۲-۷-۴- اصول مدیریت کلاس : از مهمترین اصول کلاسداری، کارایی و جامع الاطراف بودن معلم است. معلم کارآ معلمی است که بر مطالب درسی تسلط دارد، کارها و اعمال او سازمان یافته و منظم و دارای اعتماد به نفس است، به دانش آموزان نیز اعتماد می­ کند و شکیباست.به تعبیری دیگر نخستین پیش درآمد برای اعمال مدیریت بر کلاس و ایجاد شرایط بهینه برای یادگیری این است که معلم فردی کارآ باشد تا از مهارت‌های مدیریت کلاس درس بهره گیرد.جامع الاطراف بودن معلم، دومین پیش درآمد برای اعمال مدیریت بر کلاس است.معلمان سه گونه اند:

• • توضیح دهنده

• • مشارکت دهنده

• توانمندساز

معلم توضیح دهنده بر موضوع درس تسلط دارد، اما آگاهی او از روش تدریس اندک است. تدریس او بر محور سخنرانی و توضیح استوار است و برخی دانش آموزان با او همراه هستند.

معلم مشارکت دهنده بر موضوع درس تسلط دارد و افزون بر آن، با روش تدریس نیز آشناست. چنین معلمی می کوشد تا از فعالیت های جالب بهره گیرد، دانش آموزان را در کارها مشارکت دهد، و در عین حال مدیریت صحیحی را در کلاس اعمال کند.

معلم توانمندساز در مرحله ی عالی حرفه ای قرار دارد. او نه فقط موضوع درس و روش تدریس را به خوبی می شناسد، بلکه به تفکرات و احساسات دانش آموزان نیز توجه دارد.چنین معلمی اعتماد به نفس بالایی دارد، به حدی که دانش آموزان را در مدیریت کلاس درس سهیم می‌کند یا این که کلاس درس را یکسره به آنان می­سپارد و خود راهنما می شود، با گفت و گو و مشورت با دانش آموزان تصمیم می‌گیرد تا در آنان توان یادگیری را عملی سازد (منبع پیشین).

۲-۷-۵-مهارت‌های مدیریت کلاس: مدیریت کلاس بر دو مهارت به هم پیوسته و اساسی استوار است:

1. 1. تصمیم گیری :تصمیم گیری یعنی، چه اقدامی را چگونه، چه وقت، و به وسیله­ چه کسی باید انجام داد.

1. اقدام: اقدام یعنی،عملی که ‌در کلاس درس تحقق می­پذیرد.مانند تأکید برنکته های تدریس،استفاده از تخته سیاه و…از این رو، مهارت‌های اساسی و ضروری برای مدیریت کلاس درس، به منزله ی اتخاذ تصمیم مناسب و تبدیل آن به اقدامی مؤثر است.مدیریت کلاس درس زرهی نیست که معلمان از نخستین روز تدریس بر تن کنند و خود را در برابر مشکلات کلاس و چالش‌ها ایمن سازند، بلکه مهارتی است که هر روز با تجربه و تأمل و دقت معلم در کلاس کامل می­ شود و معلم را در امر تدریس کارآمدتر می­سازد (فونتانا، مترجم، ۱۳۷۵).

۲-۷-۶- روش های مدیریت کلاس : انتخاب روش صحیح مدیریت کلاس درس و سازمان دهی آن، از علائم موفقیت معلم به شمار می‌آید. انتخاب هر گونه شیوه ی مدیریتی، به سبک تدریس و هدف های معلم بستگی دارد. معلمان با به کارگیری روش مدیریت مناسب کلاس درس خود می‌توانند، در پرورش مهارت های اجتماعی، خلاقیت‌ها و توانایی‌های دانش آموزان نقش مهمی داشته باشند و مشکلات انضباطی کمتری در کلاس خود مشاهده کنند.

اداره کردن چنین محیطی، نیازمند تصمیمات آنی و اقدامات سریع و مداوم است و به مهارت های خاص مدیریتی و گاهی تلفیق از چند روش مدیریتی نیاز دارد. در این جا سه روش مدیریت کلاس درس ارائه می­ شود (همان منبع ).

• • روش رفتارگرایانه: رویکرد رفتارگرایانه ‌به این نکته تأکید دارد که معلم باید تصمیمی اتخاذ کند تا در کلاس درس او مشکلی به وجود نیاید. از آغاز سال تحصیلی، معلم موظف است قوانین و مقررات کلاس درس را وضع کند. دانش آموزان نیز موظف هستند آن قوانین را اجرا کنند. فرایند تقویت از طریق پاداش دادن به رفتارهای مطلوب و پس گرفتن امتیاز در صورت بروز رفتارهای غیرمطلوب، در این روش مؤثر است. اقتدار معلم در این روش کاملاً محفوظ است و معلم در وضع و حفظ مقررات کـلاس، از این اقـتدار بهـره می­جوید.

• • روش تعـامل گرایانه : در این روش، مشکلات کـلاس پیـامد طبیعی حضور دانش آموزان تلقی می­ شود، غیرمنتظره به نظر نمی­رسد و مانند فعالیت‌های حل مسأله در کلاس، مورد توجه قرار ‌می‌گیرد و حل و فصل می شود.

• روش غیرمداخله جویانه: این روش حد وسط دو روش رفتارگرایانه و تعامل گرایانه است. مداخله معلم در حل مشکلات کلاس بسیار اندک است. هدف اصلی در این روش، ارتقای رشد فردی دانش آموزان و آزادی آنان است. معلمان در این روش با دانش آموزان خود رابطه ی مشاوره ای دارند و معلم در فعالیت‌های کلاس نقشی حمایتی از دانش آموز دارد.این روش حداقل اقتدار را برای معلم در نظر می‌گیرد و به جای آن، بیش تر به تقویت روابط میان معلم و دانش آموز تأکید دارد.

