ب) نظریه تأثیرگذاری بر رفتار

بسیاری از سازمان‌ها پی برده‌اند که تکیه صرف بر اندازه‌گیری‌های مالی، منجر به نتایج کوتاه‌مدت خواهد شد (جانسون و کاپلان^[۵۷]، ۱۹۸۷ و کاپلان و نورتون^[۵۸]، ۱۹۹۲). تعداد زیادی از تحقیقات حاکی از آن است که اندازه‌گیری عملکرد به شکل غیرمالی، پیش‌بینی بهتری از عملکرد بلندمدت را در بر خواهد داشت؛ و ‌بنابرین‏ بایستی برای کمک به مدیران در تمرکز بر جنبه‌های بلندمدت تصمیات‌شان از این اندازه‌گیری‌ها استفاده شود (ایتنر، لارکر و میر^[۵۹]، ۲۰۰۳). جانسون و کاپلان^[۶۰] بیان می‌کنند که:

“ارزش اقتصادی یک شرکت صرفاً مجموع ارزش دارایی‌های مشهود آن نیست؛ حال این که این ارزش بر حسب ارزش‌های تاریخی، ارزش‌های جایگزینی و یا ارزش‌های جاری بازار باشد. بلکه این ارزش شامل ارزش دارایی‌های نامشهود نیز می‌باشد. سهام ناشی از محصولات جدید، دانش فرآیندهای تولید با کیفیت بالا و انعطاف‌پذیر، استعداد کارکنان، اخلاق، وفاداری مشتری و آگاهی وی از محصولات، تأمین کنندگان قابل اعتماد، شبکه های توزیع کارآمد و مانند آن. توجه زیاد به عملکرد بلندمدت بهتر تنها در صورتی رخ می‌دهد که این عملکرد از شاخص‌های کم‌اعتبار برای تعیین وضعیت رقابتی شرکت دور شود.” (۱۹۸۷).

ج) نظریه اعتبار بیرونی (در ارتباط با ذی‌نفعان خارجی)

فشار بر شرکت‌ها برای اندازه‌گیری و گزارش ارزش سرمایه‌ فکری روز به روز در حال افزایش است و این فشار نهایتاًً در سیاست شرکت‌ها ‌در مورد اندازه‌گیری و گزارش آن تأثیر خواهد گذاشت (مار و همکاران، ۲۰۰۳). چندین تئوری بر گرفته از تحقیقات اجتماعی و محیطی، شرکت‌ها را در افشای سرمایه‌ فکری در گزارش‌های سالانه‌ی خود، توجیه می‌کند (گوتری و همکاران^[۶۱]، ۲۰۰۴) که دو مورد از پرکاربردترین آ‌ن‌ها، نظریه مشروعیت و نظریه ذی‌نفعان است.

بر اساس نظریه مشروعیت، سازمان‌های موجود در جامعه تحت تأثیر یک قرارداد اجتماعی هستند. داولینگ و ففر^[۶۲] (۱۹۷۵)، ادعا می‌کنند که سازمان‌ها در یک سیستم فوق‌العاده هماهنگ اجتماعی فعالیت می‌کنند، که در این سیستم زمانی یک سازمان مشروعیت دارد که فعالیت‌هایش در راستای اهداف و انتظارات این سیستم باشد. ‌بنابرین‏ تغییرات در نظام ارزشی تعبیه شده در این سیستم، از طریق جامعه منجر به تغییر ارزش در سازمان‌ها خواهد شد. بر اساس نظریه مشروعیت، یک سازمان در صورتی گزارش داوطلبانه‌ی فعالیت‌هایش را ارائه می‌دهد که مدیریت آن مطمئن باشد فعالیت‌های مورد انتظار جامعه در سازمان اجرا شده است.

موریتسن، بوخ و مار^[۶۳] (۲۰۰۴)، استدلال می‌کنند که صورت‌هالی مالی سنتی، در بردارنده‌ی اطلاعات مربوط برای کاربران این صورت‌ها نیستند، تا کاربران از طریق آن‌ ها بفهمند که چگونه مبالغی که سرمایه‌گذاری نموده‌اند ممکن است در آینده برای آن‌ ها ایجاد ارزش نماید. آن‌ ها ادعا می‌کنند که موضوع سرمایه‌ فکری طراحی شده است تا این شکاف را به وسیله ارائه‌ اطلاعات پر نماید.

دومین نظریه پرکاربرد که از تحقیقات محیطی و اجتماعی گرفته شده است و شرکت‌ها را ‌در مورد گزارش سرمایه‌ فکری در گزارش‌های سالانه توجیه می‌کند، نظریه ذی‌نفعان است (گوتری و همکاران، ۲۰۰۴).

