین و جبل عامل، از موطن خود به قصد ایران عازم شد. ابتدا در مشهد مقدس اقامت گزید و تا تاریخ فتنه ازبکان^[۷]و دست یافتن ایشان بر مشهد در آن شهر مقیم بود. سپس به قزوین پناه جست و در آن‌جا به کار تدریس مشغول شد. شاه عباس او را از قزوین به اصفهان دعوت کرد و در جنب میدان نقش جهان مدرسه و مسجدی را که هنوز هم به نام او شهرت دارد به عنوان محل تدریس، اقامت و امامت وی پی نهاد. البته انجام این کار تا ۱۲۰۸ هجری طول کشید. اکنون فقط مسجد آن باقی مانده است. ( همان، ص ۱۶۳)
۳-۱-۳ ویژگی‌های خاص
در تمامی مساجد اسلامی، صحن و مناره جزء لاینفک مسجد به شمار می‌آید. مسجد شیخ‌لطف‌الله به علت اینکه نه دارای مناره است و نه دارای شبستان ورودی (حیاط) و همچنین ورودی آن پله می‌خورد، نسبت به الگوی مساجد اسلامی، بنایی متمایز است. عدم وجود شبستان و صحن ورودی این مسجد به مقتضیات تقارنی میدان نقش جهان (قرار گرفتن مسجد رو به روی عمارت عالی‌قاپو) بر می‌گرددکه منجر به این مسئله شده‌است که نتوان صحنی یا حیاطی رو به قبله که برای نمازگزاری استفاده شود، برای آن طراحی کرد. «نکته ای دیگرکه محققان و پژوهشگران و سیاحان بر آن متفق‌القولند، اختصاصی بودن مسجد شیخ‌لطف‌الله و جلوگیری از ورود اغیار به آن است.» (شهبازی‌شیران، ۱۳۸۹، ص۲۴)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۱ مسجد شیخ لطف الله
منبع:www.tourism.isfahancht.ir
۳-۲ عناصر ساختاری مسجد شیخ لطف الله
۳-۲-۱جلوخان
جلوخان دارای طاق‌نما و درگاه‌هایی است که به صورت قرینه ساخته شده است. ازاره^[۸]سردر، ازسنگ مرمر وبقیه سطوح آن، تزیینات غنی کاشی معرق است. حاشیه قوس اصلی طاق سردر با کاشی فتیله‌پیچ فیروزه رنگ تزیین و نماسازی شده است. زیر قوس جناغی این طاق دارای مقرنس‌بندیزیبایی ازکاشی معرق استو درزیر آن، علاوه برکتبیه های تاریخی، پنجره مشبکی قراردارد. (تصویر ۲-۱) بر فراز پنجره مشبک کتیبه « مایه محتشمی خدمت اولاد علی» به چشم می‌خورد که اشاره به معمار و سازنده این مسجد دارد. (تصویر ۳-۲)
۳-۲کتیبه بالای پنجره مشبک جلوخان
منبع: آرشیو نگارنده
۳-۲-۲ راهرو
از درب ورودی که وارد مسجد می‌شویم با راهرویی تاریک مواجه می‌شویم. این یکی از ویژگی‌های معماری مسجد شیخ لطف‌الله است، یعنی با گذشتن از این راهرو، چرخش ۴۵ درجه ای را از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله طی می‌کنیم. این گردش چنان ماهرانه صورت گرفته که به هیچ روی توجه بیننده را جلب نمی‌کند.«چون مسجد در ضلع شرقى میدان واقع است و خواه ناخواه در ورودى مسجد به سمت شرق میدان خواهد بود، اگر بنا بود مسجد را نیز به همین جهت مى ‏ساختند، کار جهت یابى از لحاظ قبله مختل مى‏ شد. در این‌جا با ایجاد یک راهرو که از ابتداى مدخل مسجد به سمت چپ و سپس به سمت راست مى ‏چرخد، بر این مشکل فائق آمده ‏اند؛ یعنى اگر چه ساختمان مسجد درمشرق است و از نماى خارجى آن چنین بر مى‏آید که دیوار جبهه آن در جهت شمال به جنوب است لیکن در همین دیوار محراب بنا شده که به سوى قبله است و وقتى به عظمت این فکر پى مى ‏بریم که در بیرون مسجد اثرى از کجى و زاویه به چشم نمى ‏خورد اما به مجرد ورود ناچاریم قبول کنیم که صحن نسبت به نماى خارجى پیچش دارد در صورتى که گنبد کوتاه مسجد به علت مدور بودن جهت با زاویه مخالفى نشان نمى ‏دهد.» (پوپ، ۱۳۶۶، ص ۲۰۵)