به طور کلی نمی­ توان گفت کدام روش کارآمدتر یا فاقد کارایی است. روشی برای معلم کارآمد است که بهترین نتیجه را در کلاس درس او داشته باشد. ‌بنابرین‏ معلم باید روش های متعدد را در کلاس خود بیازماید و کارآمدترین را انتخاب کند. البته به صراحت می توان گفت، شمار معلمانی که از نظر سبک یکی از روش های مدیریت رفتارگرایانه یا تعامل گرایانه یا غیرمداخله جو را اعمال ‌می‌کنند، اندک است. اکثر معلمان بدون این که از روش مدیریت کلاس درس خود آگاه باشند، ترکیبی از سه نوع مدیریت را مورد استفاده قرار می‌دهند. این معلمان روش مدیریت صحیح و علمی و استاندارد را در هر لحظه از زمان تدریس خود به کار می گیرند و کلاس درس آن ها همیشه فعال و زنده و پر از نشاط و انگیزه ی یادگیری است.

• 1. معلم به عنوان مدیر کلاس درس :

ماهیت فعالیت معلم در کلاس با مدیریت کلاس در آمیخته است . معلم ؛ به عنوان مدیر کلاس با بهره گرفتن از امکانات موجود ، زمینه تحقق اهداف آموزشی را فراهم می­ کند. در تعامل معلم و دانش آموزان سبک مدیریت کلاسی معلم ، اهمیت ویژه ای دارد. مدیریت کلاس درس^[۸]، دامنه گسترده ­ای از فرایندها و تعاملات کلاسی رادر برمی­گیرد و متغیری کلیدی در ایجاد جو مطلوب برای آموزش و یادگیری دانش آموزان به شمار می ­آید؛ یعنی ، علاوه بر آموزش ، شامل کلیه تعاملات دانش آموزان با معلم و با یکدیگر ، محیط فرهنگی– اجتماعی و روانشناسی کلاس نیز می­ شود و به عبارتی اصطلاح جامعی است که فعالیت‌های معلم برای نظارت بر فعالیت‌های کلاسی ، شامل رفتارهای دانش آموزان ، تعاملات و یادگیری آن ها می­ شود (اورتسون و ویتسین^[۹] ، ۲۰۰۶). اهمیت مدیرکلاس تا حدی است که برخی از محققان معتقدند ، نباید مدیریت کلاس درس و آموزش را جداگانه بررسی کرد، چرا که این دو متغیر تأثیر هم زمان درایجاد جو مطلوب کلاسی دارند (صمدی و همکاران ، ۱۳۸۷) . ولفگانگ(۱۹۹۵، به نقل از امین یزدی و عالی، ۱۳۸۷)،سه سبک را بر اساس یک کنترل ، در چارچوبی طبقه بندی نموده است .

• • سبک مدیریت غیر مداخله گر: سبک مدیریتی که در آن معلم باور دارد ، که باید به دانش آموزان فرصت داد تا انتخاب کنند و بر یادگیری خود ، مدیریت کنند، البته این به معنای آزادی کامل نیست؛ بلکه به دانش آموزان اجازه می­ دهند در انتخاب مواد مطالعه ، در تعیین روش مطالعه و حفظ نظم کلاس مشارکت داشته باشند .

• • سبک مدیریت مداخله گرایانه : سبک مدیریتی که در آن، معلم تلاش ‌می‌کنند با اعمال کنترل ونظارت برفعالیت ورفتار دانش آموزان و تأکید ‌بر قوانین و انضباط کلاس، به اهداف آموزشی دست یابد(اسمارت ^[۱۰] ، ۲۰۰۹ ، ص ۶) .

۲-۳-۱- مدیریت بازاریابی:

تصویر عمومی از مدیریت بازاریابی، تلاش برای یافتن مشتریان کافی می‌باشد، وظیفه مدیر بازاریابی تنها شناسایی و ترغیب مشتری برای دریافت خدمات نیست بلکه بررسی کلیه تغییرات و ارائه راهکارهای متنوع نیز بر عهده وی می‌باشد. ‌بنابرین‏ برای نیل به اهداف می کوشد تا به طریقی سطح، زمان بندی و ماهیت تقاضا را تحت تأثیر قرار دهد. پس به عبارت ساده تر مدیریت بازاریابی در برگیرنده مدیریت تقاضا می‌باشد. (روستا و داور ونوس،۱۳۸۱).

در واقع می توان مدیریت بازاریابی را این گونه تعریف کرد:

“تجزیه و تحلیل، برنامه ریزی، اجرا و کنترل برنامه های تعیین شده برای فراهم ساختن مبادلات مطلوب با بازارهای مورد نظر به منظور دستیابی به هدف‌های سازمان”

تأکید مدیریت بازاریابی، بیشتر بر تعیین محصولات سازمان بر مبنای نیازها و خواسته‌های بازار مورد نظر و نیز استفاده از قیمت گذاری، ارتباط و توزیع مؤثر جهت آگاهی دادن، ایجاد محرک و ارائه خدمت به بازار است.

در بازاریابی، حداقل سه وظیفه مهم بازارشناسی، بازار سازی و بازارداری وجود دارد.

بازارشناسی یعنی تحقیق بازار

بازار سازی یعنی ایجاد و افزایش سهم بازار

بازار داری یعنی حفظ بازار موجود

برای بازارداری راهی بجز متمایز شدن وجود ندارد و آن به معنای انجام کاری متفاوت از دیگران است. پس برای متمایز شدن باید خدمات مرتبط با عرضه محصول را به صورتی متفاوت ارائه نمود، به عبارت دیگر وجه تمایز کالاها و خدمات از یکدیگر می‌تواند تفاوت آن ها در مدیریت، نوع و چگونگی ارائه خدمات و تبلیغات باشد.