فریمن^[۶۴] (۱۹۸۴ ص ۴۶)، ذی‌نفعان را به عنوان “هر گروه یا فردی که تحت تأثیر واقع می‌شود یا می‌تواند در دست‌یابی به اهداف یک سازمان تأثیرگذار باشد” تعریف می‌کند. بر طبق نظریه ذی‌نفعان، مدیران بایستی استراتژی‌هایی برا ی رضایت این گروه‌ها که در کسب و کار سهم دارند، تدوین و اجرا نمایند. کار اصلی در این جریان، مدیریت و یکپارچه‌سازی روابط و منافع سهام‌داران، کارکنان، مشتریان، تأمین کنندگان، جامعه و دیگر گروه‌ها است که این کار موفقیت بلندمدت سازمان را تضمین می‌کند (فریمن و مک‌وی^[۶۵]، ۲۰۰۳).

گوتری و همکاران (۲۰۰۴)، این سؤال را مطرح می‌نمایند که آیا نتیجه‌ تئوری ذی‌نفعان این است که شرکت‌ها یک گزارش داوطلبانه از سرمایه‌ فکری و ارزش دارایی‌های نامشهود ارائه می‌نمایند یا خیر؟ آن‌ ها تحقیقات بیشتری را برای پاسخ قطعی ‌به این سؤال می‌طلبند.

د) نظریه اندازه‌گیری^[۶۶]

همان طور که قبلاً بحث شد، برخی از مطالعات (مثل مک‌ پرسون و پایک^[۶۷]، ۲۰۰۱ و پایک و روس^[۶۸]، ۲۰۰۴)، در ارزیابی سرمایه‌ فکری، از نظریه اندازه‌گیری استفاده کرده‌اند. اخیراًً نیز عناصر نظریه اندازه‌گیری در محاسبه سرمایه‌ فکری به کار برده شده است.

احتمالاً پایک، ریلندر^[۶۹] و روس (۲۰۰۱)، جزء اولین کسانی بودند که نظریه اندازه‌گیری را در محاسبه سرمایه‌ فکری به کار بردند. آن‌ ها استدلال می‌کنند که استقرار سیستم‌های اندازه‌گیری بر مبنای استانداردهای نظریه اندازه‌گیری، این مطلب را روشن می‌سازد که سیستم‌های اندازه‌گیری مبتنی بر اطلاعات غیرمالی، می‌تواند همان درجه از دقت (یا بیشتر از آن) را که سیستم‌های مبتنی بر اطلاعات مالی به دست می‌دهند، فراهم نماید. پایک و روس (۲۰۰۴)، پنج شرط برای یک طرح اندازه‌گیری عملکرد تجاری معرفی می‌نمایند:

کامل بودن^[۷۰]: مقیاس‌هایی که در سیستم اندازه‌گیری استفاده می‌شوند بایستی به طور کامل نماینده‌ای از صفاتی باشند که اندازه‌گیری می‌شوند.

تمایز^[۷۱]: شمارش دوبله بایستی حذف شود. یک صفت در صورتی به عنوان واحد مورد قبول اندازه‌گیری می‌شود که هیچ جزئی از معنای آن در معانی هیچ صفت دیگری وجود نداشته باشد.

استقلال^[۷۲]: شرایط عادی ریاضی برای جابه‌جایی، انتقال‌پذیری، یکنواختی و شرط ارشمیدس، باید برای روابط بین دو واحد که اندازه‌گیری می‌شوند رعایت شود.

تناسب^[۷۳]: تناسب با انتقال از سیستم تجربی به سیستم عددی ارتباط دارد، این مستلزم آن است که صفتی که در سیستم تجربی اندازه‌گیری می‌شود، در سیستم عددی نیز کامل نشان داده شود.

قابلیت اندازه‌گیری^[۷۴]: برای اعتباربخشی به اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل صحیح پس از آن، بایستی واحد به وسیله یک مقیاس متناسب و نرمال قابل اندازه‌گیری باشد.

پایک و روس (۲۰۰۴)، بیشتر روش‌های مورد استفاده در اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری را در برابر فرضیات تئوری اندازه‌گیری مورد بررسی قرار دادند و ‌به این نتیجه رسیدند که همه‌ این روش‌ها با فرضیات سازگارند.

۲- ۶ روش‌های محاسبه ارزش سرمایه‌ فکری

اندازه‌گیری سرمایه‌ فکری از دو جنبه دارای اهمیت است. یکی درون سازمانی است، که هدف از آن تخصیص بهتر منابع در راستای کارایی و به حداقل رساندن هزینه های سازمان می‌باشد، و دیگری برون‌سازمانی است، که هدف آن در دسترس قرار دادن اطلاعات سرمایه‌گذاری موجود و بالقوه سازمان برای پیش‌بینی رشد آینده و نیز برنامه‌ریزی‌های بلندمدت است (رضایی و همکاران، ۱۳۸۹).