۳-۲-۳ گنبد
گنبد مسجد شیخ لطف الله یکى از چند گنبد یک پوششى زمان صفویه است که با رنگ نخودی و با ارتفاع کم، پوشش مناسبى براى صحن کوچک آن به شمار مى‏رود. از طرفى بلندى آن تا آن اندازه است که بتواند در کنار میدان بزرگ نقش جهان خودنمایى کرده و بر آن فضا مسلط باشد. خمیدگى گنبد از نقطه برآمدگى بزرگ به سمت داخل گراییده و رأس گنبد را تشکیل داده است و این فشار زیاد را دیوارهاى قطور مسجد تحمل مى‏کند. قطر دیوارها که از پنجره‏هاى دیوار اندازه‏گیرى شده در حدود ۷۰/۱ سانتی متر است. خمیدگى گنبد را دیوارهاى بادبادک شکل زاویه‌داری، به اضلاع هشتگانه به هم وصل مى‏کنند. این خمیدگى به اندازه‏اى عادى و یکنواخت به سمت بزرگ شدن گرایش دارد که به ندرت احساس شده یا به چشم مى‏آید.
۳-۳ گنبد مسجد شیخ لطف الله
منبع: آرشیو نگارنده
۳-۲-۴ محراب
محراب مسجد زیبای شیخ لطف الله؛ از شاهکارهای بی نظیر هنر معماری و از زیباترین محراب های مساجد اصفهان است. این محراب با کاشیکاری معرق و مقرنس های بسیار دلپذیر تزیین شده است. درون محراب دو لوح وجود دارد که عبارت “عمل فقیر حقیر محتاج به رحمت خدا، محمد رضا بن استاد حسین بناء اصفهان” را می‏توان در آنها مشاهده کرد.
در اطراف محراب، کتیبه‏های دیگری به خط علیرضا عباسی و خطاط دیگری که باقر نام داشته، دیده می‏شود. در این کتیبه‏ها روایاتی از پیامبر اکرم و امام ششم شیعیان امام جعفر صادق نقل شده است. اشعاری نیز بر کتیبه‏های ضلع های شرقی و غربی به چشم می‏خورد که احتمالا سراینده آن‌ها شیخ‌بهایی، عارف دانشمند و شاعر بزرگ دوره صفوی است.
۳-۴ محراب مسجد شیخ لطف الله
منبع: آرشیو نگارنده
۳-۲-۵ نور
«معمولا نور مورد نیاز مساجد از دو منبع تامین می گردد. منبع اول که برای روشن کردن کلی شبستان می بایست در نظر گرفته شود، به‌واسطه ایجاد بریدگی بزرگ بر روی دیوار شبستان صورت می گیرد و برای روشن کردن محراب استفاده می شود. منبع دوم که نور اصلی شبستان است نوری است که توسط تابش مستقیم نور خورشید از پنجره‌ها به درون شبستان صورت می‌گیرد. منابع تامین نور شبستان مسجد شیخ‌لطف‌الله نیز براساس این دو منبع پایه گذاری گردیده است.»(نجم‌آبادی،۱۳۸۱،ص۳۰)
تعبیه نور یکی از ویژگی های چشمگیر مسجدشیخ لطف‌الله است. در ساقه گنبد در فواصل منظم پنجره‌هایی تعبیه شده و در آنها یک جفت شبکه کار گذاشته اند، یکی داخلی و دیگری خارجی و هر یک شامل نقوش اسلیمی برجسته اند که در آنها فضاهای پر و خالی متناسب است. چنانچه نور دو بار می‌شکند و در طول لبه های کاشی‌های آبی‌رنگ از صافی می گذرد. بدین سان نور تلطیف و تصفیه می‌شود و بر هزاران سطح شفاف دیوار و گنبد باز می تابد و همه جا را همچون شبنمی براق فرا می‌گیرد و یک زیبایی غیر زمینی را نمایان می‌سازد. اساساً معماری این مسجد معماری نور، معماری شفافیت و معماری روحانی است و کمتر کسی است که از این مسجد دیدن کرده باشد، ولی تحت تاثیر فضای داخل آن قرار نگرفته باشد.