۲-۳-۲-انواع بازاریابی:

بازاریابی دارای دامنه بسیار گسترده‌ای است که تمام امور زندگی بشر را در بر می‌گیرد. چرا که با توجه به تعریف محصول(هر چیزی که به نحوی نیاز یا خواسته‌ای را براورده سازد) می‌تواند شخص، سازمان، ایده، مکان، خدمت و هر نوع کسب و کارتجاری یا غیر تجاری را محصول قلمداد نمود که هر کدام از آن ها نیاز به بازاریابی با مفهوم کامل و ابعاد گسترده آن دارد. در این قسمت به هر کدام از این موارد به طور مختصر اشاره می‌کنیم:

الف- بازاریابی خود(شخصی):

این نوع بازاریابی یعنی شناساندن و عرضه قابلیت ها و توانایی‌های خویش به افرادی که خواهان و نیازمند آن هستند. چه بسیار افرادی که دارای استعدادها، تخصص ها و ایده های ارزنده‌ای بوده و می توانسته‌اند پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی متعددی باشند، اما به علت توانایی نداشتن در بازاریابی خود، در حوزه های محدودی فعال بوده یا منزوی و مأیوس گشته‌اند.(روستا ،۱۳۸۱).

ب)- بازاریابی مکان:

بازاریابی مکان یعنی تمام فعالیت های مربوط به آگاه ساختن، جلب نظر مردم و جذب آن ها و تغییر طرز تلقی آن ها از مکان‌ها و امکانات مؤسسات، شهر، منطقه یا کشور می‌باشد.بازاریابی مکان به تحقیق، برنامه ریزی، آموزش، تسهیلات و امکانات گوناگون نیاز دارد. این نوع بازاریابی برای جامعه بسیار سازنده و مفید است.(داور ونوس، ۱۳۸۰).

پ)- بازاریابی ایده:

“ایده” محصولی است که نیازهای گوناگون نیازمندان را مرتفع می‌سازد. بازاریابی ایده، ارائه و عرضه‌ اندیشه، نظر یا ایده برای ایجاد تفاهم، تغییر رفتارها و باورهای مردم و سازمان ها می‌باشد.(سالاری۱۳۸۳).

ت)- بازاریابی سازمان:

سازمان نیز اغلب برای فروش محصولات خود، اقدام به بازاریابی می‌کنند. بازاریابی سازمان، شامل فعالیت هایی است که برای ایجاد، حفظ و یا تغییر طرز فکر یا رفتار مخاطبین نسبت به یک سازمان انجام می‌گیرد.(سالاری ۱۳۸۳).

ث)- بازاریابی خدماتی:

میزان استفاده از خدمات و اشتغال به امور خدماتی در همه جوامع، رو به افزایش است. هر چه امور تجارت و فعالیت ها پیچیده، تخصصی و رقابتی تر باشند، امور خدماتی نیز رشد بیشتری می‌یابد. برای این که مفهوم بازاریابی خدمات بهتر درک گردد، ذیلأ به تعریف خدمات و ویژگی های آن می پردازیم:

۲-۳-۳-خدمات:

عبارت است از انجام دادن اموری که مجموعه‌ای از مزایا را به مشتریان عرضه می‌دارد. در نظام بانکداری، خدمات ممکن است به وسیله دستگاه خود پرداز^[۱۲]، فرد(مشاور) یا ترکیبی از این دو(صندوقدار) عرضه شود. خدمات اعم از عمومی یا خصوصی، انتفاعی و یا غیر انتفاعی چهار ویژگی مهم دارند که آن ها را از کالاها متمایز می‌سازد. این ویژگی ها عبارتند از:

ناملموس بودن، تفکیک ناپذیری، تغییر پذیری و فنا پذیرید،

الف)نا ملموس بودن:

خدمات اصولأ نا محسوسند، یعنی نم یتوان قبل از خرید، آن ها را دید، چشید یا لمس کرد، شنید یا بویید. از همین روست که خریداران خدمات برای کاهش میزان مخاطره به دنبال شواهدی خواهند بود که دال بر کیفیت خدمات باشد. قضاوت و نتیجه گیری خریداران در خصوص کیفیت یک خدمت، ناشی از مشاهدات ایشان درباره مکان، اشخاص، تجهیزات، ابزارهای ارتباطی و قیمت است. ‌بنابرین‏ وظیفه ارائه کننده خدمت این است که حتی المقدور، به طریقی خدمت را بنمایاند.

بانکی را در نظر بگیرید که می‌خواهد این ذهنیت را در مشتری ایجاد کند که دارای خدما تی سریع و عالی است. این بانک باید این جایگاه را در تمامی سطوح تماس با مشتری برای او محسوس گرداند. ظاهرأ بانک باید این احساس را ایجاد کند که خدمات بانکی آن، سریع و خوب است. بیرون و درون بانک باید آراسته باشد. برای برخورد با مشتریان باید بر اساس ترکیب دقیقی برنامه ریزی شده باشد، صف‌های انتظار نباید طولانی بنظر برسد. کارکنان باید دایمأ مشغول کار بوده و لباس آن ها پاکیزه و مرتب باشد. ابزار و وسایل مورد استفاده، نظیر رایانه، ماشین های فتوکپی، میز و صندلی نیز باید از سطح مطلوبی از کیفیت برخوردار باشد. آگهی‌های تبلیغاتی و سایر وسایل ارتباطی می بایست تمامأ کارایی و جایگاه بانک را به نحو احسن نشان دهند.(سالاری ۱۳۸۳).

