۲ارزیابی سریع محیط زیست شهریاین نوع ارزیابی نخستین بار توسط لیتمان ارائه شده است. خسارات محیط زیستی که در اثر رشد سریع و گسترده شهرها بویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته ایجاد می شود، موجب شد تا کاربرد ارزیابی سریع محیط زیست شهری مطرح گردد.۳آستانه نهایی محیط زیستیاین نوع ارزیابی بر اساس فرضی است که اگر آستانه های محیط زیستی از حد خود تجاوز نماید ممکن است تغییر آن مشکل ایجاد کند . این اثرات احتمالاً بزرگ مقیاس و حتی جهانی بوده و در بیشترین حد خود ایجاد می‌گردند. بنابر تعریف، این روش محدوده فشارهایی که می‌تواند یک اکوسیستم را در برگشت به شرایط نخست و تعادلی خود ناتوان سازد از جنبه‌های مختلف زمان، کمیت، کیفیت، ابعاد مکانی و بررسی وضع موجود و آینده آن ها بررسی می‌کند.۴اکوسیستم های کشاورزیاین نوع ارزیابی که بنام تحلیل اکوسیستم های کشاورزی نامیده می شود نخستین بار در تایلند مورد استفاده قرار گرفت . در این نوع ارزیابی، مزرعه مورد بررسی قرار می گرد و ویژگی های خانوارها، عوامل منطقه ای، ملی و حتی بین‌المللی که احتمال تأثیرگذاری در جوامع کشاورزی را دارند تحلیل می‌شوند.۵اثرات اجتماعیارزیابی اثرات اجتماعی به عنوان فرایند ارزیابی به برآورد پیامدهای اجتماعی که احتمالاً در اثر اجرای یک پروژه توسعه یا خط مشی بویژه در سطح ملی و استانی به وقوع می پیوندند می پردازد . اثرات اجتماعی شامل کلیه جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی یک پر وژه خصوصی یا دولتی در رابطه با جمعیت انسانی است که موجب تغییر در زندگی، کار، نقش ارتباط و نیازهای مردم می‌گردد.۶ریسک اکولوژیکیارزیابی ریسک اکولوژیکی به عنوان فرآیندی برای شناسایی اثرات سازگار اکولوژیکی که احتمال دارد در نتیجه ورود فشارهای ناشی از فعالیت های انسانی به وقوع بپیوندد، به شمار رود.

۷اثرات تجمعیاین نوع ارزیابی، اثرات منفرد طرحهای توسعه که می‌توانند بر اساس کنش، واکنش و ارتباط با یکدیگر موجب بروز اثرات ترکیبی شده و ماهیت و دامنه متفاوتی نسبت به اثرات منفرد دارند را شناسایی می کند. ارزیابی اثرات تجمعی به عنوان یک ضرورت باید در مناطقی که پر وژه های مختلف توسعه اجرا می‌گردد و یا در دست مطالعه است انجام شود.۸اثرات بهداشتیاین نوع ارزیابی، بر شناسایی اثرات توسعه بر سلامت انسان تأکید دارد.۹اثرات اکولوژیکیارزیابی اثرات اکولوژیکی فرایند شناسایی، کمی سازی و ارزشیابی اثرات بالقوه یک فعالیت بر اکوسیستم ها و اجزای آن ها است . در یک ارزیابی اثرات محیط زیستی، بررسی اکولوژیکی شامل شناسایی زیستگاهی که محل و محیط زیست پروژه در آن واقع شده و نیز گونه های مرتبط با این زیستگاه، انجام می‌گیرد.۱۰ریسک محیط زیستی

این نوع ارزیابی قادر است که اثرات رخدادهای ناخواسته را با اثراتی که فاجعه بار نیستند، مرتبط نماید . ویژگی‌های ارزیابی ریسک به شرح ذیل می‌باشد:

تأکید بر تعیین کمیت های مهم با منافع بالقوه و آشکار

رفع تردیدها به صورت شفاف

کمی نمودن تغییرات اثرات در طی زمان‌های مختلف که از وضعیت موجود تا اجرای عملیات، تداوم خواهد داشت.

