در ادامه به پاره ای از مقررات آیین نامه مذکور می پردازیم. مطابق بند ۲۸ ماده ی ۲ این آیین نامه صاحبان گرمابه ها ، نانوایی ها و شیرینی پزی ها و اماکن عمومی دیگری که وجود آن در شهر مجاز باشد و مطابق دستور شهرداری نصب دودکش ننمایند به ۵ تا۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت محکوم می‌شوند ، شغل دباغی به دلیل این که موجبات ایجاد مزاحمت های بویایی می گشت در این آیین نامه و طی بند ۱۵ ماده دوم ممنوع اعلام شده است. مطابق این ماده کسانی که در داخل شهر در دکان یا خانه خود به شغل دباغی ، روده سازی و امثال آن اشتغال ورزند به ۵ تا۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا۱۰۰ ریال غرامت محکوم می شدند .همچنین در بند ۱۲ ماده ۲همین آیین نامه چنین می خوانیم:

« کسانی که در خانه خود یا محل کسب خویش که در شهر واقع است چیزهای بد بو از قبیل لاستیک یا استخوان و امثال آن را بسوزانند و یا زباله ، خاکروبه و مانند آن را نگه دارند که عفونت آن به خارج سرایت کند به ۵ تا ۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت محکوم شوند . » مواردی از ایجاد آلودگی هوای ناشی از پراکندن ذرات گرد و غبار که در گذشته به دلیل سطح خاکی یا سنگفرشی خیابان ها شایع بود ، تکان دادن فرش بوده که ایجاد آلودگی هوا می نمود . مطابق بند ۴ ماده ۲ آئین امور خلافی : کسانی که در گذر ها، کوی ها و خیابان ها و امثال آن فرش تکان دهند که گرد و غبار بلند شود به ۵ تا ۷ روز حبس تکدیری^[۴۸]۱ و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت محکوم می‌شوند .

همچنین مطابق قسمت دوم بند ۱۴ ماده ۲ آئین امور خلافی جاروب کردن بدون آب پاشی در گذرها ، کوی ها و خیابان ها به گونه ای که ایجاد گرد و غبار کند ممنوع و مستلزم اعمال مجازات مندرج در ماده آ.ا.خ یعنی همان ۵ تا ۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت بود. مطابق بند ۲۵ ماده مذکور اقدام ‌به این عمل مستلزم محکومیت به ۲ تا ۵ روز حبس تکدیری و تأدیه ده تا پنجاه ریال غرامت می‌باشد.

عدم رعایت اصول همسایگی بویژه در گذشته ممکن بود باعث ایجاد مزاحمت برای مجاورین گردد یکی از موارد شایع این امر نصب لوله به گونه ای بود که باعث ایجاد آلودگی هوا می گردید . بند ۴۱ ماده مذکور این عمل را ممنوع اعلام نموده بر اساس آن ، اشخاصی که لوله بخاری منزل یا مغازه را به طرف خیابان و معابر عمومی نصب نمایند به دو تا ۵ روز حبس تکدیری تأدیه ده تا پنجاه ریال غرامت محکوم می‌شوند … . «شهرداری در محدوده ی شهر از همان آغاز تأسیس واجد وظایفی در زمینه حفظ محیط زیست و بهداشت شهری بودند ، یکی از مهمترین آلودگی های زیست محیطی که در دهه ۴۰ در شهرها در حال شکل گیری بود مسئله آلودگی هوای ناشی از دوده هایی بود که از اماکن صنعتی ، کارگاه ها ، تعمیرگاه ها و وسایل نقلیه متصاعد می گردید. در این راستا در قانون شهرداری ها مصوب ۱۳۳۴ همراه با اصلاحات بعدی در کنار سایر معضلات و مشکلات زیست محیطی شهری برای مقابله با آلودگی هوا وظایف خاصی بر عهده ی شهرداری ها به عنوان متولی امور شهری گذارده شد.آنچه که در این قانون اهمیت داشت توجه به اقدامات پیشگیرانه و تأسیس ضمانت اجراهای کاملاً اداری در این حیطه بود ..».^[۴۹]

در بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها مصوب ۱۳۳۴ وظیفه کنترل و جلوگیری از آلودگی هوای شهری و مراقبت بر وضع دودکش های اماکن و کارخانه ها و وسایل نقلیه و غیره را بر عهده شهرداری ها نهاده است. مطابق این ماده : شهرداری مکلف است از تأسیس کارخانه ها ، گارگاه ها و گاراژهای عمومی و تعمیرگاه ها و دکان ها و همچنین مراکزی که مواد محترقه می‌سازند و اصطبل چهار پایان و مراکز دامداری به طور کلی مشاغل و کسب هایی که ایجاد مزاحمت ، سروصدا یا تولید دود یا عفونت یا تجمع حشرات و جانوران نماید را جلوگیری نموده و در تخریب کوره های آجر و گچ و آهک پزی و خزینه گرمابه های عمومی که مخالف بهداشت است اقدام نماید وبا نظارت و مراقبت بر وضع دودکش های اماکن و کارخانه ها و وسایل نقلیه که کارکردن آن ها دود ایجاد می‌کند از آلودگی هوای شهرجلوگیری نماید و هرگاه تأسیسات مذکور قبل از قانون به وجود آمده باشد آن ها را تعطیل کند و اگر لازم باشد آن ها را به خارج از شهر انتقال دهد .

در تبصره ماده ۵۵ نیز چنین آمده است : « شهرداری ‌در مورد تعطیل و تخریب و انتقال به خارج از شهر مکلف است مراتب را ضمن دادن مهلت مناسبی به صاحبان آن ها ابلاغ نماید و اگر صاحب ملک به نظر شهرداری معترض باشد ، باید ظرف ده روز اعتراض خود را به کمیسیونی مرکب از سه نفر که از طرف انجمن شهر انتخاب خواهند شدتسلیم کند . رأی کمیسیون قطعی و لازم الاجراست و هرگاه رأی کمیسیون مبنی بر تأیید نظر شهرداری باشد و یا صاحب ملک به موقع اعتراض نکرده و یا در مهلت مقرر شخصاً اقدام نکند، شهرداری به وسیله مأمورین خود رأساً اقدام می‌کند . از سوی دیگر قانون‌گذار در ماده ی ۱۹۳ آیبن نامه راهنمایی و رانندگی مصوب ۱۳۴۷برای تخلف از مقررات مربوط به لزوم معاینه فنی وسیله نقلیه عدم رعایت ضوابط تهویه و استعمال دخانیات مجازات غرامت از یکصد ریال تا دویست ریال یا حبس تکدیری از دو روز تا ده روز یا هر دو مجازات معین نموده بود . همچنین تحولات قانونی و قانون گذاری دیگری در این خصوص شکل گرفته است که به جهت ضیق وقت به همین موارد که سابقه تاریخی موضوع را تشکیل می‌دهد بسنده می‌کنیم .

مبحث دوم : تحلیل مفهومی

در این قسمت به تحلیل مفهومی آلودگی هوا و هوای پاک می پردازیم . حق بر هوای پاک همان طور که گفته شد دارای تاریخ تحولات خاصی می‌باشد که بیشتر تحت عنوان و عناوین وضع ضمانت اجراهای مقابله با آلودگی هوا مطرح شده است. حق بر هوای پاک امروزه در دو سطح متمایز قابل بحث و بررسی و تحلیل می‌باشد . در سطح بین‌المللی نظام حقوقی حاکم بر حفاظت از هوای پاک با عنایت به اصول ، مبانی حقوق بین‌المللی مطرح می‌باشد . این قلمرو را باید امروزه حقوق بین‌المللی حفاظت از هوا نامید . برخی حوزه ها تحت تحلیل قواعد کیفری حفاظت از هوا مطرح بوده و از آن با عنوان حقوق کیفری هوا نام می‌برند. به نظر می‌رسد به منظور تحلیل دقیق و شناخت موضوع نیازمندیم عناصر و مفاهیم را مورد بررسی قرار داده؛ آنگاه تعریف خوب و کاملی از هوای پاک داشته باشیم .

گفتار اول : آلودگی

آلودگی یکی از مفاهیم مهم وپر کاربرد و مرتبط با موضوع تحقیق می‌باشد . ‌بنابرین‏ به منظور تحلیل دقیق از موضوع تحقیق نیازمند تحلیل مفهوم آلودگی می باشیم . « آلودگی مشتق از کلمه یونانی پلوتوس است که از معنای ناپاکی و کثیفی گرفته شده است . ‌بنابرین‏ منظور از لغت آلودگی عبارت است از فرآیندی که باعث افزودن مواد مضر یا کثیف به زمین ، هوا ، آب . محیط و غیره شده به طوری که برای استفاده بهینه نا مطلوب باشد ».^[۵۰]