ب)تفکیک ناپذیری:^[۱۳]

کالاهای محسوس و لمس شدنی پس از تولید انبار می‌شوند، سپس فروخته می‌شوند و ممکن است مدتی طول بکشد که به مصرف برسد. ‌در مورد خدمات وضع به گونه دیگری است، خدمات ابتدا فروخته می شود، سپس تولید شده و همزمان به مصرف می‌رسد. ‌بنابرین‏ خدمت صرف نظر از این که، ارائه کننده آن اشخاص یا ماشین باشند از ارائه کننده خود جدا نشدنی است. اگر شخص، ارائه کننده خدمت باشد، او بخشی از خدمت است. برای مثال: اگر مشتریان از طرز برخورد کارکنان بانک، ناراضی باشند خدمات بانکی هر چند با کیفیت بالا عرضه گردد مشتریان باز هم از بانک ناراضی خواهند بود. معمولأ در تولید خدمات اساسأ تفکیک ناپذیری، انعطاف پذیری ارائه کنندگان خدمات را محدود می‌سازد زیرا مقدار خدمتی که می‌تواند ارئه کند تا حد زیادی وابسته به مقدار زمانی است که در اختیار دارند. برای مثال در گذشته، بانک ها عمدتأ در مکان مشخصی قرار داشته و مشتریان می بایست ‌به این محل ها مراجعه می نمودند. لیکن امروزه به دلیل افزایش رقابت، بانک ها به منظور ایجاد راحتی برای مشتریان به گستردگی شعب، استفاده از دستگاه‌های خود پرداز و امکانات اینترنتی و…برای ارائه خدمات خود پرداخته‌اند.

پ)نامشابه بودن و نا پیوستگی:^[۱۴]

۲-۱-۳-۱- اختلال استرس حاد(ASD)

یکی از واکنش­های فیزیولوژیکی حیاتی و مرتبط با افزایش ترشح هورمون‌های استرس بدن که در مقابل احساس تهدید جسمانی و هیجانی فراخوانی می‌شود، پاسخ جنگ یا گریز^[۲۸۳] است. در ایجاد این پاسخ هیپوتالاموسِ مغز دو سیستم اعصاب سمپاتیک(برای واکنش­های ابتدایی بدن از طریق مسیرهای عصبی) و آدرنال – قشری^[۲۸۴](جهت استفاده از جریان خون) را فعال می‌کند. اصطلاح جنگ‌وگریز که اولین بار توسط والتر کنن^[۲۸۵] در سال ۱۹۲۹ به‌کاررفته است را می‌توان معادل با اختلال استرس حاد(ASD) در نظر گرفت(سورش، لاتا، نایر و رادیکا^[۲۸۶]، ۲۰۱۴).

اختلال استرس حاد(ASD)، ازجمله اختلالات وابسته به تروما(آسیب) و استرس مربوط می‌شود که معیارهای تشخیصی آن مطابق با نظر انجمن روانپزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۳ بر اساس DSM-5 عبارت‌اند از این‌که فرد به‌واسطه مواجهه مستقیم، مشاهده کردن یا پی بردن ‌به این‌که برای یکی از اعضای خانواده یا دوستان به‌عمد یا اتفاقی رویدادی آسیب‌زا رخ‌داده است، در معرض مرگ، آسیب جدی، تجاوز و یا قربانی آن­ها می‌شود، همچنین نُه مورد یا بیشتر از مجموعه نشانگان رخنه کننده­ها(مزاحمت‌ها)؛ خلق منفی، نشانگان گسستگی^[۲۸۷]، نشانگان اجتناب، نشانگان برانگیختگی را بلافاصله پس از رویداد آسیب‌رسان و حداقل سه روز تا حداکثر سه ماه‌نشان می‌دهند. و باید خاطرنشان کرد که ازنظر بالینی کارکردهای اجتماعی، شغلی و دیگر حوزه های مهم زندگی فرد را باید مختل کند و این ناراحتی‌ها به دلیل مصرف یک ماده خاص، بیماری پزشکی یا متأثر از نشانگان اختلالات روانپریشی کوتاه‌مدت نباشد(سویک، سارتوری، شوهلت، ناپرتز^[۲۸۸] و همکاران، ۲۰۱۴ ). به‌طورکلی، اختلال استرس حاد(ASD)، در DSM-IV به عنوان تشخیص جدیدی برای توصیف واکنش­های استرس­های حاد^[۲۸۹](ASRs) که ممکن است تا تبدیل‌شدن به اختلال استرس پس از سانحه پیشروی کند، معرفی شد. تفاوت اولیه اختلال استرس حاد(ASD) و اختلال استرس پس از سانحه تأکید بر طول تداوم نشانگان است. به‌طوری‌که تظاهر علائم اختلال استرس حاد(ASD) از سه روز تا حداکثر چهار هفته است و اگر علائم آن بیش از یک ماه تداوم داشته باشند تشخیص به سمت اختلال استرس پس از سانحه تغییر پیدا خواهد کرد. شدت رویدادی که فرد با آن مواجهه می‌شود شدیدتر از آن است که تشخیص اختلالات سازگاری مطرح شود به بیانی دیگر، در اختلالات سازگاری رویداد الزاماًٌ تروماتیک یا آسیب­زا نیست و امکان تشخیص اختلال بلافاصله پس از وقوع رویداد امکان‌پذیر است. میزان شیوع این اختلال متأثر از ماهیت عوامل ایجادکننده اختلال و شرایط فرهنگی در جوامع مختلف متغیر است(برایانت، فریدمن، اسپیگل، آرسانو^[۲۹۰] و همکاران، ۲۰۱۰).