۱۱محیط زیستی استراتژیکارزیابی محیط زیستی استراتژیک فرآیندی سیستماتیک و پویا برای ارزیابی کیفیت محیط زیست و پیامدهای محیط زیستی دورنماها و اهداف توسعه ای است که به کمک سیاست گذاری‌ها، برنامه ها، طرح‌ها تحقق می‌یابند. هدف از انجام آن لحاظ نمودن یکپارچه ملاحظات بیوفیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در سیاست ها، برنامه ها و طرح های توسعه می‌باشد.۱۲اکولوژیکی استراژیک

نوعی از ارزیابی محیط زیستی استراتژیک می‌باشد که اثرات خط مشی ها، طرح ها، برنامه ها را در سطوح زیر پیش‌بینی می کند:

منابع منفرد در مناطق منفرد

منابع منفرد در چند منطقه

منابع چندگانه در یک منطقه منفرد

منابع چندگانه در چند منطقه

۱۳چرخه حیاتاین روش یک آزمایش سیستماتیک از شناخت اثرات محیط زیستی یک محصول در طی دوره حیات آن می‌باشد. تجهیزات هر بخش از این سیستم از دریافت مواد خام فعالیت‌های ساخت، مصرف، مصرف مجدد، نگهداری و مدیریت زایدات را مورد بررسی قرار می‌دهد و هدف از کاربرد آن، کاهش اثرات محیط زیستی ناسازگار در کلیه مراحل انتخاب و نیز تاریخ موجودیت آن است.۱۴محیط زیستی جامع

به عنوان روشی جهت تصمیم گیری خط مشی و استفاده از آن توسط ذینفعان درطی فرایند ارزیابی محیط زیست است. ارزیابی محیط زیستی جامع دارای چهار ویژگی به شرح زیر است:

تلفیق با فرآیندهای تصمیم گیری محلی یا ملی

تلفیق با دیگر رویکردها و ابزارهای مدیریت محیط زیست

تلفیق با فرایند ارزشیابی

تلفیق با اثرات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و محیط زیستی

۲-۷-۲- تعریف ارزیابی اثرات اجتماعی

تعاریف مختلفی از ارزیابی اثرات اجتماعی وجود دارد اما تعریف کمیته بین‌سازمانی^[۱۵] راهبردها و اصول تحلیل اثر اجتماعی (کمیته بین سازمانی، ۱۹۹۵: ۱۲) بسیاری از جوانب این مفهوم را آشکار می‌سازد: تلاش برای ارزیابی و برآورد کردن پیامدهای اجتماعی‌ای که ممکن است از اقدامات و سیاست‌های خاص (از جمله برنامه ها و اجرای سیاست‌های جدید) و اجرای برنامه های دولتی مشخص (از جمله اختصاص دادن زمین‌های زیاد به پروژه های استحصال منابع طبیعی) ناشی شوند، ارزیابی اثرات اجتماعی نامیده می‌شوند. در جای دیگر از گزارشات این کمیته آمده است: منظور از تاثیرات اجتماعی هر گونه عواقب ناشی از بخش عمومی و خصوصی است که شیوه زندگی، کار، برقراری ارتباط، تامین نیازمندی‌ها و نوع غلبه مردم بر مشکلات زندگی‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. (کمیته بین سازمانی، ۱۹۹۴: ۱)

ارزیابی اثرات اجتماعی عبارت است از بررسی تاثیرات بالقوه پدیده‌های فیزیکی و طبیعی، فعالیت‌های دولتی، اقتصادی و هر نوع فعالیت اجتماعی بر محیط زیست اجتماعی. این ارزیابی به طور رسمی شامل بخش‌های مختلف اقتصادی- اجتماعی است که به فعالیت‌های پیشنهادی، شناسایی منابع اطلاعاتی مناسب، جمع‌بندی و طبقه‌بندی داده ها، چارچوب اجتماعی جمعیت‌های تحت تاثیر؛ پیش‌بینی نتایج چندین فعالیت جایگزین، ارزیابی اثرات و ارزیابی به وسیله افراد جامعه بستگی دارد. (ویلیام، ۱۹۸۶ به نقل از صنایع‌گلدوز، ۱۳۸۷: ۳۶)

ارزیابی اثرات اجتماعی رویکردی است برای شناسایی و تجزیه و تحلیل تاثیراتی که هر نوع فعالیت بر جنبه‌های اجتماعی محیط زیست بر جای می‌گذارد.( صنایع‌گلدوز، ۱۳۸۷: ۳۶) نیاز به ارزیابی تاثیر اجتماعی نتیجه شناخت پیچیدگی‌اجتماعات انسانی و فهم این مطلب است که نتایج منفی و ناخواسته مداخلات ممکن است سنگین‌تر از نتایج مثبت آن باشد. (وسترن و لینچ، ۲۰۰۰: ۳۵).

۲-۷- شاخص های اثرسنجی فرهنگی

۲-۷-۱- شاخص چیست؟

تعریف لغوی شاخص:شاخص(index)در لغت به معنای نمودار یا نشان دهنده یا نماینده است و در اصطلاح عبارت از متغیری”کیفی”باری نظارت و پایش یا متغیری “کمی”برای اندازه گیری وپیمایش محیطی ونیز مقایسه پدیده ها و تغییرات آن ها در شرایط مختلف.