سه منبع نور در این گنبدخانه دیده می‌شود یکی، نوری که از دهانه‌ی بزرگ شمال‌شرقی بر دیواره‌های جنوب‌غربی شبستان که محراب در آن قرار گرفته می‌تابد و سطح کاشی‌کاری آن را به طور زیبایی روشن می‌کند.
۳-۵شبکه چوبی تعبیه شده در دیوار شرقی
منبع: آرشیو نگارنده
دوم، نوری است که از شبکه چوبی تعبیه شده در دیوار شرقی گنبدخانه وارد شده، که تقریبا وسط صحن گنبدخانه را روشن می کند.
و سوم، همان شبکه‌های زیر گنبد که محل اتصال دیوارها به گنبد هستند و فضای زیر گنبد را به همراه دیواره‌های گنبدخانه روشن می‌کنند و نیز زیبایی زیر گنبد را پدید می‌آورند.
۳-۶ شبکه چوبی تعبیه شده بر دیوار جنوبی
منبع: آرشیو نگارنده
۳-۳ عناصر تزیینی مسجد شیخ لطف الله
۳-۳-۱ تزیینات گنبد
تزئینات سطح داخلی گنبد عبارت است از ستاره‏هاى بسیار بزرگ مکرر به رنگ زرد طلایى که با طرح درهمى از پیچک هاى به هم پیچیده پوشیده شده است. طرح و ترسیم این مسجد و نقشه قالی‌هاى اردبیلى منبع الهام مشترکى دارند. ضمناً شباهت بسیار نزدیک با تزیینات مسجد شاه دارد، کاشی کارى بقیه گنبد از طاق رومی‌هایى^[۹] تشکیل شده که هر یک شامل گل و بوته‏هاى زیبایى است. تزیینات کاشی‌کارى پوشش داخلى گنبد از ابتدا تا انتها تقریباً به یک اندازه است.
۳-۷ تزیینات گنبد مسجد شیخ لطف الله
منبع: آرشیو نگارنده
۳-۳-۲ تزیینات دیواره‌های مسجد شیخ لطف الله
دیوارهاى جانبى صحن مسجد با گل و بوته‏هاى متصل به هم به رنگ آبى در یک متن کرمی رنگ تزیین شده است. دیواره های مسجد یکی در میان با رنگ‌های متفاوت آبی و نخودی و با نقوش متفاوت ستارگان چند پر و گل و بوته مزین شده است.زاویه‏هاى فوقانى دیوارهاى جانبى نیز از گل و بوته هایى که طرح آن با سایر قسمت ها تفاوت کلى دارد پوشیده شده و تنوع خاصى به تزیین کلى صحن بخشیده و در اولین نگاه، نظر بیننده را جلب مى‏کند. زیبایى کاشی کارى این مسجد با کاشی‌هاى معرق تنوعى است دلپذیر.
۳-۸ نقوش دیواره‌های مسجد شیخ لطف الله
منبع: www. Tourism.isfahancht.ir
۳-۳-۳ کتیبه‌ها
کتیبه‏هاى زیبایى که علیرضا عباسی بر داخل و خارج این مسجد نگاشته زینت و شکوه خاصی به این بنا بخشیده است، وی نیز سمت چپ و راست محراب را امضا نموده و خود را فقیر حقیر محتاج به رحمت خدا محمد رضا بن استاد حسین بناى اصفهانى معرفى کرده است و بعد از نام او تاریخ ۱۲۰۸ هجرى (۱۶۱۸ میلادى) دیده مى ‏شود.
دیوارهاى داخلى از یک هشت ضلعى شروع مى‏شود. این هشت ضلعی ها هر یک به وسیله کاشی هاى طناب مانند فیروزه‏اى محصور شده و خطوط بسیار زیبا که از آثار علیرضا عباسی است، مانند قابى هر یک از اضلاع هشتگانه را در میان مى‏گیرد، این خطوط از کاشی هایى به رنگ سفید خیره کننده در میان کاشی هاى آبى تیره به کار رفته است.