۲-۱-۳-۲- اختلال استرس پس از سانحه مرکب (cPTSD)

علاوه بر نشانگان اصلی اختلال استرس پس از سانحه، در نوع مرکب آن آشفتگی­هایی در خود نظم دهی^[۲۹۱] مرتبط با مشکلات تنظیم عواطف^[۲۹۲]، خودپنداری منفی^[۲۹۳]، و مشکلات ارتباطی^[۲۹۴] وجود دارد(کلویتره، گارورت، بِریون، برایانت و همکاران، ۲۰۱۳). این اختلال، با ترومای طولانی‌مدت، مشکلاتی در حافظه، یادگیری، و تنظیم تکانشها و هیجان­ها مشخص می­ شود. این شرایط بر مغز خصوصاًٌ در کودکان منجر به تغییرات هورمونی می­ شود و این تغییرات در تشدید اختلالات رفتاری چون تکانشگری^[۲۹۵]، پرخاشگری، برونی‌سازی جنسی^[۲۹۶]، اعمال خود تخریب گرایانه^[۲۹۷] سهیم هستند. درمان این بیماری در مقایسه با اختلال استرس پس از سانحه طولانی‌تر است و میزان بهبودی به‌کندی پیش خواهد رفت و این ضرورت یک برنامه درمانی حساس و ساختارمند ارائه شده از سوی متخصص تروما^[۲۹۸] را نشان می‌دهد(کُکُنیا، کوریا، آنگ اِچا، امبورو^[۲۹۹] و همکاران، ۲۰۱۴).

‌بنابرین‏، اختلال استرس پس از سانحه مرکب ‌به این صورت فرمول‌بندی می‌شود که علاوه بر وجود نشانگان اساسی اختلال استرس پس از سانحه، اختلال نظم‌بخشی در سه حوزه روان زیست‌شناختی زیر وجود دارد: ۱)پردازش هیجانی^[۳۰۰]؛ ۲)خود نظم‌بخشی(ازجمله یکپارچگی بدنی^[۳۰۱]) و امنیت ارتباطی^[۳۰۲]. افرادی که آسیب یا ترومای مرکب(روابط بین فردی نامطلوب ازنظر تکاملی^[۳۰۳] مانند بدرفتاری، خشونت‌های خانوادگی یا اجتماعی طولانی‌مدت، شکنجه و یا مورد بهره‌کشی واقع‌شدن) را نه منحصراًٌ در دوره های تکوینی^[۳۰۴] همانند اوایل کودکی و نوجوانی را تجربه می‌کنند، نه تنها در معرض خطر اختلال استرس پس از سانحه قرار دارند بلکه امکان ابتلا به سایر اختلالات روانپزشکی نیز برای آن­ها قابل‌تصور است. ازجمله اختلالاتی که همپوشانی بالایی برای آن با اختلال استرس پس از سانحه مرکب در ادبیات پژوهش گزارش‌شده است، اختلال شخصیت مرزی^[۳۰۵] است. در حدود دو دهه گذشته، اختلال استرس مرکب به عنوان یک بیماری تعریف شد که گسست بیمارگونه^[۳۰۶]، اختلال در تنظیم هیجان، جسمانی سازی^[۳۰۷]، طرحواره­های مرکزی تغییریافته ‌در مورد خود، روابط و باورهای نگهدارنده ^[۳۰۸](مانند اخلاق و معنویت) پس از مواجهه با قربانی شدن بین فردی آسیب‌زا را شامل می­ شود. اختلال استرس پس از سانحه مرکب که شیوع آن در نمونه ­های بالینی نامشخص و در جوامع مختلف متغیر است را به عنوان یک جایگزین برای مفهوم‌سازی و درمان نشانگان بزرگسالانی که از آسیب بین فردی طولانی‌مدت و شدید رنج می‌بردند، پیشنهاد شد در حالی که بسیاری از آن­ها به اختلال شخصیت مرزی نیز مبتلا بوده‌اند(فورد و کورتُیس^[۳۰۹]،۲۰۱۴). درنهایت ‌می‌توان اظهار داشت که نه تنها بررسی­ های عصب زیست‌شناختی^[۳۱۰] نشان‌دهنده تفاوت بین اختلال استرس پس از سانحه مرکب با اختلال استرس پس از سانحه است، بلکه واکنش به مداخلات روانشناختی در این دو اختلال متفاوت است به‌نحوی‌که نوع مرکب، نسبت به درمان‌های شناختی رفتاری مقاوم‌تر است(دُریپال، تومیس، هوگن دورن، ولتمان^[۳۱۱] و همکاران، ۲۰۱۴).

۲-۱-۳-۳- اختلال استرس پس از سانحه با شروع تأخیری(DPTSD)

گفتار چهارم – استیضاح یا سانسور دولت

استیضاح عبارت است از عنوان کردن نارسایی ها و یا نارضایتی ها در اجرای سیاست هایی که وزیران یا وزیری در زمینه مشخص دارد.^[۱۰۸]

این ابزار در حقوق اساسی یکی از شیوه های نظارت شدید پارلمانی تلقی شده و بهره گیری از رأی عدم اعتماد، یکی از مهمترین وسایل کنترل نمودن کارکردهای وزیران بوده و در نتیجه اعمال نظارت مستمری است که پارلمان ها در کارهای اجرایی در اختیار دارند. پس، استیضاح از مظاهر تجلی مسئولیت سیاسی وزیران در مقابل مجلس می‌باشد و نه ارتکاب جرم جزائی و یا مسئولیت مدنی.

دکتر قاضی استیضاح را دارای دو خصلت اساسی می دانند:

۱- مذاکرات عمومی را در جلسه علنی مجلس باعث می شود و در نتیجه پارلمان را از کم و کیف سیاست های اجرایی و نوع عملکرد وزیر یا هیئت وزیران آگاه می‌کند.

۲- دارای ضمانت اجرای مستقیم سیاسی است. ‌به این عبارت که مذاکرات با رأی گیری خاتمه می پذیرد و رأی نمایندگان نمودار رضایت و یا عدم رضایت پارلمان از قوه مجریه به شمار می رود و خلاصه حیات هیئت وزیران را به واکنش پارلمان منوط و مربوط می‌کند. ^[۱۰۹]

گاهی بدون آنکه یک وزیر یا حکومت مود استیضاح قرار گرفته شده باشد، مسأله رأی اعتماد مطرح می شود و آن در موقعی است که مجلس با لوایح پیشنهادی حکومت و یا قراردادهای بین‌المللی بودجه و … که از طرف حکومت در پارلمان مطرح می شود، موافقت نمی کند و حکومت را در مضیقه قرار می‌دهد. در این موقع است که نخست وزیر شخصاً تقاضای رأی اعتماد می‌کند بدون آنکه استیضاح شده باشد.^[۱۱۰]

در انگلستان به دلیل استقرار نظام دو حزبی و انضباط شدید در رأی دادن، عملاً مسئولیت سیاسی دولت مطرح نمی شود. به طوری که در طول دو قرن گذشته فقط دو کابینه از حزب کارگر، کابینه مک دونالد^[۱۱۱] در سال ۱۹۲۴ و کابینه کالاهان^[۱۱۲] در سال ۱۹۷۱، استیضاح شدند. پشت گرمی کابینه به حمایت اکثریت حزبی خویش در مجلس عوام و بیم نمایندگان از انحلال مجلس از طرف کابینه، نمایندگان را در استفاده از حق استیضاح به تدبر بیشتری وا می‌دارد. با این حال، استفاده از این ابزار نظارتی به طور کامل منتفی نیست، بویژه اگر بحرانی در درون حزب اکثریت موجب شکاف در صفوف حزبی گردد و انسجام و هماهنگی حزبی بین کابینه و نمایندگان هم حزبی در مجلس عوام به هم بخورد. در این حالت، نخست وزیر و وزراء نه تنها در برابر پارلمان، بلکه در مقابل حزب متبوع خود نیز مسئولند.^[۱۱۳]

مخالفان نیز از فرصت به دست آمده حداکثر بهره را برده و به احتمال قوی با پیوستن به اکثریت مجلس، کابینه را وادار به کناره گیری از قدرت می نمایند.

در نظام های پارلمانی دو حزبی، رأی دهندگان علاوه بر انتخاب نمایندگان مجلس به طور غیر مستقیم، دولت، رئیس دولت(نخست وزیر)و همچنین برنامه ها و سیاست های قابل اجرا را هم انتخاب می‌کنند.

در نظام های پارلمانی دو حزبی، استیضاح و سرنگونی دولتی که بر آمده از حزب حائز اکثریت در پارلمان است، فوق العاده مشکل و تقریباً غیر ممکن است. در نقطه مقابل این قضیه در نظام های چند حزبی پارلمانی، مانند ایتالیا و آلمان، کارکرد نظام پارلمانی تنها وابسته به دو حزب عمده نمی باشد بلکه سایر احزاب نیز به نسبت کرسی هایی که در اختیار دارند، در کارکرد نظام پارلمانی و به ویژه در روابط بین قوای دولتی دارای نقش سازنده ای هستند. در قسمت سانسور دولت یا همان استیضاح سازنده، ‌به این موضوع اشاره می نماییم.

در ایتالیا به دلیل نقش تعیین کننده احزاب سیاسی، به ویژه تنوع و تعدد آن ها، دولت‌ها، مأمور پارلمان بوده و ائتلافهایی که در ‌دولت‌های‌ ایتالیا شکل می‌گیرد، نقش عمده ای در سقوط دولت‌ها دارد و استیضاح در این کشور کمتر اتفاق می افتد. زیرا برای استیضاح دولت بایستی یک دهم کل اعضای مجلس، طرح استیضاح را امضاء نمایند که به سختی این امر امکان پذیر می‌گردد. در عوض با خروج یکی از احزاب از دولت ائتلافی، خود به خود و بدون استفاده از ابزار استیضاح، دولت به راحتی سقوط می‌کند.

پیشنهاد سانسور دولت که در آلمان به استیضاح سازنده معروف است، در مقایسه با استیضاح از
محدودیت هایی برخوردار است. البته ضمانت اجرای هر دوی آن ها سرنگونی دولت است.

در برخی از کشورها بر خلاف ابزار کلاسیک استیضاح که قاعدتاً توسط یکی از نمایندگان مجالس می‌توانست مطرح باشد و گاهی موجبات سقوط کابینه ها را فراهم می کرد، ترتیب طرح سانسور، جایگزین استیضاح شده است که فرایند سقوط دولت را دشوارتر می‌سازد و به ثبات حکومت کمک می‌کند.

بند۲ اصل ۴۹ قانون اساسی فرانسه مقرر می‌دارد: «مجلس ملی می‌تواند مسأله مسئولیت دولت را با تصویب پیشنهاد سانسور (سقوط) دولت مطرح کند. چنین پیشنهادی فقط در صورتی که توسط یک دهم اعضای مجلس ملی امضاء شود قابل قبول خواهد بود. رأی گیری تا گذشت حداقل چهل و هشت ساعت از تسلیم پیشنهاد انجام نخواهد گرفت. تنها آرای موافق با پیشنهاد سانسور شمارش خواهد شد؛ پیشنهاد سانسور تنها در صورتی که اکثریت اعضای مجلس ملی به آن رأی مثبت دهند تصویب خواهد شد. به جز ‌در مورد بند بعد، یک نماینده نمی تواند در طول یک نشست عادی بیش از سه و در طول یک نشست فوق العاده بیش از یک پیشنهاد سانسور را امضا کند».

با توجه به اصل فوق، و ملاحظه محدودیت هایی که در آن آمده است، سقوط دولت به راحتی میسر نبوده و در نتیجه در فرانسه سعی بر این است که رئیس جمهور، نخست وزیر را از حزب اکثریت در مجلس ملی انتخاب کند.

از سال ۱۹۵۸ تاکنون تنها یک دولت یعنی دولت پومپیدو در ۵ اکتبر ۱۹۶۲ با ۲۸۰ رأی از ۴۸۰ عضو آن مجلس، ساقط شد.^[۱۱۴]

در نظام سیاسی آلمان که کشوری پارلمانی است قواعد ویژه ای در خصوص برکناری صدر اعظم برقرار است. در صورتی استیضاح سازنده ‌در مورد صدر اعظم و کابینه وی به اجرا در می‌آید که مجلس نمایندگان با اکثریت مطلق آرای، جانشین وی را تعیین و برای اخذ حکم به رئیس جمهور معرفی نماید.^[۱۱۵]

پیش‌بینی چنین حد نصاب بالایی برای طرح سانسور دولت، بدان دلیل است که از سرنگونی دولت توسط احزاب کوچک جلوگیری به عمل آید؛ زیرا این احزاب ضعیف بوده و قادر به تشکیل دولت نیستند. در واقع مسئولیت اصلی در خصوص طرح سانسور دولت بر عهده مجلس نمایندگان است که از چندین حزب عمده و کوچک تشکیل یافته است. به بیان دیگر، احزاب سیاسی مخالف صدراعظم در مجلس نمایندگان آلمان بایستی بر سر دو مسأله مهم و اساسی به توافق برسند؛ نخست، ابراز رأی عدم اعتماد به صدراعظم و دوم، توافق بر سر انتخاب جانشین وی.

‌بنابرین‏، در طرح سانسور دولت که در قوانین اساسی برخی از نظام های پارلمانی(معمولاً جمهوری پارلمانی)، پیش‌بینی شده است، ایفای نقش احزاب سیاسی به دلیل محدودیت های موجود در این طرح در مقایسه با طرح استیضاح کلاسیک، به مراتب سخت تر و پیچیده تر است. بویژه در نظام های پارلمانی چند حزبی مانند (آلمان و استرالیا) که معمولاً چندین حزب در تشکیل دولت حضور دارند. در آلمان که احزاب سیاسی متعددی در پارلمان فعالند و با هم رقابت تنگاتنگی هم دارند حصول توافق بر سر چنین امری بسیار مشکل و موجب ایجاد چالش‌های سیاسی می‌گردد.

حتی اگر اکثریت مطلق هم حاصل شود باز هم توافق بر سر اینکه کدام شخص و از چه حزبی به عنوان صدر اعظم معرفی گردد خود چالش دیگری است در درون یک چالش. پس ‌بنابرین‏، این دو مرحله لازم و ملزوم یکدیگرند.

به طور قطع، یکی از اموری که زمینه ساز سعادت و کمال انسان در دنیا و آخرت است، داشتن محیطی سالم و امن است؛ که انسان بتواند در پناه آن، به تربیت جسم و جان خویش بپردازد و اصولاً یکی از وظایف مهم بشر که حفظ جان است، جز با زیستن در محیطی امن و سالم امکان‌پذیر نیست. بدین سبب، شرط اولیه داشتن روحی سالم، جسم سالم است و جسم سالم نیز فقط زمانی حاصل می‌شود که انسان از محیط زیست سالم بهره‌مند باشد.

از آنجا که انسان به عنوان جزئی از جهان عظیم خلقت، با مجموعه بزرگی از مخلوقات دیگر، از جمله طبیعت و محیط زیست در ارتباط است، بدیهی است که زندگی شایسته او، در گرو تنظیم مناسب روابط با آن ها خواهد بود. اسلام در این باره راهکارهای اساسی ارائه داده است؛^[۱۱۱] به طوری که می‌توان گفت در اسلام، جامع‌ترین دیدگاه و صحیح‌ترین شیوه تعامل با طبیعت و محیط زیست بیان شده است.^[۱۱۲]

با نگاهی به متون دینی و از جمله قرآن کریم می‌توان دریافت که محیط زیست و تلاش برای به حفظ و حمایت از آن، برای بهره‌مندی بشر از محیط زیستی امن و سالم جهت نیل به کمال، مورد اهتمام اسلام است.

از آنچه گفته شد معلوم می‌شود که طبیعت و محیط زیست در متون دینی، حق همه انسان‌ها در همه دورانهاست. ‌بنابرین‏، در مقابل حق استفاده‌ای که خداوند برای انسان در محیط زیست و طبیعت قائل شده است، وظیفه‌ای نیز بر عهده او گذاشته است که آن، حفظ و حمایت و بهره‌برداری صحیح از محیط زیست است؛ زیرا هدف خداوند از در اختیار گذاشتن طبیعت برای انسان این است که جهت رفاه، آسایش و تکامل خود از آن بهره‌مند شود. ‌بنابرین‏، اگر در استفاده از این امکانی که در اختیار او قرار گرفته، زیاده روی کند، بر خلاف آن هدف متعالی اقدام کرده که نتیجه‌اش به خطر افتادن حیات خود او و دیگران و بازماندن از سیر تکاملی در مسیر سعادت دنیا و آخرت خواهد بود.

به عنوان مثال، علم و فناوری، مهم‌ترین ابزار تصرف انسان در طبیعت است. تلاش علمی‌و به کارگیری فناوری در طبیعت و محیط زیست برای این است، که انسان بتواند از محیط زیست و طبیعت، جهت فراهم آوردن یک زندگی سعادتمندانه همراه با امنیت و آرامش استفاده کند؛ اما اگر انسان در استفاده از علم و فناوری برای تصرف در محیط زیست زیاده روی کند، ثمره‌ای جز مقهوریت و مغلوبیت او در مقابل سلطه زندگی ماشینی و صنعتی نخواهد داشت. این همان چیزی است که امروزه شاهد آن هستیم و به طور قطع هم خلاف دستورات و تعالیم اسلام است؛ زیرا اسلام، تسلط بر طبیعت را می‌خواهد، اما زیاده روی در این امر باعث شده که کار از دست انسان خارج شود؛ به گونه‌ای که سلامت، امنیت و انسانیت او در میان پیچ و مهره‌های این زندگی صنعتی و ماشینی گم شده است^[۱۱۳].^[۱۱۴]

با این همه، تصرف در محیط زیست باید به گونه‌ای باشد که انسان را در جهت دستیابی به حیات طیبه و توسعه متعادل که ضامن ارتقای وضع جسمی‌و روحی بشر است، یاری کند.^[۱۱۵] به عبارت دیگر، تصرف در محیط زیست باید به شیوه‌ای باشد که ‌آدمی را به غایت و هدف خلقت برساند. بدین جهت، استفاده از آن به طور دلخواه و بدون در نظر گرفتن این که این نعمتها وسیله‌اند نه هدف، خود باعث گمراهی و انحراف انسان از مسیر حق خواهد بود. انسان به عنوان موجودی مختار، باید ‌به این واقعیت تن دهد، که زمین همان گونه که محل رشد تکوینی و جسمی‌اوست، باید محیط تکامل روحی و معنوی او نیز باشد؛ و چون اسباب و مقدمات تکامل روحی‌اش، ارادی و اختیاری است، پس باید به شیوه‌ای عالمانه و مدبّرانه از محیط زیست، برای این هدف متعالی استفاده کند؛^[۱۱۶] زیرا رسیدن به تکامل روحی و معنوی بدون بهره‌مندی از محیط زیستی امن و سالم امکان‌پذیر نخواهد بود.

ج. عقل

قاعده «لاضرر ولاضرار فی الاسلام^[۱۱۷]» از بنیادی‌ترین قواعد فقهی است که با‌پذیرش نقش اثباتی آن در احکام شرعی ـ که برخی از فقیهان به آن اذعان نموده‌اند می‌توان به جبران خسارت ناشی از تجاوز به سرمایه های زیست محیطی به آن استناد نمود؛ زیرا همان گونه که ایراد زیان به سرمایه های مادی و معنوی خصوص بدون جبران نمی‌ماند ایراد خسارت به مهم‌ترین سرمایه‌ طبیعی بشر چگونه می‌تواند نادیده گرفته شود. منطق حقوق اسلامی‌به ما می‌آموزد تا با قیاس اولویت به ضرورت جبران خسارت ناشی از تجاوز به حقوق محیط زیست حکم نماییم.

حتی در صورت تعارض قاعده لاضرر با قاعده سلطنت «الناس مسلطون علی اموالهم »^[۱۱۸]، قاعده لاضرر به جهت تقدم حقوق جامعه و حقوق نوعی بشر، بر حق فرد، بر قاعده سلطنت رجحان دارد و به اصطلاح حقوق اسلامی، قاعده لاضرر دایره سلطه مالک در تصرفات مضرّ بر محیط زیست را تخصیص می‌زند.

یکی دیگر از قواعد فقهی که در صورت‌پذیرفتن نقش اثباتی آن در احکام شرعی می‌تواند در زمینه‌ی جبران خسارت ناشی از تجاوز به محیط زیست مورد استناد قرار گیرد قاعده نفی عسر و حرج است. زیرا عسر و حرجی که از به هم خوردن تعادل اکولوژیک طبیعت برای موجودات زنده و بشر پدید می‌آید چه بسیار مهم‌تر از عسر و حرجی باشد که از ناحیه افراد ایجاد می‌گردد. ‌بنابرین‏ اگر رفع یا کاهش عسر و حرج با جبران خسارت ممکن باشد متجاوز به حقوق محیط زیست به جبران خسارت آن ملزم می‌گردد.

عقل حفاظت از محیط زیست و جبران خسارت ناشی از تجاوز به آن امری ممدوح و پسندیده می‌شمرد و به ضمیمه‌ی قاعده ملازمه‌ی هر امری را که عقل به آن حکم نماید شرع نیز به آن حکم می‌کند؛ می‌توان اذعان نمود که شناسایی حقوق محیط زیست و جبران خسارت ناشی از تجاوز به آن از جمله‌ احکام شرع نیز می‌باشد.

د. بناء عقلا

بنای عقلا بر شناسایی حقوق محیط زیست و جبران خسارت ناشی از تجاوز بر آن استوار است و از ناحیه شارع نیز ردع و معنی در این زمینه در دست نیست. چنان که عدم ردع شارع را کاشف از‌پذیرش آن بدانیم بر لزوم جبران خسارت اذعان می‌نماییم. همچنین بنای عقلا بر مجازات متجاوز به محیط زیست تحقق یافته است؛ چنان که حقوق محیط زیست بین‌الملل و حقوق کشورها بر آن دلالت دارد.

حقوق محیط زیست بین‌الملل مشتمل بر معاهدات بین‌المللی (مشتمل بر ۳۰۰ معاهده) و قطعنامه‌های الزام آور و غیرالزام آور است. قطعنامه‌های غیر الزام آور به سه دسته توصیه ای، حاوی اعلامیه‌های اصولی و متضمن برنامه های عملی تقسیم می‌شود. عضویت کشورها از جمله ایران در برنامه محیط زیست ملل متحد (۱۹۷۲)، کنوانسیون تجارب بین‌المللی گونه‌های جانوران و گیاهان وحشی در معرض نابودی (۱۹۷۳)، کنوانسیون رامسر در زمینه‌ی تالاب‌های مهم بین‌المللی (۱۹۷۲) و کنوانسیون منطقه‌ای کویت درباره حمایت و توسعه‌ محیط زیست دریایی و نواحی ساحلی (۱۹۷۸)، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (۱۹۸۴)، سازمان جهانی دریانوردی (IMO) و کنوانسیون مارپول (۱۹۷۳) به اهمیت کارکرد حقوق محیط زیست بین‌المللی و بنای عملی عقلا در زمینه‌ی جبران خسارت و مجازات متجاوز به محیط زیست دلالت نمی‌نماید.